Heima er bezt - 01.05.1961, Page 9

efni í nær þúsund ævi-skrár á ferðalaginu. Má af því
sjá, að enn er efni til, þótt þetta fyrsta bindi sé út
komið.
En söfnunin var einungis byrjun verksins. Ekkert
var ráðið um útgefanda þess, þegar vestur var iarið.
Þurfti því að tryggja hann áður en meira væri unnið.
Varð það að ráði, að Prentverk Odds Björnssonar tókst
útgáfuna á hendur. Sýndu þeir forráðamennirnir Sig-
urður O. Björnsson og Geir sonur hans þar mikinn
stórhug að ráðast í slíkt verk, enda réð þar meiru
áhugi á að vinna nytsamt útgáfustarf en gróðavon. En
fyrir bókina sjálfa var það gæfusamlegt, því að með
því var henni tryggður vandaður ytri búnaður.
Síra Benjamín tók'síðan að sér að semja æviskrárnar,
sem er hið mesta vandaverk. Þótt stofninn í þær væri
fenginn frá mönnunum sjálfum, þurfti margs að gæta.
Einkum voru upplýsingar um ættmenn heima á Islandi
oft harðla litlar og ónákvæprar, jafnvel svo að torvelt
revndist að finna, hvaðan menn voru upprunnir. Þá
var og full þörf að sannprófa ártöl og dagsetningar úr
ævi þeirra, sem látnir voru. En til þess hefir reynzt
nauðsynlegt að pæla gegnum aragrúa rita, sem flutt
hafa mannfræðilegt efni um Vestur-íslendinga. í því
efni hafa Almanak Ólafs Thorgeirssonar, blöðin Lög-
berg og Heimskringla, Tímarit Þjóðræknisfélagsins og
tímaritið Icelandic Canadian orðið drýgst, en mörg
önnur rit um vestur-íslenzka sögu hefur einnig þurft
að kanna. Þá var og síra Jón Guðnason fenginn til að
leita uppi heimildir í Þjóðskjalasafni og bera þær sam-
an við æviskrárnar og fylla í eyður eftir því sem þörf
gerðist. Þeir klerkarnir eru báðir í fremstu röð íslenzkra
ættfræðinga, svo að naumast mun vera unnt að búa
betur um hnútana um tilföng efnis en gert hefur ver-
ið, enda þótt það sé ljóst, að aldrei verður fyrir það girt
með öllu, að villur slæðist inn í rit af þessu tagi. En
allt þetta starf hefur kostað mikla fyrirhöfn og tíma.
Þá má minnast þess, að setning og prentun slíkra bóka
er seinlegt og vandaverk mikið, svo að ekki þarf að
undrast þótt bókin sé ekki komin á markað fyrr en nú
á vordögum 1961. Eins og fyrr getur eru myndir af
öllum þorra þeirra manna sem æviskrárnar fjalla um.
Hefur Gísli Ólafsson annazt um töku þeirra og búning
til myndamótagerðar. Er það einnig mikið verk og
seinlegt.
En hvað flytja svo þessar æviskrár, og hvers verða
menn vísari að loknum lestri þeirra? Eins og títt er um
bækur af þessu tagi eru æviágripin sjálf í föstu formi.
Þar er getið þeirra staðreynda, sem fengizt hafa um
ævi mannsins, án dóma eða umsagna. Skýrt er frá fæð-
ingarstað, ætt og uppruna, eru ættir raktar til afa og
ömmu, þar sem kostur var. Þess er getið hvenær við-
komandi eða feður þeirra hafi flutzt vestur og hvaðan
af landinu. Þá eru raktir dvalarstaðir manna, nám, störf,
afskipti af opinberum málum og félagsmálum, getið er
maka og ætt hans rakin o. s. frv. Þá eru talin böm, mak-
ar þeirra, atvinna og dvalarstaðir. Getið er núverandi
heimilisfangs þeirra, sem æviágrip eiga. Þ. e. a. s. eins
og það var þegar efninu var safnað. Svo var til ætlazt
í upphafi, að í þessu bindi yrðu einungis æviágrip lif-
andi manna, en nokkrir þeirra, sem búið var að skrá-
setja hafa dáið, síðan það gerðist og eru æviágrip þeirra
í bókinni engu að síður. Nákvæm nafnaskrá er í lok
bindisins, sem á að gera það létt, að finna hvern mann,
sem þar er á minnzt.
