Vikan - 14.11.1946, Blaðsíða 3

VIKAN, nr. 46, 1946
3
Tónskáldið Karl 0. Runólfsson
grein. En brátt lagði hann prentarastarfið
á hilluna og fékkst upp frá því eingöngu
við tónlistarstörf, og nú er hann fyrir
löngu orðinn þjóðkunnur sem tónskáld.
Mér þykir líklegt, að Karl sjái nú ekki
eftir því að hafa hætt við iðnina og geng-
ið tónlistinni óskiptur á hönd, því að ann-
ars stæði hann nú sennilega við kassann í
einhverri prentsmiðjunni, en sæti ekki við
kennarapúltið í Tónlistarskólanum, og er
með öllu óþarft að benda á það, hvort
starfið er honum hugleiknara. Sennilega
væru þá einnig margar tónsmíðar hans
ósamdar, sem þjóðin þekkir og gleðst við,
auk þeirra, sem þjóðin á eftir að kynnast.
Það kostaði hann samt nokkra baráttu
við sjálfan sig að velja þessa leið. Röddin
í brjósti hans benti honum á hana, en efa-
semdirnar kvöldu hann. Prentarastaðan
hefir ávallt verið álitin trygg og góð at-
vinna, en öðru máli var að gegna með
starf hljómlistarmanna, ekki sízt á þess-
um árum, þegar hvorki var til útvarp né
tónlistarskóli, sem veita mörgum slíkum
mönnum beint og óbeint atvinnu. Hjá
slíkum mönnum virtist ekkert annað fram-
undan en sultur og seyra, nema um óvenju-
lega hæfileikamenn væri að ræða. En
hann var farinn að semja lög í laumi og
fann hjá sér svo sterka tjáningarþörf, að
hann gat ekki staðið á móti. Hann reyndi
að hamla á móti og þagga niður röddina í
brjósti sínu, því að honum fannst hann svo
vanmáttugur samanborið við risana í tón-
listinni. Og þegar hann var orðinn 25 ára
gamall, eyðilagði hann handritin af öllum
lögunum, sem hann var þá búinn að semja,
og tókst að halda út í 3—4 ár, en þá sprakk
stíflan, og árangurinn varð: Den farende
Svend. „Síðan hefi ég ekki lagt út í það
að reyna að hætta að semja lög,“ segir
Karl, „og lái mér það, hver sem vill. Ég
yrði honum sammála.“
Það er og ef til vill engin tilviljun, að
hann eyðileggur handritin af þeim lögum,
sem hann var búinn að semja, þegar hann
var orðinn 25 ára gamall, eða árið 1925,
því að þá fór hann til Kaupmannahafnar
til hljómlistarnáms, og þá fær hann fyrstu
verulegu kynnin af hinni æðri tónlist, bæði
gamalli og nýrri, og við það fengið sjálfur
alveg nýtt viðhorf til tónlistarinnar. I
Kaupmannahöfn lærði hann að leika á
trompet hjá Lauritz Sörensen og ennfrem-
ur á fiðlu hjá Axel Jörgensen, en báðir
þessir kennarar hans voru í konunglegu
hljómsveitinni. Einnig lærði hann hljóm-
fræði og hljóðfæraskrift (Instrumenta-
tion) hjá Dyring, sem var stjómandi líf-
varðarsveitar konungsins. í Kaupmanna-
höfn var hann í tvö ár, en síðar hélt hann
áfram námi í Tónlistarskólanum í Reykja-
vík, og lærði þá tónsmíði eða að kompó-
nera hjá dr. Mixa og síðar hjá dr. Victor
von Urbantschitsh, á árunum 1934—1938,
svo og að raddsetja hljómsveitarverk. í
Framhald af forsíðu.
þessum skóla lærði hann ennfremur fiðlu-
leik hjá Hans Stephanek.
