Vikan - 28.05.1959, Blaðsíða 14

Dalal Lama hafði aðalaðsetur sitt í Potala höllinni i Lhasa.
Dalai Lama,
SEIU m HEFIJR FLIJIÐ TIL
IIMDLAIMDS, ER í SEIMfM
ÞJÓÐHÖFÐIIMGI OG GIJÐ
LAIMDA SIIMIMA í
Tíbet
Trú og lifsvenjur á 99þaki heimsins66
Ekki alls fyrir löngii dró til stórtíðinda í Xíbet og leiddi það til þess,
að þetta ókunna land og þjóð sem þar býr varð ofarlega á baugi í heims-
fréttunum. Orsakir þess að athygli heimsins beindist skyndilega að Tíbet
voru á engan hátt gleðilegar, heldur var þar um að rœða freklega ílilutun
stórveldis gagnvart lítilmagna. Skal sú raunasaga ekki rakin hér, en
hinsvegar ber að harma að slíkt skuli geta komið fyrir á dögum alþjóða-
samtaka um réttlœti og friðsamlega sambúð milli þjóða.
Engu að sfður verðskuldar þjóðin á „þaki heimsins“ athygli. Hún býr
við erfið skilyrði í fjöllóttu og hrjóstrugu landi. Hún lifir sérstæðu
menningarlííi og lítur nokkuð öðrum augum á lifið og tilveruna en viði
Fyrir þremur árum kom út hríf-
andi bók í London. Hún var um Tíbet
og hét „Þriðja augað.“ Hún hefur
in. a. verið þýdd á íslenzku. Höfund-
urinn sagðist vera tibetskur munk-
ur og heita T. (fyrir Tuesday, þ. e.
þriðjudagur) Lobsang Rarapa. Hann
lýsti lífi sínu i þessu fjarlæga landi,
þar sem hann flaug um á flugdrek-
um, sá hinn viðurstyggilega snjó-
mann, hafði vald á andlegri fjar-
skynjun, sá gegnum holt og hæðir
og hafði „þriðja auga“, sem var
opnað i miðju enni hans af tibet-
skum skurölæknum. Þriðja augað
gerði Þriðjudegi kleift að sjá alls
konar hluti, sem venjulegum dauð-
legum mönnum eru huldir, sérstak-
lega geislahjúpinn, sem hylur alla
menn og gefur glöggum athuganda
til kynna, hvort maðurinn er góður
eða vondur, veikur eða heilbrigður,
og jafnvel, ef hjúpurinn er rauðdopp-
óttur, að hann sé í slæmu skapi.
Þriðja augað seldist i 300.000 ein-
tökum um allan heim og ruglaði
jafnvel sérfræðinga. Það kom þá í
ljós, að Tuesday Losang Rampa var
raunverulega Cyril Henry Hoskins,
sonur b'rezks blýsmiðs. Hann hafði
aldrei stigið fæti sinum i Tíbet um
ævina.
Þetta sannar fyrst og fremst, fyrir
utan það, að Hoskin hefur stórkost-
legt ímyndunarafl, að næstum þvi
allt, sem skrifað er um Tíbet, er
tekið trúanlegt. Reyndar var margt
fólli sannfært um, að Shangri-La,
hið ímyndaða tíbetska hæli í bók
James i-lilton, Horfin sjónarmið, væri
raunverulega til.
Ilið raunverulega Tíbet er eins
undarlegt og skáldsaga. Tíbetbúar
sjálfir trúa því, að forfaðir þeirra
hafi verið api, sem kom frá Indlandi
og kvæntist kvendjöfli, sem hann
fann í helli. Útlendingar, sem hafa
reynt að komast til Tíbet, jafnvel
eftir að troðningar hafa verið merkt-
ii, munu sennilega fallast á, að api
hefði mestar líkur til að komast það.
Landið er lítið eitt minna en Al-
aska og miklu óbyggilegra. Fjalla-
skörðin í landið eru yfir 6.000 m. há
og á norðurlandamærunum eru f jöll-
in svo hættuleg, að jafnvel Tibet-
búar hafa ekki klifið þau. Sumir
stíganna, sem liggja upp á „þak
heimsins" eru svo þröngir, að tveir
klyfjaðir múlasnar geta ekki mætzt,
nema annar þeirra gangi aftur á bak
að útskoti. Meðfram vegunum eru
beinagrindur múlasna og jakuxa á
víð og dreif, sem neituðu að víkja
eða villast í þokunni.
