Vikan - 30.03.1939, Page 19

Nr. 13, 1939
VIK A N
19
Skranmarkaðurinn í Prag.
Vordagar í Bæheimi
Framh. af bls. 5.
aðalatvinnuvegur landsins. Landið er auð-
ugt að fossum, svo að nóg er af ódýrri raf-
orku. Landbúnaður stendur á mjög háu
stigi, einkum í Bæheimi og á Mæri, akur-
yrkja, kvikfjárrækt og ávaxtarækt eru
stundaðar af hinu mesta kappi.
Og þó er Tékkóslóvakía fyrst og fremst
iðnaðarland, eitt hið mesta í Evrópu. I
árslok 1935 voru í landinu 11 þúsund verk-
smiðjur, stórar og smáar, sumar risavaxin
fyrirtæki, eins og Skoda vopnaverksmiðj-
urnar í Pilsen, ölgerðariðjan í Pilsen, skó-
fatnaðarverksmiðjurnar í Zhn og malt-
gerðin í Brno. Glergerð og málmiðnaður,
efnagerðariðnaður og vefnaðariðnaður
standa einnig á mjög háu stigi. Hafa Tékk-
ar og Sudetar náð í þessum iðngreinum
fullkomnun, sem aðeins fæst með reynslu
margra alda.
1 skógahéruðum Bæheims og f jarlægum
sveitum mátti heita, að lífið allt væri með
miðaldablæ, þangað til fyrir tuttugu árum,
að þjóðin fékk það sjálfstæði sitt, sem nú
er glatað. Síðan hefir öllu fleygt fram með
risaskrefum í borg og byggð, einkum
meðal Tékkanna, sem eru mannaðastir og
ötulastir allra Slava, en Slóvakarnir hafa
líka drjúgum reynt að fylgja þeim eftir,
þó að enn sé þar meiri fyrnska í háttum.
1 þrjár aldir lutu Tékkar og Slóvakar
hinu austurríska keisaradæmi og lengst af
hart leiknir. Á þessum öldum urðu Tékk-
arnir að harðgerðri og hagsýnni þjóð, sí-
vinnandi og sparsamri, sem lærði það í
ströngum skóla, að henni tjóaði engum að
treysta nema sjálfri sér. Þessi einkenni
marka Tékkana enn þann dag í dag. Þeir
eru í senn rómantískir og hagsýnir, at-
hafnamenn og listfengir. Og eitt er sam-
eiginlegt einkenni allra Tékka: Þeir eru
ákafir frelsis og föðurlandsvinir, unnend-
ur alls, sem þjóðlegt er. Kemur þetta hvað
gleggst fram í rækt þeirra við þjóðlega
tónlist, þjóðlega myndlist og byggingar-
list. Tékkar eru mjög söngvin þjóð. Tveir
af ágætustu tónskáldum veraldarinnar,
Dvorak og Smetana, eru Tékkar, og það
er ekki fyrst og fremst tékknesk snilli,
heldur tékkneskur andi og tékkneskt feg-
urðarskyn, sem birtist í tónlist þeirra,
tregaþrungin glaðværð og glettin alvara.
Maí 1929. — Ennþá er heimurinn bjart-
sýnn og horfir fram til betri tíma. Ennþá
trúir hann á frelsi og frið. Hvergi hefi ég
fundið þetta betur en einmitt í Prag, höfuð-
borg hins nýja lýðveldis, þar sem fortíð-
in og framtíðin mætast á svo sérkenni-
legan hátt.
Hvar sem ég kom, við hvern, sem ég
talaði, þótti mér mest um vert bjartsýni
þessa fólks og stórhugur. Það leit aftur til
liðinna alda á svipaðan hátt og við íslend-
ingar minnumst einokunarverzlunarinnar.
Alls staðar var verið að taka á stórum,
nýjum viðfangsefnum, byggingum, vegum,
skógrækt, verksmiðjurekstri, nýjum átök-
um í fræðslu- og félagsmálum.
Fátækt liðinna alda var að þoka
fyrir nýrri velmegun. Hávirðisár
höfðu gengið undanfarið, og elf-
ur nýs f jármagns og gróða höfðu
flætt inn í landið.
Enginn var þá farinn að láta
sér detta í hug f jármála- og við-
skiptakreppuna, þaðan af síður
algert hrun lýðræðisins í Mið-
Evrópu. Tékkóslóvakía átti sér
engan fjandsamlegan nágranna
ennþá sem komið var. Hún er
hið unga, stórhuga riki, sem í
fyrsta sinni í margar aldir reisir
höfuðið stolt og frjálst, og vakir
um leið með tryggð og ást yfir sínum
fornu minningum, þjóðsiðum og menningu.
Og svo kemur að því fyrir mér að fara,
— kveðja, eins og ferðamannsins er siður.
Ég stend á vormorgni á Hradschin hæð-
inni. Að baki mér er hin volduga forna
konungshöll, þáverandi bústaður Masa-
ryks forseta. En framundan mér blasir við
Prag í silfurhvítri morgunþoku, — hið
forna aðsetur drottnara hins heilaga, róm-
verska ríkis. Ennþá sér aðeins upp úr
þokuhafinu á hæstu turna og hallarþök.
