Bjarmi - 01.05.1912, Blaðsíða 3

BJARMI
67
Ljá oss vizku, lctjtj oss ráð
um sumarlanga líð
að enda og bgrja alL mcð dáð,
svo ár og síð
hjörðin hciðri hirði sinn.
Björn próf. Haldórsson
í Sauðlauksdal.
(1724—1794).
(Niðurl.).
l’að gegnir furðu, hver afkastamaður B.
próf. var. Auk embættisþjónustu sinnar og
annríkis við nýungar sínar allar, þá vanst
honum tími til nytsamra rítstarfa, enda
kveður hann:
Æfitíminn eyðist,
unnið skyldi langt um meir;
sízt þeim lífið leiðist,
sem lýist þar til út af deyr;
þá er betra þreyttur að fara að sofa,
nær vaxið hefir herrans pund,
en heimsins stund
líði f leti’ og dofa.
Eg skal þarfur þrifa
þetta gestaherbergi,
eljun hvergi hlífa,
sem heimsins góður borgari.
Einhver kemur eftir mig, sem
h 1 ý t u r;
bið eg honum blessunar,
þá bústaðar
minn nár í moldu nýtur«.
Alkunnust eru búfræðirit hans og heim-
ilisreglur, »Atli« og »Arnbjörg«, handa
bændum og bændakonum, og kotnu þau
mörgurn sfðar að góðu haldi; sumt var
þýtt úr útlendum ritum, en sumt bygði
hann á eiginni reynslu og dæmi konu. sinnar.
Hann lagði mikla stund á grasafræði, eink-
utn að því leytí, sem jurtirnar mættu verða
til almennra nota og samdi því bækling,
setn heitir »Grasnytjar«, til þess að fræða
alþýðu um hver not megi hafa af íslenzkum
jurtum, og er það leiðarvísir til garðyrkju
og ræktunar á helztu matjurtum, sem vaxa
á Islandi og að notum geta komið. —
»Grasnytjar« er talið eitt hið merkilegasta
plantfræðirit, er samið hefir verið um Is-
land á fyrri tímum. Hann gaf og út á-
grip af matjurtabók Eggeits Ólafssonar. —
Framan við þá bók er kvæði eftir hann
»Fjörgynjarmál«, vel ort, erfiljóð um Egg-
ert Ólafsson.
Mest af þessum ritum mun hann hafa
samið eftir það er hann kotn að Setbergi,
enda segir sá, sem ritar æfisögu hans, að
löngun hans eftir nteira næði til ritstarfa
hafi mestu valdið um, að hann fluttist
þangað. I formálanum fyrir »Grasnytjum«
segir hann: »Meðan mér vanst handafli
til nokkurrar starfsemi, neytti eg hans með
mínum fingrum, en sfðan þeirri atorku er
lokið, þá neytti eg þriggja fingra að eins til
pennans og þeirra verk er þessi bæklingur«.
Björn próf. var og umbótamaður, að því
er snertir ísl. tungu; hann lagði einlæga
rækt við móðurmál sitt, og varla hefir
nokkur lærður maður ritað svo hreina og
góða íslenzku sem hann á 18. öldinni.
Hann samdi og ísl. orðabók með latnesk-
um þýðingum og var hún gefin út í Kmh.
1814, að viðbættri danskri þýðingu, sem
5 Isl. gerðu; þessi orðabók er talin ágæt
fyrir flestra hluta sakir, enda vann hann
að henni í 15 ár. Furðanlegast er þetta
rit hans, þegar litið er á allar aðrar annir
hans og hve afskektur hann var og átti
svo Ktinn kost á nauðsynlegum bókum.
Þröng þykja kjör sveitapresta í þeim efn-
um nú, en hvað er það í samanburði við
það, sem þá var; má að eins benda á,
að þá var eigi hægt að fá bréf né bók frá
Kauptnannahöfn, nema einu sinni á ári
(á vorin) né komabréfi þangað nema á haustin,
(( september). Eftir því voru samgöngurnar
innan lands.
Björn próf. var sæmilegur kennimaður
og siðprúður og siðavandur, sem faðir hans
og vildi láta snemma byrja á því að ala
börnin upp tneð aga og umvöndun drottins.
Hin öfluga trú hans á föðurlegri hand-
leiðslu drottins var meginstyrkur hans í öllu
hinu margbreytta starfslffi hans, og því
gafst hann aldrei upp, þó að umbætur hans,
þjóðinni til hagsældar, sættu margvíslegri
mótspyrnu og aðkasti frá hennar hálfu.
Hann hefir áreiðanlega getað tekið undir