Ættfærslan, þótt ekki sé lengra rakið en til afa og
ömmu, á að koma að fullu haldi til þess, að fólk hér
heima geti haft upp á frændum sínum, og heimilisfang-
ið getur orðið lykill, til að ná sambandi við fólk vestan
hafs. Þá léttir það og undir í því efni, að hvarvetna er
vísað til prentaðra heimilda, ef þær eru nokkrar fyrir
hendi.
Frágangur bókarinnar er allur hinn vandaðasti, íburð-
arlaus en traustur. Brotið er myndarlegt, letrið skýrt
og myndir margar góðar. En þess er að gæta, að oft
hafa þær verið gerðar eftir svo lélegum frummyndum,
að ekki hefur verið unnt að gera þær vel úr garði.
Annars hefur ekkert verið til sparað af útgefanda
hálfu að útgerð bókarinnar væri sem vönduðust, eins
og sæmir góðu verki.
En nú mun einhver spyrja, hverjum tilgangi útgáfa
þessi þjóni, og hvort rétt sé að verja til hennar því fé
og fyrirhöfn, sem hún 'kostar. Skal nú leitazt við að
ræða þ>að mál ögn. Brátt líður að því, að meginland-
nám Islendinga í Ameríku sé aldargamalt. Að vísu er
landnámið í Utah eldra, en það hefur lengstum verið
einangrað frá öðrum íslendingabyggðum, og flutning-
um þangað var að mestu lokið áður en meginflutning-
arnir hófust. Margt hefur breytzt á þessum tíma um
allan hag og viðhorf íslendinga, bæði hér heima og
vestan hafs. Útflytjendurnir íslenzku voru fæstir
mikils megnugir, er þeir komu til hins nýja lands, mál-
lausir, fátækir og fákunnandi um alla landsháttu og at-
vinnubrögð. En þeim var í brjóst borin hin íslenzka
seigla, sem fleytt hafði þjóðinni yfir hörmungar margra
alda, og það kom þrátt í ljós að þessi tiltölulega mjög
fámenni hópur í þjóðahafinu vestra, reyndist þar
óvenjulega vel hlutgengur, og hélt í hvívetna til jafns
við aðrar þjóðir fjölmennari og gerði betur á mörg-
um sviðum. Hefur þegar gerzt af honum mikil saga,
sem í senn er fróðleg og furðuleg. Efasamt má teljast,
hvort nokkuð sýni ljósar, hver dugur er í íslenzka kyn-
stofninum, en barátta og sigrar Vesturfaranna á liðn-
um árum. En eftir því sem tírnar líða, hlýtur þessi fá-
menni stofn að hverfa meira og meira í þjóðahafið
vestræna. Hið eina, sem heldur honum við uppruna
sinn og ættland, eru minningarnar um liðinn tíma. Eng-
inn getur vænzt þess, að svo fámennur hópur haldi við
tungu ættfeðra sinna kynslóð eftir kynslóð. Hitt gegn-
ir meiri furðu, hversu lengi og vel það hefur tekizt,
og að enn skuli íslenzk tunga vera töluð þar í byggð
og borg á mörgum stöðum. En þótt tímar líði hfir
þar vestra enn óblandinn áhugi að láta ekki tengslin
við hið forna ættland slitna með öllu, en þeim verður
naumast við haldið, nema uppi sé haldið menningar-
Heima er bezt 153