Heima er bezt - 01.03.1955, Síða 11

Nr. 3
Heima er bezt
75
Jóhann Bjarnason:
f
í hátíðaskapi
Þjóðhátiðin 1874.
Þjóð
1 fyrra voru 80 ár liðin síðan þúsund ára hátíð íslandsbyggðar í
var haldin. Þá kom konungurinn í fyrsta sinn í heimsókn til Is-
| lands „með frelsisskrá í föðurhendi“, eins og skáldið kvað. — Við
| árið 1874 má miða ýmsar framfarir í sögu íslendinga, þvi að þá
| losnaði um viðjar hins þröngsýna einvaldsskipulags. Ætla má að
{ margir hafi gaman af að rifja þessa atburði upp, og er það gert
( í grein þessari. j
Það er kunnugt hverjum ís-
lendingi, að á síðasta ári voru
liðin 80 ár frá því er löggjafar-
vald og fjárforræði þjóðar-
heildarinnar íslenzku fluttist
inn í landið, með stjórnar-
skrá þeirri, sem Kristján IX.
konungur gerði sér ferð með
hingað upp og rétti sínum kæru
og trúu þegnum. Þá sumarmán-
uði, og lengur þó, var þjóð vor í
hátíðaskapi, því þrátt fyrir fæð
sína og smæð gerði hún sér nú
dagamun og fagnaði þeim mikla
áfanga í frelsisbaráttunni, sem
náð var, svo og hinum tigna
höfðingja sínum með veizlu- og
hátíðahöldum, fyrst og fremst í
höfuðstað sínum og á hinum
fornhelga hjartastað lands síns.
Hefur lýsingu þessara atburða
verið gerð nokkur skil hér í rit-
inu á s. 1. ári, í fróðlegri yfirlits-
grein eftir Kristmund Bj arnason
kennara. Verður það því ekki
rætt hér. En hins er vert að geta,
sem síður hefur orð verið á gert,
þótt það sýni glöggt, hversu
þjóðin öll var gripin sömu fagn-
aðarkennd, að hvarvetna úti um
land voru um þetta leyti haldn-
ar samkomur, veizlur og hátíðir,
sumsstaðar með hinum mesta
myndarbrag. Hafa geymzt um
það sagnir í gömlum blöðum,
bréfum og ritum, svo að hægt er
að gera sér ljósa grein fyrir víða.
Þegar nærri dró hátíðarárinu,
þúsund ára afmæli íslands-
byggðar, og farið var að hugleiða
það, að vert væri að minnast á
einhvern hátt viðburðar þessa,,
fór svo, sem oft villa verða, að
landsmönnum gekk nokkuð erf-
iðlega að verða á eitt sáttir um,
hversu til skyldi hagað, enda
þótt flestum væri ljóst, að það
yrði að vera eitthvað, „er verða
mætti landi og lýð til sæmdar um
ókomnar aldir.“ Alþingi ákvað
að reisa þinghús úr steini, er vígt
yrði á hátíðinni, en sló þó þann
varnagla, að afla yrði bygging-
arkostnaðarins með frjálsum
samskotum landsmanna. Var
kjörin nefnd árið 1867 til þess
að standa fyrir söfnuninni og
gaf hún skýrslu um störf sín
fjórum árum síðar. En þá, árið
1871, kom í ljós, að ekki höfðu
safnazt fullir 1600 rd. Þótti sýnt,
að ekki væri fyrir þá upphæð
unnt að reisa svo veglegt stein-
hús, að sæmdi minningu svo
merks atburðar og hvarf frá
hugmyndinni, enda var alþing-
ishúsið ekki byggt fyrr en ára-
tug síðar og þá veittar úr lands-
sjóði kr. 100.000.00 til bygging-
arinnar. En nefndin var látin
halda áfram störfum og lagt til
að fénu yrði varið í það að semja
sögu landsins. Kann að virðast
svo, sem landsmenn hafi verið
smátækir í þessu máli, en vert er
að gera sér grein fyrir því, að
hart var í ári og féleysi hjá
allri alþýðu manna. Þjóðfundur-
inn 26.—29. júní 1873 fjallaði um
undirbúning hátíðarinnar og
skildist við málið á þann hátt, í
fyrsta lagi að skora á bók-
menntafélagið „að það gengist
fyrir því, að samið yrði eitthvert
fagurt minningarrit og gefið út
næsta ár“, og í annan stað bað
fundurinn biskup að sjá til þess,
að haldin yrði minningarguðs-
þjónusta um allt land. Bók-
menntafélagið hét verðlaunum
fyrir ágrip af sögu landsins, en
slíkur var áhugi sagnfræðinga
vorra að við árslok 1874 var eng-
inn farinn að gefa sig fram til
starfans og sú framkvæmd þar
með úr sögunni í þessu sambandi.
En guðsþjónustugerðin fór fram
dagana 2. ágúst og hinn 3., þar
sem prestur hafði fleiri en eina
kirkju.
Að öðru leyti féll niður hvers-
konar sameiginleg framkvæmd
alþjóðar í heild, er skilað yrði
framtíðinni sem varanlegri
minningu hinnar miklu stundar.
Nú gekk hátíðarárið í garð og
enn var allt óráðið um það,
hvernig, hvar eða hvenær skyldi
halda aðalhátíðina, sem öllum
bar þó saman um, að fara hlyti
fram. Hátíðarnefnd var engin til
og sjálft alþing hafði engin af-
skipti af þeim atriðum út af fyr-
ir sig, svo mikið undrunarefni
sem það þó er. Vetur var harður
og erfitt um allar samgöngur í
því skyni að vinna sameiginlega
úr hinum ýmsu tillögum, er fram
komu manna á meðal. Leið svo
fram undir vor og var ekki ann-
að sýnna en í óefni væri stefnt
öllum undirbúningi hátíðar-
halda, sem hlutu að miðast við
þetta sumar, seint eða snemma.
Það er ánægjulegt að minnast
þess, að sá maður, er loks tók
skarið af öllum þessum óákveðnu
vangaveltum, og barg einnig að
þessu leyti sæmd þjóðar sinnar,
var sá, sem jafnan mun bera
hæst á sviði íslenzkra þjóðmála.
Fyrir áskorun „forseta Þjóðvina-
félagsins, Jóns Sigurðssonar al-