Heima er bezt - 01.03.1959, Blaðsíða 20

borin af 1500—1600 konum árið 1855 og 1800—2200
konum árið 1910.
Nöfnin Guðrún, Sigríður og Ingibjörg eru öll forn-
norræn. Virðist Guðrúnar-nafn hafa verið eitthvert hið
algengasta kvenmannsnafn hér á landi allt frá elztu tíð.
Landnámskona er Guðrún, kona Héðins á Héðinshöfða,
og dóttir landnámsmanns er Guðrún Þorsteinsdóttir
svarfaðar. Mörgum hefur þótt nafn þetta fallegt, bæði
fyrr og síðar, en ekki man ég þó betra dæmi um dýrkun
þess en það, sem nú skal greina. Heimild er manntalið
1703. Það ár bjó á Arnkötlustöðum í Holtamannahreppi
í Rangárvallasýslu Þorlákur Guðmundsson, 53 ára að
aldri. Atti hann sex dætur á lífi. Hét hin elzta Guðrún,
20 ára, önnur hét Guðrún, 19 ára, þriðja Guðrún, 17
ára. Þá hefur honum þótt nóg komið af Guðrúnum í
bili, og kemur nú Freygerður, 16 ára. En næsta dóttir
hlaut nafnið Guðrún; er hún 13 ára. Loks rekur Mar-
grét lestina.
Sigríðar-nafn hefur einnig verið mjög títt hér á landi
á öllum öldum. Sigríður Skjöldólfsdóttir og Sigríður
dóttir Sléttu-Bjarnar eru báðar nefndar í Landnámu.
Ingibjörg hefur snemma þótt fallegt nafn og notið vin-
sælda. I Fornaldarsögum Norðurlanda og fleiri skáld-
sögum fornum er ekkert nafn á fögrum konungadætr-
um svo algengt sem Ingibjörg. í íslandi kemur nafnið
fyrir þegar á landnámsöld.
Nöfnin Margrét og Kristín bárust ekki hingað til
lands fvrr en alllöngu eftir að kristni var lögtekin. Mun
iMargrétar-nafnið fyrst koma hér fyrir á fyrri hluta 12.
aldar. Einhver hin fyrsta kona íslenzk með því nafni
hefur verið Margrét Höskuldsdóttir, móðir Þorfinns
Þorgeirssonar ábóta á Helgafelli. Þorfinnur ábóti dó
1216. Mætti ætla, að móðir hans hafi verið fædd um
eða fyrir 1130. Aftur á móti kemur Kristínar-nafnið
ekki fyrir á íslandi fyrr en um 1300. Hinar fyrstu með
því nafni, sem um er getið, eru Kristín, sem vígð var
abbadís að Stað í Reyninesi 1332 og Kristín Filippus-
dóttir, er giftist í Haga 1330.
Algengustu kvennanöfn árið 1855, næst þeim fimm
nöfnum, sem þegar hafa verið talin, voru þessi: Sjötta
Helga, sjöunda Amia, áttunda Guðbjörg, níunda Gnð-
ný, tíunda Jóhamia, ellefta Gnðríður, tólfta Halldóra.
Árið 1910 eru þær breytingar á orðnar, að nöfnin
Jónhia og María eru komin í tíunda og cllcfta sæti, en
Halldóra og Guðríður hafa þokað fvrir þeim. Jónínu-
nafninu hefur á þessu tímabili fjölgað gífurlega. Mun
það vera nýgjörvingur frá öndverðri 19. öld. Árið 1855
er nafn þctta cnn óþckkt með öllu á Austfjörðum, Suð-
urlandi og Suðvesturlandi. Má raunar heita, að það tíðk-
ist þá ekki að neinu ráði ncma í tveimur sýslum, ísafjarð-
arsýslu og Þingcvjarsvslu. Alls cru til 83 Jonínur þctta
ár, þar af 48 í ísafjarðarsýslu og 20 í Þingeyjarsýslu.
