Vikan - 22.10.1970, Blaðsíða 12

Hver sigur varð
honum hvöt til
nýrra dáða
ur flugforingi Nobile að nafni,
hafði stjórn þess með höndum í
förinni. Þess ber að geta, að
Amundsen varð ekki fyrstur
manna til þess að fljúga yfir
Norðurheimskautið. Nokkrum
dögum áður en „Norge“ lagði af
stað frá Nýja-Álasundi tókst
Bandaríkjamanninum Richard E.
Byrd að vinna það afrek. Byrd
hefur síðan orðið heimskunnur
fyrir könnunarleiðangra sína til
Suðurheimskautssvæðisins.
Þegar Amundsen kom úr þess-
ari för, fórust honum orð á þá
leið, að nú hefðu allir æsku-
draumar hans rætzt.
En eftirleikur þessa heim-
skautsflugs kom Amundsen á
óvænt og varð honum til sárrar
skapraunar og vonbrigða. Þegar
Nobile flugforingi kom heim til
ættlands síns bar hann Amund-
sen þannig söguna, að hann gat
ekki við unað, og nú hofust harð-
ar deilur með þeim í blöðum og
ritum. Amundsen hafði alltaf
óvæginn verði í deilum, og No-
bile fór ekki varhluta af því. Að
síðustu gaf Amundsen út bók um
ævistarf sitt og hjó hart að öll-
um þeim, sem hann taldi að ver-
ið hefði þeim óvinveittir og beitt
sig ósanngirni og órétti. Varð sú
bók til þess, að nokkurs kala
gætti um hríð í hans garð.
Árið 1928 lagði Nobile af stað
til Norðurheimskautsins sem
leiðangursforingi og flugstjóri
ítalska loftskipsins „Italia“. Loft-
skipið fórst á heimskautsauðn-
unum hinn 25. maí það ár og
þeir af áhöfn þess, sem af kom-
ust, höfðust við á ísjökum,
hörmulega staddir.
Um þær mundir voru heim-
skautsfluggarparnir Wilkins og
Eielson staddir í Osló. Þeim var
fagnað með veizlu, og Amund-
sen var þar hrókur allrar gleði.
Ræður voru haldnar og afrek
gestanna og Amundsens rómuð
fögrum orðum.
Þá barst símskeyti inn í veizlu-
salinn. Það hermdi gestunum af-
drif „Italia".
Þeir heimskautsfararnir sem
þarna voru staddir, höfðu sjálf-
ir margsinnis verið hætt komnir
á ferðum sínum um ísauðnirnar.
Þeir skildu því öðrum betur
harmsöguna sem hið fáorða sím-
skeyti hafði að flytja.
Einhver viðstaddra hreyfði
því, hvort Amundsen mundi gefa
kost á sér til forustu, ef leiðang-
ur yrði sendur norður í ísinn,
Nobile til hjálpar.
Þá reis hinn hálsextugi, silfur-
hærði garpur úr sæti sínu. Vilja-
styrkurinn og kjarkurinn ljóm-
aði af dráttmeitluðu, stórskornu
andliti hans, þegar hann svar-
aði:
.,Af stað án hiks!“ Annað
sagði hann ekki.
Daginn eftir að „Italia“ fórst,
hófu norskir flugmenn leitar-
flug á sjóflugvélum norður yfir
ísbreiðuna. Hálfum mánuði síð-
ar komu þeir auga á nokkra leið-
angursmenn, er höfðust við á ís-
jaka einum. Marga fýsti að
stofna til hjálparleiðangra, en
italska stjórnin reyndist andvíg
þvi, að menn af öðrum þjóðum
hefðu þar forgöngu. Amundsen
lét sig vilja ítölsku stjórnarinn-
ar eneu skipta. í hans augum var
það glæpsamleg heimska að láta
kenjar stjórnmálamanna skera
úr um það, hvort nauðstöddum
mönnum skyldi bjargað frá þján-
ingum og dauða eða ekki. Og
ekki lét hann það heldur hafa
nein áhrif á afstöðu sína, að for-
ingi hinna nauðstöddu manna
hafði um nokkurt skeið verið
harðvítugasti óvinur hans og
borið hann þungum og — að
dómi Amundsens — röngum sök-
um. Nú var sá maður og leið-
angursfélagar hans í heljar
greipum, — og tíminn leið.
