Heima er bezt - 01.03.1959, Page 6

Bryggjuker úr járnbentri steinsteypu. Byggt i Ólafsfirði
árið 1922.
þeim var veitt í eitt, og síðan gerð hitaveita til bæjarins,
ein sú fyrsta hérlendis, sem nokkuð kvað að, og hefur
hún orðið til mikilla hagsbóta.
A þessum árum fann Sveinbjöm upp dráttarkarlinn,
vél til þess að draga og stokka línu á vélbátum. Var hún
reynd með góðum árangri og talin vera bæði til léttis
og vinnusparnaðar, en ekki held ég að hún hafi náð mik-
illi útbreiðslu.
Síldin var þá, eins og enn, ævintýrafiskur Norðlend-
inga, og eigi gat hugsjónamaðurinn Sveinbjöm annað
en Játið það ævintýri nokkuð til sín taka. Ahugi hans
beindist þó hvorld að því að veiða síld né selja eða að
síldargróða, en hann sá, að síldartunnurnar, sem lágu
mánuðum saman í sumarsól, bæði hitnuðu og gisnuðu,
og olli þetta skemmdum á vöranni. Hann fann upp nýja
aðferð til að geyma saltsíldina, er sparaði bæði áfylhng
og varði skemmdum, og fékk einkaleyfi á henni, en það
var einfaldlega að geyma tunnurnar í þró með rennandi
köldu vatni. Sjálfur reyndi Sveinbjörn aðferð þessa í
smáum stíl, og að minnsta kosti einn útgerðarmaður,
Steindór Hjaltalín, reyndi hana í stærri stíl og með ágæt-
um árangri. Þótt aðferðin hafi ekki náð útbreiðslu, af-
sannar það eltki ágæti hennar. Hún krefst sérstaklega út-
búins geymslurúms og fyrst og fremst þess, að völ sé á
nægu köldu vatni, og má vera, að það sé mesti örðug-
leikinn við notkun hennar.
Landbúnaðinn lét Sveinbjörn sig og nokkra skipta,
auk þess sem hann sá um uppbyggingu nokkurra býla.
Hann vildi endurbæta íslenzk amboð, sem þá voru enn-
þá mjög þýðingarmildl tæki við heyskapinn, og hóf að
gera amboð, orf og hrífur, úr alúmíni. Setti hann þá á
fót verkstæðið Iðju á Akureyri, sem starfar þar að am-
boðagerð enn í dag. í sambandi við Iðju fékkst Svein-
björn við ýmislegan smáiðnað, svo sem framleiðslu á
fægidufti, er hann gerði úr Öskjuvikri o. fl.
Á þessum árum var mikill áhugi fyrir því að gera
heyskúffur á sláttuvélar, sem þá voru einvörðungu fyrir
hesta. Nokkrir höfðu reynt að leysa þetta viðfangsefni,
en það vafðist fyrir, einkum vegna þess, að lausnin var
bundin því skilvrði, að skúffurnar skyldu vera sjálf-
virkar, fylla sig sjálfar, og hægt að tæma þær með einu
litlu handtaki og auk þess tæmast aftur fyrir vélina, svo
að heydyngjurnar yrðu eigi í vegi vélarinnar í næstu
umferð. Þetta viðfangsefni vildi Sveinbjöm nú leysa
og fékk mig í lið með sér. Að sjálfsögðu lagði hann til
hugvitið og sá um smíðar allar, en ég lagði til vél, orku
og aðstöðu og var með í ráðum. Loks var þessum mál-
um svo langt komið, að skúffan var orðin sjálfvirk og
átti að uppfylla sett skilyrði. Til þess að tæma skúffuna
og flytja heyið úr vegi notuðum við skutul, er gekk
eftir rennibraut mikilli. Með einu litlu handtaki mátti
skjóta skutlinum, svo hann stóð fastur í vellinum og
dró þá heyið úr skúffunni, en er því var lokið, losnaði
skutullinn og hvarf aftur inn í rennibrautina. Þótt þessi
útbúnaður virtist ná tilskildum árangri, var hann engan
veginn ákjósanlegur, því hann var viðamikill og heldur
óliðlegur, en auk þess var sá stórgalli á honum, að hann
var háður jarðveginum og ástandi hans við tæminguna.
Þá skeði það einn morgun, er ég var nýrisinn úr
rekkju, að Sveinbjöm Jónsson kom suður í Gróðrar-
stöð. Dró hann upp úr vasa sínum hjóllagaðan skiptiút-
búnað, er festa mátti á annað naf vélarinnar og kom al-
gerlega í stað rennibrautar og skutuls. Eigi man ég nú
að lýsa þessum útbúnaði, sem var allt í senn, hugvits-
samlegur, einfaldur og fyrirferðarlítill en þó öruggur,
og hafi mér ekki áður verið ljós snilligáfa Sveinbjamar,
þá var mér það, er ég hafði skoðað þennan grip. Tvær
heyskúffur voru gerðar með þessum útbúnaði, en lítið
voru þær notaðar, og lágu til þess þær ástæður, að skúff-
ur þessar voru fullþungar fyrir vélar dregnar af hest-
um, en þó fremur það, að heyskúffumálið var leyst á
miklu einfaldari hátt, en þó um leið fallið frá því, er
áður hafði verið höfuðskilyrðið, að koma heyinu úr
skárafarinu.
Annað atvik, er lýsir vel bjartsýni og áhuga Svein-
bjarnar, vil ég nefna. Þá hafði hann mig einnig sér til
aðstoðar, þótt hugmyndin væri að öllu leyti hans. Haust-
ið 1932 hóf Sveinbjörn máls á því við mig, að við færum
á Húsavík norður og hæfum þar áróður fyrir hitaveitu
Húsavíkur frá hverunum í Reykjahverfi. Hann skyldi
að sjálfsögðu ræða um tæknilega framkvæmd hitaveit-
unnar, kostnaðarhliðina og rekstursskilyrðin, en ég
skyldi gera grein fyrir þýðingu heita vatnsins- fyrir
landnám og ræktun á þessum slóðum. Ég var óðara til
í tuskið, og var farardagur ákveðinn. Við Sveinbjörn
áttum báðir mótorhjól og ákváðum að fara á þeim. Við
urðum síðbúnir eða öllu heldur Sveinbjöm, er hafði í
mörgu að snúast að vanda, og var komið undir rökkur,
er lagt var af stað. Þegar kom upp í Vaðlaheiðina var
mál að tendra ljósin, en þá kom í ljós að mitt hjól hlóð
ekki, svo að ég mátti heita ljóslaus. Ekki var Sveinbjöm
á því að snúa aftur við svo búið, og var nú það ráð tekið
að skilja mitt hjól eftir, og skyldum við tvímenna á
hjóli hans. Ekki komumst við þó nema upp í beygjurn-
ar í Vaðlaheiðinni, því þá kom í ljós, að vegurinn var
mjög blautur og fullur af holum og pyttum, og lauk
þar Húsavíkurferð okkar í það skipti.
82 Heima er bezt