Heima er bezt - 01.03.1959, Blaðsíða 18

GILS GUÐMUNDSSON: ISLENZK MANNANOFN III.
Pegar sjötti Kver karlmaéur á Islancli Két J ón
XI.
Sk a l nú vikið að nýju atriði, tíðleika ýmissa
mannanafna fyrr og síðar. Er [rað að vísu yfir-
gripsmeira efni en svo, að því verði gerð veru-
leg skil í stuttu máli, en hér mun minnzt á fátt
eitt í því sambandi.
Árið 1855 tíðkuðust hér á landi samtals 1059 manna-
nöfn. Árið 1910 voru nöfnin hins vegar orðin 2659. Á
því áraskeiði hafði landsmönnum fjölgað um 32 af
hundraði, og verður að hafa það í huga við allan sam-
anburð á tíðni nafna samkvæmt nafnaskránum.
Af nöfnum þeim, sem til voru árið 1855 eru árið
1910 horfin úr sögunni 126. Aftur á móti hafa verið
tekin upp 1726 nöfn, sem ekki voru til 1855.
Við skulum nú virða fyrir okkur nöfn þau, sem lögð
hafa verið niður á þessu tímabili. Sameiginlegt er það
með þeim öllum, að þau hafa verið næsta fátíð árið
1855, langflest borin aðeins af einum eða tveimur
mönnum. Mörg þessara horfnu nafna eru erlend ónefni,
sem hreinsun var að úr málinu. Langmest ber á nöfnum,
sem tekin hafa verið úr rímum. Aíeðal erlendu nafn-
anna eru karlmannsheitin Askalon, Athanasíus, Demas,
Dtnus, El'tden, Filpó, Kaffónas, Karlemúl, Nehemie,
Sakkeus og Vívat, — og kvennaheitin Abela, Batanía,
Fernandína, Fídes, Ltdó, Medea, Medónta, Mortína,
Rómanía og Sakra. — Ekki er heldur eftirsjá að ófim-
legum samsettum nöfnum, eins og Sumarsveinn, Engil-
maría og Helganna. Aftur á móti hafa horfið nokkur
góð og gild norræn nöfn, sem fólk hefur af einhverjum
ástæðum ekki kunnað við, svo sem Hemingur, Húni,
Ormarr og Þorleikur. Tvö algengustu nöfnin, sem
hverfa úr sögunni, eru árið 1855 borin af sex mönnum
hvort. Það eru karlmannaheitin Krákur og Lafrans.
Krákur hefur sennilega goldið þess, að mönnum hefur
þótt það Ijótt, en Lafrans hefur að líkindum breytzt í
Lárus.
XII.
Vík ég nú að hinum algengustu heitum hér á landi
árin 1855 og 1910.
Af karlmannaheitum er nafnið Jón langtíðast. Árið
1855 bera 4827 menn Jóns-nafn, cða nálega sjötti hver
karlmaður á öllu Iandinu. Er nafnið afar-algengt í öll-
um sýslum landsins. Þó er það altíðast í Rangárvalla-
sýslu. Þar heitir fimmti hvcr maður Jón. Árið 1910
bera 3934 menn Jóns-nafn, eða tæplega tíundi hver karl-
maður. Þótt hér sé um allmikla fækkun að ræða, cr það
þó enn lang-algengasta karlmannsnafnið. — Hinn fyrsti
Jón á íslandi er talinn hafa verið Jón biskup helgi Ög-
mundarson, cr var fæddur 1052. Er eklci ósennilegt, að
nafnið eigi ástsæld Jóns biskups mjög að þakka hina
óhemjumiklu útbreiðslu og vinsældir, sem það hefur
náð hjá þjóðinni framar öllum öðrum nöfnum. Auk
þess er nafnið stutt og laggott og þjált í meðförum. En
fyrr má rota en dauðrota, segir máltækið, og vissulega
hefur notkun nafn þessa verið mildu meiri en æskilegt
verður að teljast um nokkurt heiti, hversu gott sem
það er. Hefur það ekki einatt verið þægilegt að heita
Jón Jónsson og eiga alnafna á þriðja- eða fjórðahverjuni
bæ! Ég hygg, að mjög hafi dregið úr notkun nafns þessa
á síðustu árum, og tel ég það vel farið, án þess að ég
vilji amast við nafninu út af fyrir sig, en hóf er á öllu
bezt.
Algengast karlmannsheiti næst Jóni er Guðmindur.
Árið 1855 bera það nafn 2135 menn, eða sjö af hundr-
aði allra karlmanna á landinu. Árið 1910 heita 2852
menn þessu nafni, og hefur hlutfallstalan aðeins lækkað.
Guðmundar-nafn varð snemma útbreitt hér á landi og
hefur jafnan verið í hávegum haft. Líklegt má telja, að
átrúnaður á Guðmund Árason hinn góða Hólabiskup
hafi átt drjúgan þátt í auknum vinsældum nafnsins á 13.
og 14. öld, þótt ýmsar fleiri stoðir hafi þar undir runnið.
Þriðja algengasta karlmannsnafn á íslandi, bæði 1855
og 1910, er Sigurður. Það nafn bera við fyrra manntalið
1553 menn, en 2098 við hið síðara, eða rúmlega fimm
af hundraði í bæði skiptin. Sigurður er ævagamalt nafn
og nær hér snemma nokkurri útbreiðslu, þótt ekki verði
það með algengustu nöfnum fyrr en á 14. og 15. öld.
Hið fjórða í röðinni af karlmannanöfnum árið 1855
er Magnús. Svo heita þá 1007 íslendingar. Árið 1910 eru
1290 menn með því nafni, og cr það þá komið niður i
fimmta sæti, hefur orðið að þoka fyrir Ólafs-heiti. Var
Magnús kenningarnafn Frakkakeisara (Karla-Alagnús-
ar). Síðan var það, eins og segir í Heimskringlu, að Sig-
hvatur skáld Þórðarson lét son Ólafs konungs helga
heita Magnús, „eftir Karla-.Magnúsi“, er hann vissi
„mann beztan í heimi“. Var það árið 1024. Sá sveinn
varð síðar konungur Norðmanna, og var nefndur
Magnús góði. Er talið, að hann hafi borið Magnúsar-
nafn fyrstur manna á Norðurlöndum, en frá honum
breiddist það út, þar á meðal til íslands. Hinn fyrsti ís-
lendingur með þessu nafni mun hafa verið Magnús, son-
ur Þorstcins Síðu-Hallssonar, fæddur um 1040. Eftir
aldamótin 1100 fcr nafnið að tíðkast æ meir hér á landi,
og er orðið nokkuð algengt á Sturlungaöld. Má vera,
að það hafi stuðlað nokkuð að útbreiðslu þess hér, að
Magnús Erlendsson Orkneyjajarl, dáinn 1115, komst í
helgra manna tölu.
Hið fimmta í röðinni af karlmannanöfnum árið 1855
94 Heima er bezt