Amundsen reyndi öll hugsanleg
ráð til þess að fá nægilega stóra
flugvél og hentuga til fararinn-
ar, en það reyndist örðugt. Að
síðustu tókst honum þó að fá
franska sjóflugvél af „Latham“-
gerð, fyrir atbeina tveggja máls-
metandi Norðmanna, er búsettir
voru í París. Ekki var hann þó
alls kostar ánægður með hana,
þegar hann sá hana, en tíminn
var naumur, — fárra daga töf
gat orðið til þess, að hjálpin bær-
ist hinum nauðstöddu of seint.
Hinn 18. júní lagði Amundsen
af stað frá Tromsö norður yfir
íshaf með Lathamflugvélinni.
Með honum fór norski flugmað-
urinn Leif Dietrichson. Wisting
kapteinn, hinn tryggi og trausti
leiðangursfélagi Amundsens,
ætlaði og með þeim, en vélin
reyndist svo hlaðin, að hann varð
að taka sér far með skipi, er hélt
af stað norður í ísinn um sama
leyti og átti að verða flugmönn-
unum til aðstoðar við björgun-
ina. Franskir flugmenn stjórn-
uðu flugvélinni.
Þrem klukkustundum eftir að
hún lagði af stað, heyrði starfs-
maður við loftskeytastöðina í
Tromsö, að kallað var frá flug-
vélinni á loftskeytastöðina í
Nýja Álasundi.
Síðan hefur ekkert til hennar
spurzt, en nokkru síðar fundu
sjómenn annan jafnvægisflot-
keip hennar á reki skammt frá
Tromsö, og bensíngeymir úr
henni fannst rekinn á fjörur á
sömu slóðum.
Lengi voru ýmsar sögur á
sveimi um það, að Amundsen
og félagar hans hefðu komizt af,
an allar reyndust þær uppspuni
einn.
Amundsen hafði alltaf hetja
verið, og forlögin leyfðu honum
að deyja hetjudauða. Göfugustu
þættir skapgerðar hans, sáttfýs-
in, drenglundin og kjarkurinn,
vörpuðu björtu skini yfir ævi-
kvöld hans. Vísindastofnanir, fé-
lög og einstaklingar um allan
heim kepptust við að sýna minn-
ingu hans sóma. Norðmenn
syrgðu hann sem einn sinn mesta
afreksmann og sannan Norð-
mann.
o—
o
NORÐVESTURLEIÐIN
Roald Amundsen var nýkom-
inn heim. Hann hafði tekið þátt
í leiðangri de Gerlaches suður í
heimskautsísinn sem fyrsti stýri-
maður á skipi hans ,,Belgica“, og
getið sér hinn bezta orðstír.
Þrettán mánuði hafði skipið leg-
ið teppt í rekísnum og leiðang-
ursmenn átt við margháttaða
örðugleika að stríða, því allri
tækni viðvíkjandi undirbúningi
slíkra ferða var þá skammt á veg
komið. Sízt hefði þvi verið að
undra, þótt hinn ungi stýrimað-
ur hefði verið búinn að fá nóg
í bráðina af þrautum og hætt-
um heimskautaferða, en svo var
ekki. Jafnskjótt og hann kom
heim, tók hann að búa sig undir
annan leiðangur. Þeim leiðangri
ætlaði hann sjálfur að stjórna.
í maímánuði árið 1889 hafði
Amundsen verið viðstaddur há-
tíðahöld, er Nansen kom heim
úr skíðagöngu sinni yfir Græn-
landsjökul. Þá vöknuðu æsku-
draumarnir aftur með honum,
og honum þótti sem að sér væri
hvíslað: „Ef þér tækist að finna
norðvesturleiðina. . .
f Suðurheimskautsförinni þaul-
hugsaði hann leiðangursáætlun
sína. Hann ákvað að leita norð-
vesturleiðarinnar, sem engum
hafði tekizt að sigla, og vinna
um leið að vísindalegum rann-
sóknum. Þar biðu nóg verkefni.
Eitt þeirra var að ákveða þáver-
andi jarðlegu segulskautsins
nyrðra. Slíkar athuganir kröfð-
ust mikils undirbúnings, og þeg-
ar heim kom, hóf hann nám í
þeim fræðum, er kunna þurfti
til þess að framkvæma þær með
nauðsynlegri nákvæmni. Auk
þess las hann allar þær bækur,
er fiölluðu um tilraunir manna
til að finna norðvesturleiðina.
Fram að þessu höfðu þær eng-
an árangur borið. McClure hafði
að vísu tekizt að fara leiðina
norðan Ameríku, heimshafa á
milli, á árunum 1850—‘54, en
ekki hafði hann komizt alla leið-
ina á skipi, heldur farið nokkurn
12 VIKAN «. tw.