Vikan - 29.10.1987, Blaðsíða 30

. . . hin gamla speki um aö gamalt fólk þurfi á sem mestri
hvíld aö halda er þar meö röng. Dæmi um þetta eru rannsóknir,
sem gerðar voru á vöðvastarfsemi.
Heppllegur lifnaður
Rannsóknirnar leiddu í ljós að
lífsmynstur og umhverfi manna
hafa enn meiri áhrif á öldrun en
áður var talið. Með reglubund-
inni þjálfun er til dæmis hægt að
viðhalda vöðvastyrk og hamla
gegn minnkandi getu til súrefh-
isupptöku. Það er líka öruggt að
heppilegt umhverfi á uppvaxt-
arárunum skilar sér í meiri
heilagetu, meira líkamlegu
álagsþoli, betri beinagrind og
svona mætti lengi telja. Þeir sem
hafa verið svo lánsamir að alast
upp í heilsusamlegu umhverfi
standa þar með mun betur þeg-
ar aldurinn tekur að færast yfir.
Með óheppilegum lifnaði er
aftur á móti hægt að flýta veru-
lega fyrir öldrun líkamans. Þeir
sem verða verst úti eru áfengis-
misnotendur og reykingafólk.
Um sjötugt er beinagrind reyk-
ingamanna verr farin en þeirra
sem reykja ekki.
Karl eða kona
Konan hefur ffá unglingsár-
unum minni beinagrind miðað
við líkamsþyngd en karlmaður-
inn. Þar sem hún hefur minna í
byrjun hefur hún ekki jafn mik-
ið til að taka af og reykingar hafa
að jafnaði verri áhrif á konur en
karla þegar líða tekur á ævina.
Lungun og vöðvarnir eru líka
sjötugu fólki kannaður og svo
loks þriðji hópurinn árið 1981.
Með þessu móti voru vísinda-
mennirnir komnir með nokkuð
stórt úrtak af fólki yfir sjötugu á
þremur stigum öldrunar. f fyrsta
lagi átti að rannsaka hvern hóp
innbyrðis, en einnig átti að at-
huga hvort einhver hugsanleg
breyting yrði á milli hópanna.
Höfuðtilgangur rannsókn-
anna er að auka vitneskjuna
um hvernig öldrun fer ffam hjá
fólki yfir sjötugt og hversu hratt
maður eldist. Niðurstöður rann-
sóknanna eru í nokkurri ands-
töðu við almennt viðhorf til
öldrunar, þar sem litið er á el-
liárin sem langa og miskunnar-
lausa brekku niður á við, þar
sem lífið fjarar út án þess að
maður geti nokkru þar um
ráðið. f raun er öldrunin mjög
einstaklingsbundin og einstök
líffæri eldast mismunandi hratt.
Einnig virðist vera hægt að hafa
meiri áhrif á öldrunina en áður
var talið.
Fjögur stlg
Fyrir flesta líkamsstarfsemi
sem er mælanleg eru fjögur stig
(sjá mynd). Fyrsta stigið er
vaxtar- og þroskastig. Hjá
nokkrum líffærum er þetta stig
stutt og öldrunin hefur fljótt
áhrif á þau. Þetta á til dæmis við
um sjáaldur augans, en teygjan-
leiki þess minnkar þegar á kyn-
þroskaskeiðinu. Annað dæmi er
getan til að vinna súreftii, en
hún virðist ná hámarki fljótlega
eftir kynþroskaaldurinn og fer
minnkandi effir það.
En flest líkamsstarfsemi fer í
gegnum fleiri stig. Eftir vaxtar-
stigið kemur stig þar sem getan
helst óbreytt en getur í einstaka
tilfellum jafhvel aukist. ,Undir
þetta falla meðal annars vöðva-
og heilastarfsemi. Heilastarfs-
emin er óbreytt og jafhvel eykst
upp að 70—75 ára aldri hjá heil-
brigðum einstaklingi. Það er
enn ekki vitað hversu Iengi geta
heilans eykst, en þess er vænst
að þessar rannsóknir kunni að
varpa Ijósi á það.
Þriðja stigið er svo hæg breyt-
ing niður á við þar sem starf-
semin minnkar um 1% á ári.
Þessi hæga rýrnun á við um flest
líffæri og nær frá miðjum aldri
að áttræðu.
Fjórða og síðasta stigið er ört
hrakandi heilsa. Því stigi nær
fólk yfirleitt ekki fyrr en eftir
áttrætt. Þá er mjög algengt að
einstaklingur sem hefur verið
við fulla heilsu ffarn að því lúti
fyrir elli kerlingu. Heyrnin,
sjónin, jafnvægið og vöðvastyrk-
urinn geta öil breyst mjög
skyndilega til hins verra. Á þess-
um aldri er líka mjög hætt við
truflunum á hjartsláttatíðninni.
Rannsóknirnar hafa meðal
annars leitt í ljós að það þarf
ekki að vera nein bein ástæða
fýrir dauða, eins og til dæmis
veikindi. Gamalt fólk getur ein-
faldlega dáið vegna þess að eitt
eða fleiri líffæri eru orðin of
gömul.
30 VIKAN