Vikan - 07.11.1974, Blaðsíða 20

FScott
Fitzgerald
Gatsöy
ninn mikli
Framh
I. kafli
A þeim árum, þegar ég var
yngri og næmgeðja, gaf faðir
minn mér það ráð, sem ég hef
gefið gaum aö upp frá þvi.
— Hvert sinn sem þig langar til
aö áfellast einhvern, sagði hann,
— þá vertu þess minnugur að ekki
hefur öllum i þessum heimi verið
svo margt gefiö sem þér.
Fleira sagði hann ekki, en á
sinn hljóðláta hátt hefur jafnan
rikt fágætur skilningur okkar á
milli, og mér duldist ekki að i orð-
um hans var margt fleira fólgiö.
Af þessum sökum er mér ekki
tamt að vera dómhvatur, og er
það venja, sem lokið hefur upp
fyrir mér hugarfylgsnum fjölda
furðufugla, auk þess sem ég hef
mátt umbera langsetur hinna
leiðinlegustu manna. Andlega
brenglaðir menn eru skjótir til að
koma auga á þennan kost og færa
sér hann i nyt, þegar það er heil-
brigður einstaklingur, sem yfir
honum býr, og þannig bar það til
aö i menntaskóla var ég ómak-
lega sakaður um að vera ekki all-
ur þar sem ég var séður, enda
kunnur leyndum hörmum sér-
kennilegra og framandi manna.
Ekki hafði ég þó leitað eftir
trúnaði flestra þeirra, — oft hef
ég þótzt syfjaður, sokkinn i eigin
þanka, eða gert mér upp önugt
áhugaleysi, þegar ég hef séö
djarfa fyrir bliku hins innilega
trúnaöar viö sjóndeildarhringi,
enda er trúnaðarskraf ungra
manna, eða aö minnsta kosti orð-
lag þeirra oftast soðið upp eftir
öðrum og fergt undir augljósri
vanmetakennd. En að sitja á sér
að dæma aðra, felur einnig i sér
von um ákveöinn ávinning. Ég er
sifellt uggandi um að fara ein-
hvers á mis, ef ég skyldi gleyma
þvi sem faðir minn sagði svo yfir-
lætislega og ég endurtek hér af
sama yfirlæti, að slikri vöggugjöf
sem tilfinningunni fyrir þvi sem
við á hverju sinni, er* mönnum
deilt út að mismikilli rausfi.
Aö lofræöu þessari um um-
burðarlyndi mitt lokinni, ætla ég
þó aö játa að þvi eru takmörk
sett. Framkoma manna kann
ýmist að vera sem klettur af
bergi borinn, eða sem skánin yfir
leirunni, en þegar ollu er á
botninn hvolft hiröi ég ekki um
hvort heldur er. Þegar ég kom
austan að, siðastliðið haust, fann
ég að kærast væri mér aö allir
bæru einkennisbúning og stæðu
réttir, búnir til þjónustu við gaml-
ar dyggðir. Ég hafði fengið nóg af
furðumyndun þeim, sem upp risa
af glóðum trúnaöarmáls I
myrkviðum mannshjartans. Að-
eins Gatsby, maðurinn sem þessi
bók hefur þegiö nafn sitt af, er hér
undanskilinn, — Gatsby, sem þó
var fulltrúi alls þess, sem ég hef
svo einlæga andúð á. Ef lita má
svo á að menn skuli meta eftir þvi
hve margt þeim hefur vel tekizt,
þá leikur varla vafi á að hann bjó
yfir einhverju, sem sannarlega
var frábærs eðlis, nokkurs konar
göfgaöri næmi á fyrirheit lifsins,
likt og hann væri skyldur þeim
flókna tækjabúnaði, sem skráir
jarðskjálfta I tiu þúsund milna
fjarlægö. Þessi eiginleiki átti þó
ekki skylt við þau vafasömu hug-
hrif, sem dubbuð eru upp með
nafni „skapandi gáfu,” — það var
sú náðargjöf að glata aldrei von-
inni, hæfileiki til að ganga svo
heimamannlega um stigu hins
rómantizka, að slikan hef ég ekki
fundið meö nokkrum manni
öðrum, né tel ég mig eiga þaö eft-
ir. Nei, Gatsby stóð meö pálmann
i höndunum að leiðarlokum: en
það sem bar i sér endalok hans,
þaö sem upp skaut I kjölfari
drauma hans, var það sem um
hrið bægði frá áhuga minum á
vanda ráðvillinga og miklun fá-
nýts hugarangurs.
Fjölskylda min hefur verið
áberandi og vel efnum búið fólk i
þessari borg I miðju Vestur-
rikjanna um þriggja kynslóöa bil.
Carraway-fólkið er nokkurs
konar ættbálkur, auðgaður ljóma
gamalla hefða, þar sem viö eig-
um ættir að rekja til hertoganna
af Bökklötch, en raunverulegur
faðir minnar greinar fjöl-
skyldunnar var afabróöir minn,
sem hingað kom árið átján
hundruð fimmtiu og eitt. Hann
sendi mann fyrir sig til her-
þjónustu i Borgarastriöinu og
stofnsetti heildsölu, sem verzlaði
með járnvöru. Þessari verzlun
veitir faðir minn forstöðu nú.