Mest allt landið er óslétt og f jöll-
ótt, en jafnvel slétturnar eru 5.000 m.
háar. Iskaldir vindar, sem blása yfir
þær verða svo öflugir um miðjan
daginn, að Tibetar ferðast á morgn-
ana til að forðast að verða feykt um
koll.
Margir Tibetar munu bölva sér upp
á, að þeir hafi séð hinn viðbjóðslega
snjómann, hina gríðarstóru veru í
apalíki birtast og hverfa í hömrum
og þoku. Tíbetar kalla snjómanninn
Yeti, og þeir eru svo hræddir við
hann, að þeir vilja ekki nefna nafn
hans eftir að rökkva tekur. Tibetsk-
um börnum er sagt að hlaupa niður
I móti, ef þau mæta honum, því að
sagt er, að Yeti hafi mikinn hár-
brúsk á enninu, sem mundi falla nið-
ur fyrir augu og blinda hann, ef
hann færi að hlaupa niður í móti.
Vinsæl er sú hugmynd Vesturlanda,
að Tíbet sé bjart og skínandi drauma-
land. Þetta er mikill misskilningur.
Þó að náttúrufegurð sé viða stór-
kostleg, eru borgir og bæir skítug-
ir. Flestir Tibetar eru þaktir þykku
lagi af skít, engu síður en húsin
þeirra. Þeim er alveg sama, því að
skíturinn verkar sem einangrun gegn
kuldanum, og kuldinn er aftur á móti
vörn gegn sýklum, sem annars mundu
þrífast vel í öllum skítnum.
Allt morar af maurum og flugum,
sem enginn drepur. Tíbetum er allt
líf heilagt eins og sanntrúuðum
Búddhatrúarmönnum. Trúuðustu Tí-
betar borða ekki einu sinni kjöt,
nema dýrið hafi dáið eðlilegum dauð-
daga eða hafi verið drepið af bjarn-
dýri eða hlébaröa. Þegar villtur hlé-
barði ráfar inn í tibeskt þorp, er hann
ef til vill veiddur lifandi, en ekki
drepinn. Ef fluga dettur ofan í te-
bolla Tíbeta, verður að bjarga henni
frá drukknun, því að hún gæti verið
endurholdguð amma mannsins.
Tibetar eru glaðlyndir og gaman-
samir, en þeir eru mjög alvörugefnir
í trú sinni.
Um það bil fjórðrungur íbúanna
eru munkar, sem búa í 5000 klaustr-
um um allt landið. Sumir munkar
eru guðhræddir og góðir fræðimenn,
sem verja tima sínum til fræðiiðk-
ana, við yogaæfingar eða æfa sig að
syngja.
En klaustrin eru einnig miðstöðvar
skipulagðs slæpingsháttar. Jafnvel
T'betar viðurkenna það. Hinir latari
munkar, sem verða meðlimir sem
ungir drengir til að tryggja sér reglu-
legar máltíðir, gera sjaldan annað
merkilegra en að hita te. Munkarn-
ir blanda það með vatni og ösku,
Hinir herskáu hirðlngjar af Khambra þjóðflokknum.
14
VTKAN
sjóða það síðan eins og súpu í stór-
um kötlum. Til að bragðbæta það
setja þeir I það salt og þrátt jak-
uxasmjör, því eldra, þvi betra. Stund-
um láta þeir út í nokkrar flísar af
jakuxamykju, til bragðbætis. Tibetar
drekka stundum allt upp í 50 bolla af
þessum guðaveigum á dag.
Tíbetingar hafa mörg not af jak-
uxanum. Hann sér þeim fyrir leðri
til sölu, mjólk til fæðu, og hann er
gott burðardýr. Áður fyrr var tíbesk
ull flutt á jakuxalestum á heims-
markaðinn, en nú kaupa Kinverjar
hana og senda hana til Kína um
Indland. Jakuxamjólk er oft ljósrauð,
og stafar það augsýnilega af því, að
dýrin hafa blæðandi sár. Jakuxa-
mykja er notuð til eldiviðar, en í
sveitaþorpum er hún jafnvel notuð
sem\ nokkurs konar andstæða fegr-
unawyfja. Áður en konur fara út að
verz/a, maka þær andlit sín með
m^Jfjunni til þess að fæla frá sér
nærgöngula karlmenn.
