Heima er bezt - 01.07.1960, Page 2

Arfur minninganna
ii.
Endurreisn Alþingis var einn af stórviðburðum sögu
vorrar. Með henni hlaut þjóðin fyrstu viðurkenning-
una um það, að hún ætti sjálfstæðan tilverurétt og væri
ekki einungis dönsk nýlenda. Hefði þingið verið end-
urreist á Þingvöllum, hefði það verið ótvíræð áminn-
ing um tengslin við fornöldina, þjóðveldistímann eða
gullöldina, eins og farið var að kalla hana um þær
mundir. Hætt er þó við að fyrir meira en heilli öld
hefðu örðugleikarnir á þinghaldi á Þingvöllum verið
svo miklir, að þeir hefðu háð störfum þingsins í stað
þess að hefja þau.
Þegar Alþingi var endurreist, kom vitanlega engum
í hug að gefa því annað nafn en hið forna. Að vísu
hafði nafnið oft brjálazt hinar síðustu aldir, sem þingið
var háð á Þingvöllum. Þótt Alþing hið nýja væri um
flesta hluti ólíkt hinu foma, mundi samt hverjum ís-
lendingi hafa þótt það fullkomin goðgá, að gefa því
nýtt heiti. En hitt hefur mig oftsinnis furðað, að hinir
ágætu menn, sem unnu að endurreisn Alþingis, skyldu
svo gjörsamlega, sem raun er á, sópa brott öllum forn-
um heitum, er við komu starfsháttum, skipan og full-
trúum þingsins. Vitanlega lá það ljóst fyrir, að forseti
þingsins hefði tekið hið forna heiti lögsögumaður. A
Alþingi hinu forna var lögsögumaðurinn æðsti maður
þingsins og forseti lögréttunnar, jafnframt því sem hann
sagði upp lögin á Alþingi. Þá ætti sameinað þing að
heita lögrétta. Nafnið er stutt, hljómmikið og fer vel
í munni, fundur í lögréttu, ályktun lögréttu, í stað
fundur í sameinuðu Alþingi o. s. frv. Erfitt er hins veg-
ar að finna viðunanleg heiti á deildum Alþingis, sem
feli í sér foma erfð, en vel má vera, að einhver mér
fróðari geti bent á þau, en heitin efri deild og neðri
deild eru í senn leiðinleg og villandi, þar sem deildirn-
ar eru báðar jafnréttháar.
Sennilega hefur mönnum verið þingmannsheitið svo
tamt, enda gamalt í málinu, að engum hefur þótt fært að
taka upp goðaheitið á fulltrúum þjóðarþingsins, og ef
til vill þótt það bera fullmikinn keim fornrar heiðni, og
skal það ekki frekar rætt, enda þótt það nafn sé óneit-
anlega svipmeira og fari betur í munni en alþingismaður.
Nýlega hefur verið gerð róttæk breyting á kjör-
dæmaskipan landsins. Vafalítið er, að þess verður ekki
langt að bíða, að öll stjórnarskrá ríkisins verði tekin
til endurskoðunar. Orðið kjördæmi er eitt af mörgum,
sem upp var tekið með Alþingi hinu nýja. Hefði þó
verið rétt og skylt að nota hið gamla heiti þing, þótt
það væri annarrar merkingar að nokkru leyti, en samt
var þingaskipanin forna einn af hornsteinunum að skip-
an Alþingis sjálfs. Fyrst tækifærið til nafnbreytingar-
innar á kjördæmunum var ekki upp tekin við hina síð-
ustu stjórnarskrárbreytingu, væri nú einsætt að gera
hana þegar stjórnarskráin verður endurskoðuð að nýju.
Nöfn hinna nýju kjördæma eru mörg löng og stirðleg,
t. d. Norðurlandskjördæmi eystra og vestra. Til þess
bæði að ráða bót á því og einnig til að minna á forna
erfð, ætti að taka upp hin fornu þingaheiti, að svo
miklu leyti, sem unnt er, enda falla allmörg hinna nýju
kjördæma saman við þingin fornu að verulegu leyti.
Tillögur mínar í því efni eru þessar:
Reykjavíkurkjördæmi heiti Ingólfsþing.
Reykjaneskjördæmi heiti Kjalamesþing.
Vesturlandskjördæmi heiti Þórsnesþing.
Vestfjarðakjördæmi heiti Þorskafjarðarþing.
Norðurlandskjördæmi vestra heiti Hegranesþing.
Norðurlandskjördæmi eystra heiti Vaðlaþing.
Austurlandskjördæmi heiti Múlaþing.
Suðurlandskjördæmi heiti Öxarárþing.
Ég geng að því vísu, að margir hafi sitthvað að setja
út á hin nýju heiti, sem hér er stungið upp á, enda tor-
velt að gera svo öllum líki. En nokkur rök skulu færð
fyrir þessum nafngiftum. Fyrstu fjögur heitin liggja
nokkurnveginn í augum uppi. Að vísu mætti telja ó-
þarft að breyta nafni Reykjavíkurkjördæmis, þótt svo
sé gert hér. Hin kjördæmin þrjú falla að mestu saman
við þingin fornu, nema Þverárþing er nú í Vesturlands-
kjördæmi. En það nafn hefur löngu gleymzt í daglegu
tali og Þórsnesþing hið forna var hið elzta og virðuleg-
asta allra þinganna.
Á Norðurlandi horfir málið nokkuð öðravísi við.
Þar era kjördæmin tvö en þingin gömlu voru fjögur.
Ég hef stungið upp á að taka upp þau þingaheitin, sem
nú eru sjaldnast notuð sem héraðsheiti. En á það má
einnig benda, að Hegranesþingið forna var einnig fjórð-
ungsþing, og upphaflega náði Vaðlaþing yfir allt Norð-
urland austanvert. Áttu og eyfirzkir goðar löngum
þingmenn austur um Þingeyjarsýslur löngu eftir að hin
fasta þingaskipan var á komin. Um Múlaþingsnafnið
þarf naumast að deila. Heitið á Sunnlendirtgaþingi er
218 Heima er bezt