Menntamál - 01.08.1971, Blaðsíða 30

um staðreyndir að ræða. Nefna má mörg dæmi
um snöggar gerbreytingar þessara „stað-
reynda“, t. d. í síbreytilegri túlkun mannkyns-
sögunnar meðal einstakra þjóða (Danahatur
á íslandi, innbyrðis afstaða Frakka og Þjóð-
verja osfrv.).
íslenzkt skólakerfi hefur lagt alltof mikla
áherzlu á staðreyndamiðlunina. Landsprófið
var lengi vel alræmdasta dæmið um þetta. Það
hefur að vísu skánað talsvert í seinni tíð, að
því er mér virðist. Þó hafa einstakar greinar
dregizt afturúr öðrum í þróuninni, t. d. landa-
fræði, þar sem enn er spurt um íbúafjölda
Fiji-eyja (að vísu í aukaspurningu). Frá skóla-
göngu minni koma mér annars í hug dæmi um
íslenzkukennara sem mátu ritgerðir nær ein-
vörðungu eftir fjölda stafsetningar-, greinar-
merkja- og (meintra) málvillna. Á meðan slíkir
kennsluhættir eru til verður alltaf tilefni til
gagnrýni. Mér er annars kunnugt um að nokkr-
ar framfarir hafa orðið í þessum efnum, t. d.
í menntaskólum, en mér virðist sem þær verði
að mestu fyrir tilverknað einstakra (nýrra)
kennara, en ekki með sameiginlegu átaki.
í stuttu máii sagt tel ég að leggja þurfi mjög
aukna áherzlu á að þroska skilning, ályktunar-
gáfu og rökvísi með íslenzkum nemendum en
draga megi úr staðreyndamiðluninni í staðinn.
Sjálfstæð hugsun
Þjálfun sjálfstæðrar hugsunar hefur verið
mjög vanrækt í íslenzkum skólum. Sem dæmi
má benda á íslenzkukennarana sem getið var
um hér að framan. Stefna má að þessu marki
t. d. með frjálslegum umræðum í kennslu-
stundum (kennari sé þá auðvitað ekki heilög
kýr), sjálfstæðum æfingarverkefnum osfrv.
Þegar ég var í skóla voru ákaflega fáir kenn-
arar, sem beittu slíkum aðferðum, en af
kennslu þeirra situr langmest eftir.
Tjáningarhæfni
Sjálfstæð hugsun er umhverfinu lítils virði
ef einstaklingurinn getur ekki tjáð hana á skilj-
anlegan hátt. Fyrirlestrar nemenda og ritgerð-
ir eru meðal hjálpartækja í þessu efni, en
stafsetning og greinarmerki eru aukaatriði.
Félagsþroski
Það að nemendur og kennarar hittast í skól-
anum eykur að sjálfsögðu yfirleitt félagsþroska
þeirra, en skólinn getur einnig stuðlað að
þessu á virkan hátt, t. d. með því að nemend-
ur vinni saman að verkefnum í stórum eða
smáum hópum eftir atvikum.
Þáttur kennarans
Hlutverk kennarans í þeim breytingum á
skólastarfinu, sem ég tel nauðsynlegar, er auð-
vitað mjög mikilvægt. Kennari, sem hefur afl-
að sér mikillar staðreyndaþekkingar, þarf etv.
að bæla niður eðlilega löngun sína til að láta
hana koma fram. í staðinn þarf hann að gera
sér far um að skýra fyrir nemendum lögmál
kennslugreinarinnar, kenna þeim að tengja
saman einstök atriði og draga rökréttar álykt-
anir, láta þá fá sjálfstæð verkefni, leiðbeina
þeim um notkun handbóka osfrv. Verkefnin,
sem hann fær nemendum t. d. sem efni í fyrir-
lestur, mega gjarnan ná út fyrir þekkingu
kennarans, þannig að hann taki þátt í umræð-
um um fyrirlesturinn sem næst jafnfætis nem-
endum.
Kennarinn þarf einnig að geta gert nem-
endum Ijóst að verkefni sem hann fær þeim
hafi þann tilgang að auka þroska þeirra. Þeim
tilgangi má ná með verkefnavalinu og umræð-
um um það.
Kennaramenntunin
Augljóst er að undirbúningsmenntun kenn-
ara hefur áhrif á staðreyndamiðlunina sem
fram fer í skólanum. Margir munu ætla að
þar með sé séð fyrir endann á þessu máli, en
það tel ég alrangt. Vil ég nefna nokkur dæmi
því til sönnunar.
MENNTAMÁL
136