Það ber þó ekki svo að skilja, að
kynferðislífið sé bannfært í Tíbet. 1
rauninni eru kynsjúkdómar ein af
fáum plágum, sem þrífast í kalda
loftinu. Bæði fjölkvæni og fjölveri
eru algeng. Stundum giftist kona hóp
af bræðrum og erfir svo eignir þeirra,
þegar þeir deyja.
En það eru munkarnir, en ekki
konurnar, sem stjórna Tíbet. Klaustr-
in rækta mest af landinu og aftur-
haldssemi þeirra á mestan þátt í því
að einangra Tíbet frá heiminum. En
aðalmótstaðan gegn árás Kínverskra
kommúnista hefur einmitt komið frá
munkunurr. og leiðtoga þeirra Dalai
Lama.
Fyrir Tíbeta er Dalai Lama bæði
konungur og guð. Hann er talinn
vera bein endurholdgun á langri röð
heilagra lama, sem voru á undan
honum, og hann er valdamestur á
þjóðasamkundu Tíbeta, sem nefnist
Tsongdu og ríkisstjórn fimm ráð-
herra, sem kölluð er Shapes. Allir
menn, dýr og allt land Tíbets til-
heyrir honum.
Þetta hefur þó ekki alltaf verið
svo. Fyrir þrettán öldum var Tibet
samsafn herskárra þjóðflokka. Fyrsti
stjórnandinn, sem sameinaði þá, var
fjölhæfur konungur. Hann kvæntist
tveimur prinsessum í einu, annarri frá
Kína, hinni frá Nepal, og voru báðar
Búddhatrúar. Konunginum féll svo
vel við trúarbrögð þeirra, sérstak-
lega það, sem fjallaði um óeigingirni
og friðsemi, að hann sendi eftir trú-
arbókum frá Indlandi og fékk með
þeim fræðimenn, sem mynduðu ný
trúarbrögð fyrir Tíbet.
Árangurinn varð sambland af
Búddhatrú og svartagaldri Tíbets.
Þessi nýi átrúnaður var nefndur
Lamaismi.
Lamaisminn hélt eftir aðalatriðum
Tíbetskar konur í venjulegum
fatnaði.
^Búddhatrúarinnar um, að líf manns-
ins sé aðeins einn af mörgum þátt-
um í hjóli tilverunnar. Meðan hjólið
snýst, getur maður endurholdgast
sem dýr, draugur, skordýr eða guð.
Eina leiðin til að losna frá hjólinu
er að verða algjörlega óeigingjarn.
Þegar slíkri fullkomnun er náð öðl-
ast maðurinn eilifa fullsælu, Nirvana.
Þó að Búddhatrúarmenn í Tíbet séu
likir öðrum Búddhatrúarmönnum i
heiminum í leit sinni að Nirvana,
hafa þeir dálítið ólíkar aðferðir. Eitt
er það, að munkarnir í Tíbet þurfa
ekki að vinna erfiðisvinnu í klaustr-
unum, þeir geta setið með krosslagða
fætur allan daginn í hugleiðingum.
Þetta er ólíkt Zen sértrúarflokknum
í Japan. Enginn Zen Búddhatrúar-
maður getur komizt hjá sínum skerf
af sveitastörfum eða heimilisstörfum.
Hann dekkur sitt te, en það er ljúf-
fengt japanskt te, sem bruggað er á
sérstakan hátt.
Tibetar gerðu nokkar breytingar á
áugsanagangi Búddhatrúarmanna,
einkum hugmyndinni um galdra og
dá, sem þeir fengu frá Indlandi. Eft-
ir þeirra skilningi á fórnarlund
Búddhatrúarmanna, fórnar sá, sem
getur öðlazt Nirvana, rétti sinum
til þess og heldur áfram á hjóli til-
verunnar af hreinni óeigingirni til
að hjálpa meðbræðrum sínum.
Þeir ágætismenn, sem færa þessa
fórn eru kallaðir „lifandi Búddha."