En smám saman skýrist myndin, gylltum
koparhvelfingum kirknanna skýtur upp,
brúarturnum og skrautbyggingum frá öll-
um öldum og tímum. Ég reika niður á
gamla torgið, þar sem minnismerki Johans
Húss stendur, hátignarlegt og fagurt, fram
hjá gamla ráðhúsinu með sína frægu
klukku frá 1490, klukkuna, sem sýnir alla
heimsins viðburði langt fram á óra vegu
komandi alda. I hvert sinn, sem klukkan
slær, birtast Jesús Kristur og allir hans
tólf postular til þess að minna hinn hvik-
lynda borgarlýð á alvöru hins líðandi
augnabliks, og hverfa síðan aftur í skýli
sín, þegar ómur klukkunnar er dáinn út.
Ég reika áfram í undarlegum hug, eins
og maður, sem stiklar á mörkum tveggja
heima, í gegnum breiðar verzlunargötur
með nýtízku hallir úr steini og gleri, belj-
andi umferð og glaðværan þys, inn í ör-
mjóar miðaldagötur, með einnar hæðar
hús og há, slútandi þök, svo mjóar, að
engu nútíma ökutæki er um þær fært, og
húsfreyjumar tala saman í makindum,
hvor úr sínum glugga, þvert yfir götuna
yfir öxl vegfarandans. Mér dettur í hug,
að svona hafi Prag verið, er snillingurinn
Tycho Brahe dvaldi hér landflótta 1599. Ég
nem staðar við kirkju heilags Wenzeslavs,
er myrtur var 936. Kirkjan er lítið guðs-
hús, æfafornt, en mestur helgidómur í
borginni. Stendur hún þröngt í hinum elzta
hluta borgarinnar, turnlaus og lítt ásjáleg.
Upp á það hafa síðari kynslóðir bætt með
því að byggja glæsilegan turn hinum meg-
in við götuna, og er hann mannvirki út af
fyrir sig. Og hér sé ég einkennilega mynd
af trúarlífi tékkneskra manna, — og í svip-
inn finnst mér, að ég hljóti að vera stadd-
ur í einhverri miðaldaborg. Fjöldi manna
gengur í kirkjuna til að gera bæn sína,
verkamenn, snarlegir kaupsýslumenn, ung-
ar meyjar og hefðarkonur. Kaupa þau
kerti í anddyri kirkjunnar, kveikja á því
og færa dýrlingi þeim, sem þau ætla að
eiga mál við þann dag. Margar hefðar-
konur hafa hunda sína með sér. Fyrir
dyrum úti standa beiningamenn og bjóð-
ast til að halda í hundana fyrir nokkra
aura á meðan þær ljúka erindum sínum
í kirkjunni. Það er slíkum manni happa-
dagur, ef hann fær tvo til þrjá hunda til
að passa. Einn af þeim, sem tekið hefir
sér stöðu við kirkjuna þennan morgun,
er, ef svo mætti segja, hundheppinn; hann
fær þrjá hunda í gæzlu. Þegar hann hefir
afhent eiganda síðasta hundinn, á ég von
á því, að hann fari rakleitt á ölknæpu og
kaupi sér brauð og öl í svanginn. En hann
gerir það alls ekki. Hann veit, að það kem-
ur dagur eftir þennan dag, þegar hann
þarf á aðstoð helgra manna að halda, ef
hann á að verða jafn fengsæll. Þessvegna
fer hann inn í kirkjuna og kaupir tveggja
aura kerti og gefur heilögum Wenzeslavs,
krýpur síðan niður og gerir bæn sína. Ég
kaupi líka 5 aura kerti og gef hinum helga
manni, segi honum allt um ferðir mínar
og trúi honum fyrir dálitlu leyndarmáli,
sem mér er mjög hugarhaldið um, ef hann
vilji svo vel gera. Og viti menn: Eftir 3
vikur varð mér að bæn minni suður í Wien,
og svo fremi, að það sé kerti mínu og fyrir-
bæn hins heilaga manns að þakka, þá hefi
ég aldrei varið neinum 5 aurum betur á
æfi minni.
En því miður er það algert einkamál,
hvað ég bað hann um.
En þá er kjarkurinn óbilandi —
— Ég hefi, segir nafnkunnur rithöfund-
ur, þekkt margar stúlkur, sem aldrei
þorðu að koma á hestbak, af því að þær
voru svo hræddar um, að hesturinn mundi
fælast. Aðrar hefi ég vitað varast að fara
á sjó, því að þær voru svo hræddar um,
að bátnum mundi hvolfa. Enn hefi ég
þekkt stúlkur svo huglitlar, að þær hafa
forðast að koma út þegar dögg hefir verið
á jörðu til að væta sig ekki í fæturna. En
ég hefi aldrei vitað stúlku bresta áræði til
að giftast, og er það þó meiri áhætta en
allt hitt.