Árið 1910 bcra Jónínu-nafn cigi færri cn 996 konur, og
cr það þá drcift orðið um allt land. Hefur notkun þess
hvorki meira né minna en tólffaldazt frá 1855.
Nafnið María brciddist einnig mjög ört út á þessu
tímabili. Árið 1855 heita svo 384 konur, en 911 árið
1910. Að óathuguðu máli lægi nærri að ætla, að Maríu-
nafn hefði borizt hingað skömmu eftir kristnitöku og
orðið hér útbreitt í kaþólskum sið, eins og í mörgum
kaþólskum löndum. En svo er ekki. Engin íslenzk meyja
hefur verið skírð María fyrir siðaskipti, svo að mér sé
kunnugt. Það er ekki fyrr en á 18. öld, sem nafninu fer
að bregða fyrir hér á landi, og það er komið hingað
með dönsku fólki.
Af kvennaheitum er að því leyti svipaða sögu að segja
og karlaheitum, að ýmis góð og gild norræn nöfn voru
í mjög litlu gengi um miðja 19. öld, en höfðu komizt
aftur til nokkurs vegs árið 1910. Nöfnin Gerður og
Hrefna eru hvorugt til árið 1855, en hafa bæði verið
tekin upp árið 1910, og er hið síðarnefnda þá orðið
nokkuð algengt. Mjög fátíð voru árið 1855 þessi nöfn:
Ásgerður, Áslaug, Brynhildur og Unnur. Öll eru þau
orðin nokkuð tíð árið 1910.
Læknisvitjunarferð ...
l'tamhald af bls. 86. -------------—----------------
ofan í Njarðvíkina. Er við komurn þar, stóð á hlaðinu
rauð hryssa með hnakk og beizli. Sesselja heitin, kona
Helga Jónssonar, var með heitt kaffi á könnunni. Ekki
vildi læknir neitt bragða á því, en mér var kærkominn
sopinn. Inn fór ég þó ekki, heldur drakk kaffið við
kirkjugarðsvegginn þar á hlaðinu.
Stígur nú læknir á bak hryssunni með broddana á fót-
unum, og við höldum af stað suður. Reyndist hryssan
þá bæði körg og löt, ferst að vonum mun seinna vegna
þess. Við komum að Bakkagerði. Þar átti heima Guð-
mundur Björnsson vert. Vildi læknir þá endilega fara inn
til hans að fá sér hressingu, en ég harðneita, heldur hann
sér samt vel við efnið, svo ég býðst til að fara inn og
sækja handa honum eina flösku af gamla Carlsberg. Sætt-
ir hann sig við það tilboð mitt, og voru báðir fljótir, ég
eftir fliiskunni og læknir að losa innihaldið. Flýttum við
okkur svo ofan að Ósi. Þar lá sængurkonan. Var kl. þá
3 e. h. og höfðu farið 14 klukkustundir í ferðina, sem
sennilega er ekki mikið undir 100 km leið, vestur um
Sandaskörð í Hjartarstaði, út Hérað, um Gönguskarð
til Borgarfjarðar.
Leysti nú læknir af hendi skyldustarfið, tók barnið
með töngum og bjargaði þar með bæði móður og barni.
Það má hiklaust segja, að þarna hafi verið líf í læknis
hendi, eins og vitanlega er svo oft. En hefði veður og
færð verið eins og stundum, þegar verst Iætur á vetrar-
daginn, cr vandséð hvcrnig farið hefði. F',n það er jafnan
nokkur uppbót á hverri sögu, þegar cndirinn er góður.
Heimildarmanns er getið í þættinum hér að framan, Jóns
Þorsteinssonar, bónda A Gilsárvöllum, er fór ferðina sjálfur.
Auk þess hafa gamlar manneskjur, systkinin Sveinn og Ingi-
björg á Brennistöðum í Eiðahreppi, sagt mér frá húsaskipun,
bústofni og allri umgengni á býlinu Klappargerði.
96 Heima er bezt