Um alla Mið-Asíu eru hundruð lif-
andi Búddha, en þeirra langfremst-
ur er Dalai Lama í Tibet. Þetta er
skýringin á tökum þeim, er hann hef-
ur á þjóð sinni.
Núverandi Dalai Lama er 23 ára
gamall og sá 14. í röð. Hann er tal-
inn af Tíbetum vera 14. endur-
holgun á bodhisattva Avalokitssvara,
sem var einn hinna mestu lifandi
Búddha. Foreldrar Dalai Lama, sem
voru bændafólk í Kína, þegar hann
fæddist, segja, að á fæðingardegi
hans hafi regnbogi birzt um rúm
hans og ferskjutré borið blóm, jafn-
vel þótt þá væri hávetur. Og þar eð
hann fæddist eftir dauða hins 13.
Dalai Lama, gat það verið, að hann
væri 14. endurholgunin. Tveimur ár-
um eftir fæðingu hans var munkum
vísað af véfréttum og vitrunum frá
Tíbet til heimilis hans. Þeir viður-
kenndu hann brátt sem tilvonandi
stjórnanda þeirra. En kínverski her-
stjórinn á staðnum krafðist 3.250.000
króna gjalds fyrir að láta drenginn
fara. Munkarnir greiddu fjárhæðina,
og hinn ungi Dalai Lama, sem þá var
4 ára, ferðaðist með þeim til Lhasa,
höfuðborgar Tíbets og heilagrar borg-
ar Lamaismans.
Hann var lánsamur. 1 síðast liðin
250 ár hafa Kínverjar verið að reyna
að hertaka Tíbet, og uppáhalds
kænskubragð þeirra hafði verið að
byrla hverjum nýjum Dalai Lama eit-
ur, áður en hann gæti tekið við völd-
um.
Gagnvart Dalai Lama hafa kín-
verskir kommúnistar haft í frammi
ltænsku og beinar aðgerðir. Þeir
reyndu að notfæra sér álit Panchen
Lama, sem er næst æðsti maður
Lamaklerkastéttarinnar, til að grafa
undan áliti Dalai Lama. Árið 1950
gerðu þeir ákveðna tilraun til að ráð-
ast inn í Tíbet, en Dalai Lama flúði
til Indlands í tíma. Þegar þeir kom-
uzt að raun um, að þeir gætu ekki
stjórnað landinu án hans, buðu Kín-
verjar Dalai Lama til Peking, komu
honum fyrir I nýrri höll og reyndu
að fá hann til að skipta um skoðun.
Þeir gáfu honum alls konar gjafir,
þar á meðal þrjá gula bíla. Þegar
allt annað brást, buðu þeir upp á
samninga. Tíbet skyldi hafa trúfrelsi,
Dalai Larna átti að stjórna innan-
lsndsmálum, en Kínverjar sjá um
utanríkismál og hafa rétt til að hafa
her í Tíbet í varnarskyni. Þetta voru
engin kostakjör, en hinum unga og
óreynda Dalai Lama virtist það eins
gott og hvað annað, sem hann gæti
fengið þjóð sinni til handa, og hann
skrifaði undir.
Uppreisnin var óhjákvæmileg af-
leiðing þessa samnings. Dalai Lama
var neyddur til að flýja úr höll sinni
undan Kínverjum. Hann og flokkur
hans drukku að lokum tebolla, og sem
fyrir boði skildu þeir eftir fulla bolla
sína á borðunum til að gefa til kynna,
að þeir gerðu sér von um að koma
aftur fljótlega.
Búddha sjálfur hafði ráðlagt fylgj-
um sínum: „Treystið sjálfum yður.
Treystið ekki á ytri hjálp.“ Buddha
var að tala um frelsun, en meðan
heimurinn stóð hjá hjálparvana,
vissu Tibetar að Búddha hafði einnig
verið að tala um lífið.
Munkar eru fjölmennasta stétt landsins, rúmlega 20% af allrl íbúatölunni.
DALAI LAMA
Dalai Lama fjögurra ára, um það lcyti
sem prestarnir fundu hann samkvæmt ýms-
um tilvísunum. Hann varð andlegur leið-
togi þjóðarinnar frá þeim tíma en tólt
formlega við völdmn 17 ára.
Drottnari Tibetbúa frá 7. öld.
VI-KAN
15