Menntamál - 01.08.1971, Side 29

helzt að hafa eina og aðeins eina lausn. Úti-
lokað er að það gefi tilefni til sjálfstæðra hug-
leiðinga um tengsl við raunveruleikanneðaþví-
umlíkt. Ég hef reynt að búa til eðlisfræðidæmi
þar sem sett eru fram gróf líkön (módel) um
flókin fyrirbæri og beinlínis beðið um gagn-
rýni. Árangur varð enginn. (Ég hef að vísu ekki
reynt þá þrautalendingu að búa til dæmi sem
væri tóm vitleysa.) Þetta einkenni á framleiðslu
skólakerfisins stafar auðvitað einkum af því
hve mikil áherzla hefur verið lögð á stað-
reyndaítroðslu, a. m. k. til skamms tima. Mun
ég ræða hana nánar í kaflanum um hlutverk
skóla.
Afstaða nemenda til kennarans er einnig
merkilegt umhugsunarefni. í þeirra augum er
hann eða á að vera goðumlík vera, sem veit
allt sem máli skiptir um námsefnið og má
aldrei standa á gati. Að vísu hefur mér tekizt
sæmilega að gata án þess að „missa and-
litið“, en það kemur sennilega til af því að
ég hef þá undarlegu en einlægu skoðun að
slíkt sé eðlilegt og gagnlegt, í hófi.
Ég hef einnig orðið þess var, að í augum
margra nemenda jaðrar það við ósvífni að
kennarinn ætlist til að þeir taki virkan þátt í
kennslustundum.
Verkefnin sem kennarinn leggur fyrir nem-
endur (t. d. heimadæmi) eru leyst með hang-
andi hendi og af eintómri skyldurækni. Sá
nemandi, sem sleppur ódýrt frá slíkum verk-
efnum, t. d. með afritun, hrósar happi. Það
sjónarmið er víðs fjarri nemendum að þessi
verkefni séu ætluð þeim til hjálpar í náminu,
enda leggja ýmsir kennarar alls ekki næga
áherzlu á þá hlið málsins.
Um próf er svipaða sögu að segja. Nem-
endur telja að þau eigi að vera svipa á sig og
skilja sauði frá höfrum. Þeim er alls ekki Ijóst
að þau geti einnig verið til hjálpar við námið.
Sú nýbreytni að menn megi hafa bækur með
sér í próf hefur t. d. alls ekki hlotið óskiptan
stuðning nemenda.
Til að forðast hugsanlegan misskilning skal
tekið fram að gagnrýni mín hér að framan
beinist auðvitað ekki fyrst og fremst að nem-
endum sjálfum, heldur að þeim viðhorfum til
þekkingar, kennslu og náms sem skólakerfið
innrætir þeim.
Hvert á hlutverk skóla að vera?
Hlutverk skólastarfsins er auðvitað marg-
þætt. Sjálfsagt verða menn seint á eitt sáttir
um einstaka þætti og mikilvægi þeirra. Ein-
hvers konar þekkingarmiðlun (í þröngum skiln-
ingi) verður þó sennilega alltaf einn þátturinn,
en auk hans má t. d. nefna þjálfun sjálfstæðr-
ar hugsunar og tjáningarhæfileika og eflingu
félagsþroska. Ég mun nú ræða þessa þætti
nánar hvern fyrir sig, sem og stöðu þeirra í
íslenzku skólakerfi.
ÞekkingarmiSlun
Það er algeng skoðun á íslandi að þekking
sé fólgin í að geta þulið (svokallaðar) stað-
reyndir eða hafa á reiðum höndum ,,rétt“ svör
við spurningum um þær. Eiginleikar eins og
skilningur, yfirlit, ályktunargáfa og rökvísi
skipta íslendinga litlu þegar þekking einstak-
linga er metin. Þetta mat er að mínu viti rangt
eða í bezta lagi úrelt. Staðreyndaþekking
mannkynsins hefur aukizt svo gífurlega að
enginn einstaklingur getur haft vald á henni,
hversu ,,gáfaður“ sem hann kann að vera á ís-
lenzkan mælikvarða. Á öld handbóka og tölva
skiptir því mestu máli að skilja þau lögmál,
sem ráða gerð og þróun samfélags, dýra, jurta,
efnis o. s. frv., og að vita hvar skuli leita stað-
reyndanna, ef á þeim þarf að halda.
Staðreyndamiðlun í skólum er einnig fá-
nýt vegna þess að hún skilur svo lítið eftir hjá
nemandanum að loknu prófi, eins og margir
hafa sjálfsagt reynt. Ennfremur er nauðsyn-
legt að gera sér Ijóst að staðreyndaþekkingin,
sem skólinn miðlar, er mótuð bæði af kennslu-
bókarhöfundi og kennara, en þeir mótast aftur
venjulega af ríkjandi viðhorfum umhverfis síns
á hverjum tíma. Þessi mótun er sérstaklega
varhugaverð vegna þess að í orði kveðnu er
MENNTAMÁL
135