Vikan - 06.03.1940, Blaðsíða 9

VIKAN, nr. 10, 1940
9
Menntaði bóndinn,
sem. ahbioi q&Idc Lslcóhc.
Pórður Jónsson á Eyrarbakka
talar við Quðmund bónda í Nesi í Selvogi.
Fyrir tíu árum bar það til, að ég vann
um nokkurra vikna skeið að sand-
græðslu í Selvogi. Ég var þá ókunn-
ugur þar í sveit og er ég tók að spyrjast
fyrir um dvalarstað, var mér bent á, að
hentast væri að búa hjá Guðmundi bónda
í Nesi, og reyndist mér auðsótt mál að fá
þar inni. Við fyrstu kynni kom mér Guð-
mundur fyrir sjónir sem fáskiptinn og
seintekinn, en fljótt rættist úr honum, og
komst ég þá að raun um, að. hér var um
óvenju skarpgáfaðan mann að ræða, sér-
staklega vel að sér, ekki eingöngu í því,
sem laut að atvinnuháttum hans, heldur
einnig á sviði bókmennta og lista. Ég hafði
ekki kynnzt honum lengi, þegar ég varð
þess áskynja, að svo mátti heita, að hann
kynni íslendingasögurnar utan bókar, og
gæti greint líkingamál Eddanna og heim-
speki Biblíunnar niður í kjölinn. Og þau
voru heldur ekki fá kvæðin eftir Einar
Benediktsson og Stephan G., sem hann
kunni á fingrum sér og skilgreindi og
skýrði betur en ég hefi heyrt aðra menn
gera. Enda hefir Guðmundur lagt sérstaka
rækt við móðurmál sitt, býr yfir, miklum
orðaforða og hagræðir daglegu máli sínu
af mikilli smekkvísi. Stærðfræði hefir hann
og numið af sjálfsdáðum og er þar svo
vel að sér, að margur skólagenginn mað-
urinn mætti vera fullsæmdur af. En Guð-
mundur hefir aldrei gengið í skóla, ekki
einu sinni barnaskóla. Það, sem hann kann,
hefir hann numið sjálfur af sjálfum sér.
Ávallt mun mér ljúft að minnast sam-
verustunda minna með þessum merka
manni, en því miður hefir fundum okkar
sjaldan borið saman þau tíu ár, sem liðin
eru síðan ég dvaldi á heimili hans. En svo
átti ég því láni að fagna að hitta hann að
máli og rabba við hann um stund fyrir
nokkrum dögum, og þá hripaði ég hjá mér
það helzta, sem okkur fór á milli, og ég
hefi raðað því niður í spurningaform, af
því að í rauninni gerði ég ekki annað en
að spyrja og hlusta.
— Hvar ertu fæddur og hvaðan ættað-
ur? spurði ég.
Og Guðmundur svaraði:
— Ég svara síðari spumingunni fyrst,
en enda þótt ég kunni ættartölu mína
nokkuð langt aftur í aldirnar, geri ég ekki
ráð fyrir, að þú nennir að hlusta á mig.
En við Þórbergur Þórðarson erum þre-
menningar að frændsemi og ættaðir úr
Suðursveit. Fæddur er ég að Borgarhöfn,
en fluttist þaðan fjögra vikna gamall
ásamt foreldrum mínum að Fagurhólsmýri
í Öræfum. Þar kom ég síðar undir hand-
leiðslu Ara Hálfdánarsonar hins land-
Guðmundur bóndi í Nesi í Selvogi.
kunna merkismanns, og honum á ég mest
að þakka, hversu rættist úr mér.
— Hvar byrjaðir þú búskap?
— Ég hóf búskap að Hofi í Öræfum
1890, og kvæntist þá fyrri konu minni,
Bergljótu Jónsdóttur frá Hofi, en missti
hana eftir tveggja ára sambúð. Fyrsti bú-
stofn minn var nú ekki ýkja umfangs-
mikill: þrettán kindur, ein kýr og einn
hestur. Annað var það ekki. Og svo bjó
ég á svolitlum skika af jörðinni. En maður
sparaði við sig í þá daga og eyddi engu í
óhóf, og svo var unnið eins og kraftarnir
leyfðu. Fyrsta búskaparárið eyddi ég f jór-
um pundum af sykri, og fimm lítrum af
steiriolíu í ljósmeti. Sjötta árið, sem ég
bjó, leyfði ég mér þá stórmennsku og
rausn að kaupa mér heilan sykurtopp til
ársins.