Meðan Karl dvaldi í Kaupmannahöfn,
lék hann í hljómsveitum, m. a. í öllum
Beethovenssymfóníunum, nema þeirri ní-
undu, svo og í helztu symfóníum Mozarts
og Haydns og fleiri frægum hljómsveitar-
verkum. Þetta var góður skóli og í honum
fékk hann náin kynni af þeim hljóðfærum,
sem notuð eru í hljómsveitum, hvernig
þeim er beitt og verkunum þeirra. Þá fékk
hann og þar fyrstu kynnin af nýtízku tón-
list, sem þá þótti harla öfgafull, eins og
t. d. tónsmíðum Stravinskys. Ef til vill
má rekja til þessara ára áhrifanna í mörg-
um síðari tónsmíðum Karls, sem eru djörf
í hljómum og með nýtízkubrag, þótt á
annan hátt sé en hjá hinum miklu fyrir-
myndum í tónlistinni.
Eftir að Karl kom heim frá Höfn varð
hann brátt virkur kraftur í tónlistarlífi
bæjarins, aðallega í Hljómsveit Reykja-
víkur og lúðrasveitum. I Hljómsveit
Reykjavíkur lék hann á fiðlu, þangað til
hinn kunni trompetleikari Eggert Jó-
hannesson járnsmiður féll frá, en þá tók
Karl við hans hlutverki, enda hafa síðan
margir góðir fiðluleikarar komið til sög-
unnar. Karl hefir og farið út á land öðru
hvoru og kennt og stjórnað lúðrasveitum,
bæði á Akureyri, Isafirði, Hafnarfirði og
víðar, en í Reykjavík hefir hann stjórnað
Lúðrasveitinni Svanur í mörg ár og þar
áður Lúðrasveit Reykjavíkur. Ennfremur
hefir hann um skeið stjórnað hljómsveit
Leikfélags Reykjavíkur. Síðustu átta árin
hefir hann verið kennari við Tónlistar-
skólann í Reykjavík og kennt þar hljóm-
fræði og auk þess hefir hann kennt 2—3
síðustu árin nemendum að leika á trompet.
Hann hefir ánægju af kennslustarfinu og
segir, að margir nemendur séu námfúsir í
bezta lagi, þótt hljómfræðin sé þurr og
strembin fræðigrein.
Af þessari upptalningu má sjá, að Karl
á mikið starf að baki sér á sviði hljóm-
listarlífsins í landinu og þá ekki sízt í
sjálfri höfuðborginni. Hann byrjaði innan
við fermingu að spila með og segir hann,
að ávallt þyki honum gaman að spila fyrir
bæjarbúa, þótt hann hafi bæði fengið
skammir og þakkir fyrir, eins og gerist og
gengur, og þegar á allt sé litið, þá sé hann
ánægður með árangurinn, þótt hugur hans
hafi alltaf staðið til meira en varð. Hann
kveðst þakklátur forráðamönnum bæjar-
ins og ríkisins fyrir góðan skilning á mál-
efnum hljómsveitarmannanna, því að þeir
hafi gert það, sem þeir gátu, til að létta
þeim starfið, eftir því sem efni stóðu til.
Langkunnastur er samt Karl hjá þjóð-
inni sem tónskáld, og er ég þá kominn að
merg málsins. Þeir, sem fylgzt hafa með
tónskáldaferli hans frá byrjun, hafa sjálf-
sagt tekið eftir því, að stílbreyting varð á
tónsmíðum hans, er frá leið. Fyrstu tón-
smíðar hans voru aðallega sönglög, samin
fyrir einsöng eða kóra, og þau voru samin
í hefðbundnum rómantísk-klassiskum stíl,
eins og hann mótaðist á 19. öldinni. Frá
þessum tíma eru einmitt þau lögin, sem
kunnust eru og mestan þátt hafa átt í að
gera hann frægan mann. Ég vil nefna sem
dæmi lögin: „Den farende Svend“, sem
erlendir gagnrýnendur luku upp einum
munni um, er það var sungið á norrænni
tónlistarstefnu, að væri hrein perla. Enn-
fremur: „I fjarlægð“, og karlakórslögin
„Förumannaflokkar þeysa“ og „Nú sigla
Pramhald á bls. Y.
Karl O. Runólfsson ],eikur einleik á trompet í hljómskálagarðinum. (Ljósm. Vignir).