Heima er bezt - 01.03.1956, Side 10

62 Heima Nr. 3
--------------------------------er bezt----------------------------
Jón leikur skár skák,
skók hann af mér hvern hrók
biskupinn fékk rórask,
riddarinn og peðsnidd,
á gömlu er komið gangsvingl
gáði hún ekki að ná bráð,
kongurinn með forfang
fékk mátið oflát.
Einnig kveður hann:
Fallega spillir frillan skollans öllu,
frúin sú, sem þú hefir nú að snúa,
heiman læmist hamin í slæmu skrumi,
hrók óklókan krókótt tók úr flóka,
riddarinn staddur, reiddur, leiddur, hræddur,
reiður veður með ógeð að peði,
biskups háskinn blöskrar nízkum húska,
við bekkinn gekik, svo hrekkinn þekkir ekki.
Síðari vísan er einnig eignuð Guðmundi Bergþórs-
syni á Stapa og síra Brynjólfi Halldórssyni í Kirkju-
bæ. Olafur Davíðsson getur um þá sögu, að Ragn-
heiður Brynjólfsdóttir, biskups, hafi kveðið vís-
una, til að hjálpa manni, sem halloka fór í tafli
fyrir föður hennar, en hann hafði mætur á skák-
tafli. Munnmælasögn hermir þau orð eftir Guð-
brandi Hólabiskuþi: „Skák hefi ég teflt bæði ung-
ur og gamall.“ Sagnir þessar sýna, að almennings-
álitið hefir a. m. k. talið það sóma vel hinum niiklu
kirkjuhöfðingjum, að tefla skák.
Þegar hér er komið, fara ferðabækurnar og um-
mæli þeirra að verða helztu heimildirnar, og eru
þó margar þeirra næsta óáreiðanlegar. Áður er getið
ummæla Gories Peerse, en eftir honum er sagan
tekin í ýmsum afbrigðum. Blefken segir hana nær
óbreytta, en Norðmaðurinn Peder Claussön, sem
gaf út Noregs lýsingu um 1630, segir að íslend-
ingar tefli manna bezt skák, og stundum standi
eitt tafl yfir í margar vikur. Margir taka þetta upp,
en allt um ýkjurnar má líklegt telja, að skáklistin
hafi verið farin að breiðast nokkuð út meðal al-
mennings um þessar mundir; er það haft eftir Arn-
grími lærða, að skák sé mikið tefld á íslandi.
Samtíðarmaður Arngríms, Ole Worm, var íslend-
ingum kunnugur, og þeim vinveittur. Segir hann
margt um þá í ritum sínum. Meðal annars talar
hann um hagleik þeirra, og segir, að þegar dagur
er sem stytztur á vetrum, sitji þeir við arininn og
smíði ýmislegt úr hvalbeini, einkum skákmenn.
Segist hann hafa fengið nokkur sýnishorn af tafl-
smíðum þeirra með grænum og hvítum lit, og séu
taflmennirnir svo vel smíðaðir, að á hverjum ein-
um sést vel, hver völd hann hefir í taflinu af út-
liti hans og búningi. Annar, J. Wolf, getur þess um
sömu mundir, að íslendingar geri fögur töfl úr
hvalbeini og selji þau dýrt.
Um miðja 18. öld dvaldist Daninn Niels Horre-
bow um skeið á íslandi. Hefir hann ritað merka
bók um dvöl sína hér með lýsingum af landi og
þjóð. Gerir hann sér far um að hrekja öfgar og ýkju-
sagnir eldri höfunda, einkum Andersons, borg-
meistara í Hamborg, sem gaf út rit um Island 1746.
Hér eru ummæli Horrebows um skákíþrótt íslend-
inga rakin orðrétt, en hann segir svo: „Ekki verður
með sanni sagt, að íslendingar leggi sérlega mikla
stund á nokkur spil, enda þótt nokkrir þeirra tefli
skák og spili á spil, svo sem hin venjulegu spil,
styrvolt og lanter. Þegar talað er um, að íslend-
ingar leggi sérlega stund á skák, sem þeir séu miklir
snillingar að tefla, eins og feður þeirra voru, þá er
þetta einungis satt að því leyti, að skákkunnátta er
almennari meðal þeirra en vor, þar sem títt er að
hitta íslenzka almúgamenn, sem tefla vel skák. Ég
get ekki sagt, að Íslendingar nú séu miklir skák-
snillingar, eða iðki hana mjög, en sennilegt er, og
því trúa íslendingar sjálfir, að forfeður þeirra hafi
verið þeim snjallari í því efni.
Aðalorsökin til þess að erlendir höfundar hafa
eignað íslendingum þessa íþrótt, er sennilega sú,
að með því móti gafst þeim tækifæri til að endur-
taka ýmsar svívirðingar um þjóðina. Þannig hafa
höfundar þessir þakkað skákfærni íslendinga því,
að þeir hafi svo miklar tómstundir, þegar vertíðin
er úti, næturnar séu langar, og þeir nenni ekki að
vinna meira en hið allra nauðsynlegasta.
Tómstundir íslendinga eru einmitt stundum á
vertíðinni, en þá kemur margt manna saman í ver-
stöðvunum víðs vegar að. Þegar landlegudagar
koma sakir ógæfta, verða þessir aðkomumenn að
hafa eitthvað fyrir stafni, til að stytta sér stundir
með, og þannig stendur á því, að sumir þeirra
skemmta sér við skák, sem þeim annars gefst ekki
tími til heima fyrir, þar sem ætíð er nægilegt að
starfa á hvaða árstíma sem er. Hinar löngu nætur
gefa ekki mikil tækifæri til skemmtana, spila-
mennsku né annars. Því að utan svefntímans eru
ætíð næg viðfangsefni, enda ekki hagsmunir bú-
enda, að menn gangi iðjulausir.“
í Ferðabók Eggerts Ólafssonar og Bjarna Pdls-
sonar, sem samin er nokkrum árum seinna en bók
Horrebows, er gerð allrækileg grein fyrir taflíþrótt-