Heima er bezt - 01.05.1961, Side 16

var um skógræktarmálið á vettvangi stjórnarvaldanna,
og fjárveitingar til framkvæmda í þeirn málum af
skornum skammti.
Þá má ekki gleyma því, að enn skorti almenning í
landinu trúna á möguleika skógræktarinnar, og ekkert
afl var í landinu, sem kynti þar áhugaeldinn. Að vísu
tóku ungmennafélögin skógræktarmálið á stefnuskrá
sína, þegar frá byrjun. En allt um góðan vilja margra
forystumanna þeirra, varð þeim lítið ágengt í þessum
efnum. Bæði var það, að þau höfðu mörgum málum að
sinna, og fjármagn og kunnáttu skorti, til þess að gera
nokkur átök í skógræktarmálum. Allmörg þeirra komu
sér þó upp trjáreitum, en oft voru þeir af slíkum van-
efnum gerðir, að þeir urðu jafnvel fremur til að letja
en hvetja til aukinna framkvæmda. En vel má þó minn-
ast þess, að lengi lifði í glæðum þess áhuga, er ung-
mennafélögin sköpuðu, og margir þeir sem drýgstan
skerf hafa lagt til skógræktarfélaganna, þegar þau risu
á legg, voru aldir upp í ungmennafélögunum og gengu
hugsjónum þeirra á hönd í æsku.
Eins og þegar var getið, var danskur maður, Kofoed
Eíansen, ráðinn skógræktarstjóri. Það kom því í hans
hlut að marka stefnuna og stjórna framkvæmdum
fyrstu áratugina, sem Skógrækt ríkisins starfaði. Hér
skal ekki lagður dómur á störf hans, en víst er, að
hvorki skorti hann áhuga né dugnað í starfi sínu, og
furðu fljótur var hann að kynnast íslenzkum staðhátt-
um. Hins vegar var hann enginn áróðursmaður, og
tókst því ekki að skapa riokkra vakningu umhverfis
starfið. Löngum var og féleysi honum fjötur um fót.
Og síðast en ekki sízt verðum vér að minnast þess, að
hann hafði hlotið menntun sína í lok síðastliðinnar ald-
ar, en á þeim langa tíma, sem hann fór með skógrækt-
armál landsins gerðust margar breytingar í viðhorfum
og þekkingu manna í skógræktarmálum almennt.
Sennilega hefur og Stefán Stefánsson verið alltof sann-
spár í ummælum þeim, sem fyrr voru eftir honum
hermd um viðhorf almennings til þess, að danskur mað-
ur færi með þessi mál.
Vert er að geta hér ritdeilu, er varð milli skógrækt-
arstjóra og Guðmundar G. Bárðarsonar, jarðfræðings.
Upphaf hennar var, að Guðmundur skrifaði grein í
Frey 1913, þar sem hann varar við alltof mikilh bjart-
sýni á framtíð skógræktar hér á landi, og bar þar eink-
um fyrir sig, að loftslag væri óhagstætt, og sýndi fram á,
að loftslag hér á landi væri á ýmsum stöðum líkt því,
sem er við efstu og nyrztu skógarmörk í Skandinavíu.
Dró hann þá ályktun af athugunum sínum, að einungis í
nokkrum hlýjustu sveitum landsins, væri nægur hiti til
þess að skógur fengi dafnað. Enda þótt greinin væri
vafalaust skrifuð af góðum hug, og fyrst og fremst í
þeim tilgangi að benda á þá staðina sem vænlegastir
væru, og vara menn við að leggja fram fé og fyrirhöfn
við skógrækt, þar sem hún væri fyrirfram dauðadæmd
að mati höfundar, þá mun greinin hafa orkað neikvætt
á hugi aimennings, sem betur lagði hlustirnar við úr-
tölum en hvatningarorðum. Einkum mun framhalds-
deila þeirra Guðmundar og skógræktarstjóra hafa ork-
að í þá átt. Munu ýmsir hafa hent á lofti, það sem nei-
kvætt var, en sneitt vandlega hjá hinu, og einkum mun
það hafa fallið í góðan jarðveg hjá mörgum að Guð-
mundur telur, að óþarft hefði verið að stofna embætti
skógræktarstjóra, því að Búnaðarfélag Islands hefði
getað farið með þessi mál. Sú hugmynd hafði komið
fram áður á Alþingi. Og vér skulum minnast þess, að
um þær mundir var rótgróin andúð á fjölgun embætta
eða opinberra starfsmanna.
