Vikan - 14.11.1946, Blaðsíða 7

VIKAN, nr. 46, 1946
7
Tónskáldiö Karl 0. Runólfsson
Framhald af bls 3.
svörtu skipin“, sem bæði eru mikil kór-
lög og áhrifamikil, enda mikið sungin.
Mörg fleiri lög frá þessum tíma mætti
nefna, svo sem „Hrafninn“ og „Hirðing-
inn“, en ég læt þessa upptalningu nægja.
En stílbreytinguna hjá honum má rekja
til þess, að hann fær rækileg kynni af
ströngum kontrapunkt undir handleiðslu
dr. Mixa og um leið myndast hjá honum
alveg nýtt viðhorf til tónlistarinnar. Dr.
Mixa benti honum á, að mörg íslenzk þjóð-
lög væru samin á þeim öldum, er strangur
kontrapunktur var allsráðandi í tónlist,
og þess vegna væru þau vel fallin til slíkr-
ar raddsétningar í línum og hljómum. Karl
fór þá að glíma við þjóðlögin okkar og
raddsetti þau fyrst fyrir hljómsveit. Síðar
voru þrjú íslenzk þjóðlög, sem hann hafði
þannig raddsett, uppfærð á norrænu tón-
listarmóti í Kaupmannahöfn árið 1938, og
fengu þau mjög góða dóma. Karl hafði frá
því fyrsta verið sérkennilegur og persónu-
legur í sönglögum sínum og má finna það
á fyrstu lögunum hans, að hann hefir
dramatízka æð. En með þessum straum-
hvörfum í tónsmíðum hans, verður hann
enn sérkennilegri og djarfari en áður, og
get ég að svo stöddu ekki lagt neinn dóm
á það, hversu vel honum hefir tekizt að
skapa fullkomin listaverk með þeim, en
þegar þau hafa verið uppfærð á hljóm-
leikum í Reykjavík, þá hafa þau jafnan
vakið athygli áheyrendans og stungið í
stúf við önnur lög á margan hátt, en því
vil ég ekki leyna, að fram á þennan dag
hefir mér fundizt Karl vera leitandi í list
sinni. Hann gat ekki sætt sig við hinn fast-
mótaða og hefðbundna stíl, sem var orðinn
þrautreyndur löngu áður en hann fæddist.
Hann fann hjá sér þörf til að reyna nýjar
leiðir og ágætt dæmi um þessa leit hans
er hljómsveitarverk eftir hann, sem mikla
athygli hefir vakið, og nefnist „Á kross-
götum“. Tónskáldið hefir fundið, að hann
stóð á krossgötum, og hvaða leiðina átti
hann að velja. Hann hefir síðan valið
veginn og liggur hann inn í land íslenzkra
þjóðlaga, jafnframt því að hann rennir
augunum til umheimsins, þaðan sem hress-
andi og frísk gola berast að vitum hans.
Áhrifa hinna nýtízku tónlistarstefna hafa
ekki farið fram hjá honum. Á listamanna-
þinginu síðasta var flutt eftir hann fiðlu-
sónata, en það er fyrsta íslenzka fiðlu-
sónatan, sem samin hefir verið, að því er
ég bezt veit. Hún var með afbrigðum
djörf, ég vil segja róttæk í hljómum, og
er eins og höfundurinn vilji segja með
henni: Ég vil ekki vera 19. aldar maður
sem tónskáld, heldur vil ég vera nútíma-
maður og semja tónverk, sem ber það
með sér, að það er samið af manni, sem
lifir á miðri 20. öldinni. Fiðlusónatan
vakti mikla athygli og var vel tekið af
áheyrendum, því að hún var frísk og lif-
andi músik.
Af þessu sem að framan er sagt má
ráða það, að Karl vill ekki hjakka í sama
farinu í tónsmíðum sínum og gömlu tón-
skáldin okkar um aldamótin síðustu.