Aldrei sá ég þennan afabróöur
minn, en ég er talinn likur honum
og er þar helzt visað til fremur
óhönduglega gerðrar myndar i
skrifstofu' föður mins. Ég út-
skrifaðist frá New Havenárið 1915,
aðeins aldarfjóröung á eftir föður
minum, og litlu siðar tók ég þátt i
að stöðva hið siöborna múghlaup
Tevtóna, sem gefið hefur verið
nafnið „Ófriðurinn mikli.” Lifði
ég mig svo inn i slaginn, að þegar
heim kom, var ég oröinn með öllu
óstöðvandi. 1 stað þess aö vera
hinn viökunnalegi miöpunktur til-
veru minnar, komu M-vesturrikin
mér nú fyrir sjónir sem sval-
kaldur endi veraldar, — þvi
ákvað ég að halda austur á bóginn
og læra verðbréfaviðskipti. Allir
sem ég þekkti stunduðu verö-1
bréfaviðskipti, svo ég þóttist vita
að þessi atvinnugrein fengi
rúmað einn einstakling enn innan
vébanda sinna. Frænkur minar
allar og frændur þinguðu um
þetta mál, svo sem til stæði að
kjósa mér heimavistarskóla og
sögðu að lokum, — já, — ja, þvi
ekki? — alvarleg og hikandi á
svip. Faðir minn ákvað að veita
mér fjárstuðning i eitt ár, og eftir
nokkrar tafir komst ég austur, til
frambúðardvalar, að ég bezt
vissi. Þetta var áriö 1922.
Þegar hér var komið sögu,
varöaði mestu að finna sér sama-
stað, en heitt var i veðri og ég ný-
kominn frá landshluta, þar sem
gnótt var viöáttumikilla engja og
vinalegs trjágróðurs. Þvi virtist
mér það einkar vel til fundið,
þegar ungur maður á skrif-
stofunni stakk upp á að við
tækjum okkur hús á leigu I sam-
einingu I einum grannbæjanna.
Húsinu hafði hann upp á, veðraðri
einlyftri byggingu, sem var leigð
fyriráttatiu dollara á mánuði. En
á siðustu stundu kallaöi fyrirtæki
hans hann til Washington, svo að
ég fluttist einsamall i sveita-
sæluna. Hund átti ég, — að
minnsta kosti þá fáu daga sem
liðu, áður en hann hljópst aö
heiman, — og gamlan Dodgebil,
já, og finnska kerlingu, sem bjó
um rúmið og eldaði mér morgun-
verð, muldrandi einhverjar
finnskar særingar, þar sem hún
laut áfram yfir rafmagnselda-
vélina.
Að sönnu leiddist mér þarna
fyrstu einn eöa tvo dagana. En þá
bar það til að ég gekk fram á veg-
faranda nokkurn, sem vék sér að
mér.
— Gætuð þér bent mér á leiðina
til þorpsins við Vestra Egg,
spurði hann i úrræðaleysi sinu.
Ég sagði honum til vegar, og á
göngunni fann ég ekki til ein-
manaleika lengur. Nú var ég leið-
sögumaður, sá er veginn visaði,
sannur heimamaður. Af tilviljun
haföi hann gert mig virkan
borgara mins nýja umhverfis.
Og svo var það sólskinið og
laufið, sem breiddist út um grein-
ar trjánna, jafn — óðfluga ng i
kennzlukvikmynd, og ég fyllist
þeirri gamalkunnu vissu, að með
sumrinu hæfist lifið enn að nýju.
Hér skorti hvergi á verkefni,
þar sem lesturinn beið min og
mikil var sú gnótt hreysti og
heilsu, sem teyga mátti úr hinu
ferska og æskuþrungna sumar-
lofti. Ég keypti tylft bóka um
banka og lánamál og leyndar-
dóma réttrar fjárfestingar og nú
stóðu þær á hillunni minni i rauöu
og gullnu bandi, likt og spánnýii-
dalir frá myntsláttunni, reiðu-
búnar að ljúka upp þeim ljómandi
leyndardómum, sem ekki höfðu
til þess verið á vitorði annara en
þeirra Midasar, Morgans og
Maecansar. Og ég hafði gefið
sjálfum mér loforö um að lesa
fjölda bóka auk þessara. Ég þótti
bókmenntalega sinnaður I skóla
og eitt árið hafði ég ritað flokk
afar settlegra en varla skemmti-
legra greina fyrir Yale frétta-
blaðiö. Nú var þaö ásetningur ‘
minn að hefja slikar iðkanir að
nýju og komast I hóp þeirra
fágætustu af öllum sérfræðing-
um, hóp þeirra, sem hvarvetna
eru með á nótunum. En slikt er
ekki ávinningur einn, þvi hvað
sem öðru lföur er æfinni auðveld-
legar lifaö, þegar útsýni gefur að-
eins til einnar áttar.
Það var einvöröungu heppni að
ég skyldi hafa leigt mér hús I einu
hinna sérkennilegustu samfélaga I
allri Norður Ameriku. Þetta var
á hinni löngu og mjóu eyju, sem
skagar beint til austurs frá New
20 VIKAN 45. TBL.