En þegar deila þessi er skoðuð ofan í kjölinn verður
ljóst, að þeim Guðmundi og Kofoed Hansen ber ekki
svo mjög á milli um það sem máli skiptir, þegar frá eru
teknar nokkrar persónulegar ýfingar. T. d. eru þeir
sammála um, að megin viðfangsefni skógræktarinnar
verði friðun og ræktun þeirra skóga, sem fyrir eru í
landinu, þótt þeim beri á milli úm einstök framkvæmda-
atriði, svo sem grisjun og fleira. Enda lýsti skógrækt-
arstjóri því yfir 1913, að hér eftir verði hætt að gera
tilraunir með ræktun erlendra trjáplantna, en allt kapp
verði lagt á að friða þá birkiskóga og kjarrleifar, sem
enn séu til í landinu. Má segja að þann tíma, sem
Kofoed Hansen var skógræktarstjóri snerist starf skóg-
ræktarinnar um það, að friða hin gömlu skóglendi og
grisja skóga, þar sem því varð við komið.
Naumast verður því móti mælt, að þessi stefna hafi
verið fyllilega réttmæt eins og saldr stóðu þá. Fjármagn
til þess, að halda uppi gróðrarstöðvum og tilrauna-
starfsemi var af svo skornum skammti að naumast var
árangurs að vænta. Enn skorti þekkingu á því, hvaðan
oss kynni að henta að flytja inn plöntur, og þeir menn
í landinu, sem trúðu á möguleika þess, voru enn sára-
fáir. Reynslan af aldamótareitunum var éngan veginn
glæsileg, þegar frá var talin Gróðrarstöðin á Akureyri
og Hallormsstað. Og menn gerðu sér ekki almennt
Ijóst, hversu langan tíma það tekur barrviði að taka
við sér um vöxt. Náttúrufróðir menn drógu mjög í
efa, að erlend tré fengju dafnað hér, og megin rök-
semd þeirra var sú, að fyrst þau hefðu ekki fest hér
rætur af sjálfsdáðum, gætu þau ekki vaxið í íslenzkri
mold að nokkru ráði. Engum datt þá í hug, að teg-
undafæð íslenzku flórunnar væri einkum sök einangrun-
ar landsins og fjarlægðar frá öðrum löndum, en ekki
vegna óhagstæðra lífsskilyrða.
Tímabilið 1913—1925 er því í sögu skógræktarinnar
tímabil friðunar og náttúruverndar. Aldrei fyrr í sögu
landsins hafði verið gert svipað átak, til þess að tálma
landeyðingu og halda við dýrmætasta gróðri landsins,
skóglendinu. A þessu tímabili var alls girt land, sem
nam 5800 hö., en af því var ekki nema 1937 ha. skóg-
lendi. (Tölur þessar eru ekki nákvæmar). Enda þótt
þetta sé ekki stórt flæmi hjá öllu yfirborði landsins, er
um merkilegt fyrirtæki að ræða, þar sem það mátti
kallast alger nýjung í sögu þjóðarinnar, og vafalaust
hefði það ekki verið unnið, ef skógræktarlögin frá 1907
hefðu ekki komið föstu skipulagi og stjórn á þessi mál.
Langstærstu skóglendin, sem friðuð voru á þessu tíma-
160 Heima er bezt