Þeir, sem ekki kunna enn að meta nema
fyrstu sönglögin hans, sem ég taldi upp
hér að framan, geta þó af þeim séð, að
þau eru samin af manni, sem hefir hlotið
gáfuna í vöggugjöf. Og þeir, sem þekkja
hin síðari verk hans, vita, að þau eru
samin af manni, mér liggur við að segja
ofurhuga, sem sækir fram og vill láta birt-
ast í tónsmíðum sínum hræringar þess
tíma, sem hann lifir á. Karl hefir þegar
hlotið veglegt sæti á tónskáldabekk þjóð-
arinnar, aðallega fyrir fyrstu sönglögin
sín, en það kæmi mér ekki á óvart, að er
fram líða stundir eigi hróður hans eftir að
vaxa og hann að stækka í vitund þjóðar-
innar fyrir hinar síðari og sérkennilegri
tónsmíðar sínar.
Að lokum vil ég telja hér upp nokkur
hinna helztu prentuðu verka hans, en þau
eru: „Þrjú einsöngslög“ (I fjarlægð, Den
farende Svend, Afmælisljóð) o. fl. Ein-
söngslög op. 4 (Hirðinginn, Söngur bláu
nunnanna, Allar vildu meyjarnar eiga
hann). Forleikur, Draugadans og tvö söng-
lög við leikritið „Skugga-Svein“. „Vorljóð“,
auk f jölda smálaga fyrir samkór og karla-
kór í tímaritum og sönglagaheftum fyrir
skóla. Að lokum skulu nefnd karlakórlög-
in kunnu: „Förtunannaflokkar“ og „Nú
sigla svörtu sldpin“, sem bæði eru sér-
prentuð.
í handritum á hann enn mikið, svo sem
einsöngslög, 10 ísl. þjóðlög fyi-ir einsöng
með píanóundirleik og hljómsveitarundir-
leik og kór. íslenzk rímnalög fyrir fiðlu og
píanó, Fiðlusónatan, sem áður er nefnd,
3 lög við leikritið „Jón Arason“ (eitt lagið
er þó prentað í Tónlistinni), „Preludía og
fuga“ fyrir kvartett, auk fjölda annara
tónsmíða, og nýlega hefir hann lokið við
kantötu.
Ég læt hér staðar numið, þótt margt
væri enn hægt að segja um tónskáldið, ekki
sízt ef maður þekkti allar tónsmíðar hans,
en ég hefi orðið að byggja þessi ummæli
mín á því, sem ég hefi séð eftir hann á
prenti eða heyrt flutt í hljómleikasölum
borgarinnar, en ekki.get ég samt skilið við
þessa grein, nema að taka fram ætt tón-
skáldsins að góðum og gömlum íslenzkum
sið, þótt þekking mín hrökkvi þar helzt til
skammt, því hún má ekki minni vera. Hann
heitir fullu nafni Karl Ottó Runólfsson og
er fæddur í Reykjavík 24. október árið
1900. Foreldrar hans eru Runólfur Guð-
mundsson frá Árdal í Andakílshreppi í
Borgarfirði, sem hefir að hætti margra ís-
lenzkra alþýðumanna stundað bæði sjó- og
landvinnu, en siðast var hann vegavinnu-
verkstjóri, og kona hans Guðlaug Margrét
Guðmundsdóttir frá Saltvík. Ég kann ekki
ætt hans að rekja og verða ættfræðingarn-
ir að taka hér við, en það þykir jafnan
gaman að vita það, í hvorn legginn tón-
skáld sækir gáfuna, þótt það sé reyndar
oft erfitt, því að hér á landi hefir margur
gáfumaðurinn á þessu sviði lifað, án þess
að hann hafi nokkru sinni fengið tækifæri
til að sýna hvað í honum bjó.
Fagra
veröld
Fegurstu ljóð samtíðarinnar. Mest
eftirspurða bókin síðustu árin.
Komin út í undurfagurri útgáfu,
myndskreyttri af Ásgeiri Júlíus-
syni, og með málverki af Tómasi
eftir Blöndal.
Fegursta og vandaðasta bók
haustsins. — Fallegasta gjöfin.
Bóldn, sem allir þurfa að eiga.
Komin til allra bóksala.
Helgafell
Laugavegi 100. — Aðalstræti 18.
Garðastræti 17.