Mjölnir - 01.03.1934, Síða 4

2
MJÖLNIR
Hrun þmgræðisins.
Það má eflaust telja, að merkasta fyrirbrigðiö
í stjórnmálum nútímans sé hrun þingræðisins í
heiminum. Fyrir hundruðum ára háðu mestu hug-
sjónamenn Evrópuþjóðanna og gunnreif æska
þeirra baráttu fyrir frelsinu — baráttu fyrir
því að sprengja af sér hlekki einveldis og harð-
stjórnar, sem hindruðu hina alhliða þróun mann-
legs anda og framtaks. Munu þeir nú vera orðnir
fáir ofstækismennirnir, sem ekki sjá og viður-
kenna, hversu gífurlega hinn harðsótti sigur í frels-
isbaráttunni hefur fleygt mannkyninu fram á
braut menningarinnar.
En hvernig stendur á því, að hinar stjórnskipu-
legu afleiðingar þessa mikla sigurs — lýðræðið og
þingræðið — skuli nú vera orðnar að skotspæni
háðs og fyrirlitningar? Vafalaust liggja þar til
margar ástæður og ýmsar þeirra að sjálfsögðu
sérkennandi fyrir einstök lönd. En ein ástæðan,
og það ef til vill sú, sem dýpstar á rætur, er þó
án efa sameiginleg öllum löndum, nefnilega, aó
menn hafa búizt við og vonazt eftir meiru af þing-
ræðinu en það gat veitt. Menn finna á sjálfum
sér og sjá, hvert sem þeir líta, niðurbæld öfl og
mikla möguleika verða að engu, vegna þess að þing-
ræðið hefir þróazt í öfuga átt. Draumur hug-
sjónamannanna var sá, að það myndi leysa úr
læðing og vernda hin sönnu framsóknaröfi, en nið-
urbæla hin afturhaldssömu og eyðandi. — En við
vondan draum, var vaknað. Þingræðið vék af brauf
hinnar fögru og framsæknu hugsjónar og steypt-
ist smám saman í mót kyrstöðunnar, er orsakaði
flokkadrætti og viðsjár, sem svo aftur gátu af sér
leitt takmarkalausa valdafíkn og eigingirni for-
ingjanna.
Afleiðingar þingræðisins eins og það nú er orðið
—- flokkadrættirnir — eru nú almennt viðurkennd-
ar sem eyðandi öfl í hverju þjóðfélagi og hljóta
yfirleitt fyrirlitningu borgaranna. Það má því
telja nokkurnvegin víst, að það tímabil í pólitískri
sögu heimsins, sem við nefnum þingræði, sé nú
senn á enda, því það stjórnarfyrirkomulag, sem
ekki nýtur trausts og virðingar borgaranna, hlýt-
ur fyr eða síðar að líða undir lok. Þegar þannig fer,
hlýtur hin nýja stjórnskipun að mótast og bein-
línis ákveðast af þeim hugsunarhætti og þeirri þörf,
sem ríkjandi ástand hefir skapað. Tímarnir breyt-
ast og mennirnir með. Alveg sama gildir um stjórn-
skipunina.
Hið svokallaða upplýsta einveldi var ábyggilega
framför frá vandræðum og deilum stéttaæsing-
anna gömlu. En svo gleymdu konungarnir, að þeir
voru æðstu þjónar ríkisins —, eins og Friðrik
mikli sagði — og fóru að álíta, að ríkið væri til
fyrir þá og að vald sitt hefðu þeir frá guði. Þá
urðu þeir að víkja fyrir lýðræði og þingræði.
Yafalaust neitar því enginn, að þingræðið hefir
leitt af sér stórt spor fram á við fyrir þjóðirnar —
bæði hagfræði- og þjóðfélagslega. En þess verður og
að krefjast að viðurkennt sé, að eins og einvalds-
konungarnir hlutu að falla, þegar svo var komið,
að þeir hugsuðu meir um sjálfa sig en ríkið, þann-
ig hljóti þingræðið að detta um sjálft sig, þegar það
ekki lengur uppfyllir vonir manna til þess. Því það
sjáum við daglega, að þingræðið er ekki frekar en
einveldið eilíft eða óskeikult kerfi, enda þótt sumir
séu nú orðnir það mikið á eftir tímanum, að þeir
geti ekki viðurkennt þetta, og það þó þeir sjái, að
þingræðið hefir þegar kollsiglt sig í nokkrum lönd-
um. Daglega berast hingað fregnir frá útlöndum
um, að þingin séu að gefast upp við að ráða fram
úr helztu vandamálum þjóðanna. I Bandaríkjum
Ameríku hefir þingið gefið Roosevelt nokkurskon-
ar einræði. I Frakklandi er sama upp á teningn-
um. I Mið- og Austur-Evrópu líka. I Noregi er
þingið orðið óstarfhæft, og er það ekki nema tíma-
spursmál, hve lengi það getur lifað. Hvað er nú
augljósara dæmi um ráðþrot þingræðisins í heim-
inum en einmitt þetta, að þingin viðurkenna það
sjálf, að þau geti ekki lengur — séu blátt áfram
ekki starfhæf til að ráða fram úr vandræðunum
ástandi því, sem þau sjálf hafa skapað. Þetta
er svo augljóst, að eigi þýðir móti að mæla. Þing'-
ræðið hefir sjálft undið þá snöru, sem það nú
hangir í. Það hefir framið sjálfsmorð. -- Þetta
hrun pingrædisins gerir einnig vart við sig
hér 4 landi.
Framsóknarflokkurinn, sem er næst stærsti
flokkurinn á Alþingi, notar þingræðið til að efla
sjálfan sig gegnum samvinnuhreyfinguna og Sam-
bandið (sbr. skuldasöfnun bænda) og einnig, með-
an hann (óréttilega) fór með völdin, með því jafn-
vel að kaupa fylgi fyrir landsins fé og embætti.
— Alþýðuflokkurinn, minnsti flokkur þingsins, not-
ar á sinn hátt þingræðið til að afla sér og sínum
embætta, valds og áhrifa, sem á engan hátt eru
hlutfallsleg, hvorki við stærð flokksins né hæfi-
leika foringjanna. —• Og Sjálfstæðisflokkurinn,
stærsti flokkur þingsins og þjóðarinnar, er í sama
mötune.ytinu og gerist meðábyrgur hinum með því