Heima er bezt - 01.09.1958, Síða 4

Spjallað vih
VILHJÁLM STEFÁNSSON
landkönnuð
„Pá fyrst skildi ég,
aA ég var á miádepli ja rA ar“
• Eft ir Heimi Hannesson
Vi ð vorum staddir í háskólabænum Hanover í
New Hampshire. Þrátt fyrir vargöld í heim-
inum, virtist ekkert geta haggað friðnum og
rónni þarna norður í Nýja Englandi. Þetta
var haustið 1956, þegar Rússar endurreistu „alræði ör-
eiganna“ í Ungverjalandi.
Connecticut-fljótið rann í Atlantshafið, en í fjarska
teygðu Hvítutindar sig til himins. Kyrrð og friður
hvíldi yfir þessum skógi vaxna dal í New Hampshire,
en haustlitir trjánna eru hvergi fegurri en þar. Það var
farið að rökkva. Stúdentarnir sátu flestir inni við erfitt
nám, og einstaka lúðrablástur hvarf út í kyrrðina.
Háskólinn í Dartmouth er í mörgum fögrum bygg-
ingum. Fegurst þeirra er bókasafnið. Uppi á göngunum
úir og grúir af fróðleiksþyrstum nemendum þessarar
merku stofnunar. Allir ganga hljóðlega um.
A neðstu hæðinni úti í yztu álmunni blasti við lítið
skilti: STEFANSSON’S LIBRARY.
Scott, Peary, Amundsen, Stefansson og Nansen. Allt
eru þetta nöfn fortíðarinnar. Hér sat samt einn þeirra,
Vestur-Islendingurinn Vilhjálmur Stefánsson, nær átt-
ræðu, og ritaði ævisögu sína innan urn stærsta bókasafn
í heimi um heimskautalöndin.
í VESTRI, á sömu breiddargráðu og Akureyri, lifir
enn fólk, sem er á sama menningarstigi og steinaldar-
mennirnir, forfeður mannkynsins. Enginn er fróðari
um þetta fólk en sonur Svalbarðsstrandarbóndans.
Bandaríkjamenn unnu það sögulega frægðarverk nú
fyrir skömmu, að sigla kjarnorkukafbáti sínum, Nauti-
lus, frá Pearl Harbor alla leið til íslands, undir ísbreiður
Norðurheimskautsins. En fyrir meira en þrjátíu árum
skrifaði þessi sami bóndasonur um kafbátaferðir undir
Norðurpólsísinn. Hann ritaði líka heila bók um þennan
hjara veraldar, sem hann kallaði Miðjarðarhaf 20. aldar-
innar, og benti á það fyrstur manna, að innan fárra ára
yrði þessi ísi þakta eyðimörk einn mikilvægasti hluti
jarðarinnar. Flugferðir hæfust þar yfir, og sá, sem réði
yfir þessu svæði, hlyti að hafa Ivkilaðstöðu í valdabar-
áttunni í heiminum. Þá var hlegið að kenningum þessa
unga manns, en nú er öldin önnur. Nú ferðast Vil-
hjálmur Stefánsson um heiminn í boði bandarísks flug-
félags, sem vill sýna honum þakklæti og viðurkenningu
fyrir óvenjulega framsýni.
VILHJALMUR hamaðist á ritvélina sína, en konan
hans, Evelyn, var honum til aðstoðar. Aldursmunur
þeirra er mikill. Frú Evelyn er enn ung og fögur kona,
svört á brún og brá, ungversk að uppruna.
„Ég hitti eiginmanninn, þegar ég var sextán ára,“
sagði Evelyn og brosti. „Og strax fór ég að hafa áhuga
á heimskautalöndunum.“
Vilhjálmur var enn á kafi í skriftunum. Hugurinn
var sýnilega á norðlægum slóðum. En brátt var farið
að spjalla.
Þetta var stærsta bókasafn í heimi um heimskauta-
löndin, 60.000 eintök. í rúm þrjátíu ár hefur Vilhjálm-
ur ferðazt um fjórar álfur í leit að þessum bókum, og
allur veraldarauður hans hefur farið í þennan fjársjóð.
Innan um þessar bækur hefur Vilhjálmur skrifað sínar
eigin bókmenntir, sem þýddar hafa verið á fjölmörg
tungumál út um allan heim.
„Framtíð safnsins?“
„Konan mín elskar Island, og sannarlega er það dá-
samlegt land. Við hjónin höfðum í huga að setjast að
úti á íslandi, ef samningar tækjust um safnið. Konan
mín var sérstaklega ánægð með þetta, og ekki stóð á
mér. Ég reyndi að vekja áhuga íslenzkra yfirvalda, en
hann virtist ekki vera fyrir hendi.“
Nú komst Vilhjálmur í geðshræringu.
„Ég vildi láta þá ráða, hvort það færi til Háskólans
eða í Landsbókasafnið. Annars skaltu tala við... Nei,
við skulum sleppa því. Það var víst Háskólinn. En nú
er það of seint. Ég er bundinn hér í Hanover um alla
lífstíð. . . Annars á ég sjálfur annað stærsta heimskauta-
safnið uppi í Vermont. Það fer sennilega til háskólans
í Alberta. Hér er mikið af íslenzkum bókum, elztu
tímaritin frá byrjun og fjórða stærsta rímnasafn í
heiminum. Mikið af því er úr safni Eggerts Laxdals á
Svalbarðsströnd. Svo er mikið eftir Sigurð Breiðfjörð.“
294 Heirna er bezt