Á Hofi bjó ég í ellefu ár, síðan sex ár
að Hvammi í Lóni, og þá í tólf ár að Borg-
um á Nesjum, þar búnaðist mér betur en
á nokkrum öðrum stað, og þar eignuðumst
við hjónin sjö böm af átta. Þá var sagt
til dæmis um það, hversu vel mér búnaðist,
að í hvert skipti og konan fæddi bam,
reisti ég nýtt f járhús yfir sextíu f jár, og
þetta var nokkuð rétt.
— Og hvað gekk þér þá til að flytja
frá Borgum, úr því að þér búnaðist þar
svo vel?
— Það var af þeirri einföldu ástæðu, að
jörðin var orðin of lítil fyrir mig. Ég var
á góðum vegi að ofhlaða hana bústofni,
og leit ég því svo til, að ég yrði að verða
mér úti um stærri jörð. Eftir blaðaauglýs-
ingum sótti ég um ýms stórbýli til kaups
eða ábúðar, en alltaf var búið að byggja
jörðina öðmm, þegar umsóknir mínar
komu í hendur umboðsmanna. T. d. sótti
ég um Hjarðarholt í Dölum, Hindisvík í
Húnavatnssýslu, Hvaleyri við Hafnarfjörð
og loks Reykjanes í Grímsnesi, en þá jörð
hreppti ég að lokum og keypti hana óséða
fyrir þrjátíu þúsund krónur. Umboðsmað-
ur þeirra jarðakaupa var Eggert frá
Nautabúi, en eigandinn var Guðjón Finns-
son, áður bóndi í Reykjanesi. Greiddi ég
honum út tuttugu og sjö þúsund krónur
við kaupsamninga, en eftirstöðvarnar með
jöfnum afborgunum á næstu sex árum.
Stóð það á endum, að ég hafði nýlokið
skuldagreiðslunni, þegar Guðjón andaðist,
en hann fórst voveiflega, og lék jafnvel
grunur á, að hann hefði verið myrtur.
— Var það ekki erfiðleikum bundið
fyrir þig, að flytja búslóð þína og fénað
um svo langan veg, er þú fluttir að
Reykjanesi ?
— Nei, það var nú furðu léttur flutn-
ingur, því að vorið sem ég flutti frá Borg-
um seldi ég jörðina og búið allt fyrir þrjá-
tíu þúsund krónur. Ær mínar seldi ég
framgengnar á fjörutíu og sjö krónur
hverja, en um haustið eftir keypti ég
hundrað ær á fimmtíu krónur hverja, svo
að á því geturðu séð, að ráðlag mitt var
ekki alltaf gróðavæntlegt. En það deyr
enginn, sem dýrt kaupir, þegar sparneytn-
in og reglusemin er í aðra hönd.
En mannflutningarnir voru aftur á móti
ekki vandræðalausir eins og samgöngurn-
ar voru þá. Sjálfur fór ég lausríðandi með
vinnumanni mínum og gekk sú ferð klakk-
laust, en konan mín ásamt börnum okk-
ar og tveimur öldruðum konum fór með
mótorbát til Djúpavogs og varð að bíða
þar í pakkhúsi í tíu sólarhringa eftir Gull-
fossi, er flutti hana til Reykjavíkur.
Fyrsta sumarið að Reykjanesi máttum
við heita algerðir frumbýlingar. Jarða-
kaupunum fylgdu fjórar kýr og svo hafði
ég haft með mér þrjá hesta að austan.
Annan bústofn hafði ég ekki til að byrja
með. Og um haustið varð ég að kaupa mér
ull til fata á 7 kr. kg., en árið áður hafði ég
flutt í kaupstaðinn 12 hundruð pund af ull,
svo að hér var ýmsu snúið við og mikil
breyting orðin á búskaparháttum mínum.
Allt gekk þetta þó furðu giftusamlega, og
er ég flutti frá Reykjanesi 1928, var ég
orðinn hæsti skattgreiðandi í Grímsnes-
hreppi, hafði byggt upp jörðina og átti
fjögur hundruð fjár, er ég flutti þaðan að
Nesi.
— Hvað kom til, að þú ílengdist ekki
lengur að Reykjanesi?
— Það er nú kannske full mikil sjálf-
Framh. á bls. 12.