Heima er bezt - 01.03.1955, Qupperneq 6

70
Heima er bezt
Nr. 3
var út af Skaga, en formaður á
honum var árið 1879 Sigurður
Víglundsson hreppstjóri, síðast á
Skefilsstöðum. Bátur þessi fórst
með allri áhöfn 8. nóvember 1879
norður af Hvalneshöfða. Á bátn-
um voru auk formanns, Þor-
steinn Benónýsson, fimmtán ára
gamall, Jóhannes Einarsson og
svo Jóhannes Oddsson, en fleiri
kunna bátsmenn að hafa verið,
þótt ég viti það ekki.
Það átti því fyrir Jóhannesi að
liggja að drukkna, eins og æsku-
félagi hans, Jón Bergþórsson. Jó-
hannes var þá löngu kvæntur
(1857), en aldrei stofnuðu þau
hjón til búskapar, en voru víða í
vinnumennsku og húsmennsku,
og er Jóhannes vinnumaður á
Gauksstöðum, er hann drukkn-
ar. Þau hjón eiga afkomendur í
Skagafirði, vandað fólk og vel
látið.
Þetta, sem hér hefur verið rak-
ið, er í flestum atriðum ákaflega
hversdagslegt — eða var, öllu
heldur. En mér finnst það eftir-
tektarvert í þessu sambandi, að
vandræðamenn þeir, sem hér
koma við sögu, eru meiri og
minni munaðarleysingjar, föð-
urleysingjar hrakningsmenn. Um
Jón er það að segja, að hann naut
ekki heldur móður sinnar, og
báðir þessir menn fóru á mis við
uppeldi í bezta skilningi orðsins.
Má því vafalaust dæma þá nú
vægari dómi en samtíð þeirra
gerði, jafnvel sýkna þá með öllu,
en láta sökina falla á hendur
samtíð þeirra, sem búin vár þeim
brestum, sem við erum ekki laus-
ir við enn í dag: að þurfa að
hafa einhvern til að níðast á,
leitast við að leyna bjálkanum
með því að benda á flísina.
Guðrún Jóhannesdóttir, Sig-
urðssonar frá Steini er enn kunn
í skagfirzkum munnmælum, en
færri munu þó kannast við hana
undir fullu nafni, því að samtíð
hennar valdi henni nafnið
Fannlaugarstaða-Gunna, en fað-
ir hennar hafði viðurnefnið
álftarleggur. Á dögum Guðrúnar
var það ekkert einsdæmi, að efn-
aðri bændur lyftu vinnukonum
sínum upp í húsmóðursess að
eiginkonum sinum lifandi, að
minnsta kosti var þeim um-
komulausari oft skylt að vera
fótaþurrka húsbónda síns, og
þegar komið var út á svo hálan
ís, varð naumast aftur snúið,
enda oft svo, að fátækar vinnu-
konur áttu að litlu að hverfa,
ekki hvað sízt, er þær voru aldar
upp á flækingi, en sá þótti hólp-
inn á þessum tímum, sem gat
skapað sér það öryggi að hafa
nokkurn veginn í sig og á.
Það er eftirtektarvert, þegar
athuguð er saga ýmissa vand-
ræðamanna og kvenna á 19. öld,
hve stór sá hópur er, sem alger-
lega hefur farið á mis við upp-
eldi í foreldrahúsum eða orðið
hefur að sæta því, að allt væri á
huldu með faðerni þeirra. Er
slíkt raunar merkilegt rannsókn-
arefni, því að sagan um vanda-
laus börn — eða verra en það —
er alltaf jafnný. Það er víst eitt-
hvað til í því, sem segir í barna-
lærdómi Jóns Bergþórssonar: að
mennirnir séu ekki svo góðir, sem
þeir ættu að vera og að allir hafi
sína bresti, og er það ekki hin
næma samúð umkomuleysingj -
ans, sem kemur fram hjá Jóni,
er hann botnar greinina með því
að lýsa yfir, að nafni hans í Kálf-
árdal hafi selt hann Lýsing sirm
fyrir spað? — Á dögum Jóns seldi
fjöldinn allur af umkomulausu
fólki sig — fyrir spað.
(Heimildir: Saga Skagstrendinga og
Skagamanna, Sagnaþættir Gísla Konráðs-
sonar, Tímarit Bókmenntafélags XII. árg.,
Annáll nítjándu aldar, II., Þjóðólfur 1855,
bls. 89, Jarða- og búendatal í Skagafjarð-
arsýslu, kirkjubækur og ýmis rituð gögn í
Héraðsskjalasafni Skagafjarðar.)
Kristm. Bjarnason.
HAMLET
Eins og kunnugt er, hafa bók-
menntafræðingar lengj deilt
hart um, hver Shakespeare hefði
verið. Sumir töldu, að hann hefði
aldrei verið til, eða væri að
minnsta kosti ekki höfundur
leikrita þeirra, sem við hann eru
kennd. Ástæðan til deilna þess-
ara var sú, að sára lítið er vitað
um Shakespeare. En nú eru deil-
ur þessar að mestu fallnar nið-
ur, og bókmenntamenn virðast
vera á eitt sáttir um, að Shakes-
peare sé í raun og veru höfund-
ur þessara snilldarverka leik-
sviðsins.
Leiðrétting
Þau leiðu mistök urðu við
prentun kvæðis Jóhannesar úr
Kötlum, „Ljóð um Laxárdal",
sem birt er á bls. 26 í janúar-
hefti HEIMA er BEZT þ. á., að
fallið hefur niður lina í fyrsta
erindi kvæðisins, 6. lína í fyrsta
erindi, svohljóðandi: (Ennþá á
ég rósareit) „rauðan innst við
hjarta þitt“. Erindið í heild er
því þannig:
Laxárdalur, ljúfa sveit,
litla blómaríkið mitt!
Hvergi ég í veröld veit
vinarbrjóst svo fagurlitt.
Ennþá á ég rósareit
rauðan, innst við hjarta þitt.
Laxárdalur, ljúfa sveit,
litla blómaríkið mitt!
Þetta eru lesendur ritsins góð-
fúslega beðnir að athuga um
leið og kvæðið er lesið.
Það er engin ný bóla, að aðrar
þjóðir vilji eigna sér afreksmenn
á sviði lista og vísinda, og höfum
við íslendingar orðið að finna
smjörþefinn af slíku. Eins og
gefur að skilja, hafa Englend-
ingar heldur ekki mátt eiga
Shakespeare í friði, eins og ljóst
er af því, er hér fer á eftir.
Eitt sinn gerði ítalskur próf-
essor tilraun til þess að ræna
skáldinu frá Englendingum og
samdi rit eitt mikið til stuðnings
kenningu sinni, sem þótti all-
nýstárleg á sínum tíma. Hann
reyndi nefnilega að sanna, að
Shakespeare hefði verið ítali.
Hann hefði raunverulega heitið
Michelangelo Florido. Hefði hann
ort nokkur kvæði og látið birta
í heimalandi sínu, en kvæðin
höfðu verið þannig, að þau hefðu
komið í bága við skoðun yfir-
valdanna, en þá var ritskoðun i
landi og yfirvöldin höfðu ná-
kvæmar gætur á öllu, sem birt-
ist á prenti. En þetta var ástæð-
an til þess að Florido varð að
flýja land og lenti til Englands.
Þar náði hann heimsfrægð, því
að úr kvæðum þeim, sem höfðu
orðið þess valdandi að hann varð
landflótta, gerði hann bók eða
raunar smákver, sem hann
nefndi Hamlet.