Heima er bezt - 01.04.1962, Blaðsíða 2

EINANGRUN
Einangrun er alkunnugt fyrirbæri, bæði í ríki nátt-
úrunnar og sögu og þróun þjóða og þjóðflokka. Or-
sakir geta verið ýmsar, en langtíðast skapast einangr-
un á eylöndum eða fjallahéruðum og öðrum þeim
stöðum, sem erfitt er að komast að eða frá, bæði
mönnum og málleysingjum.
Einangrun þjóða og þjóðflokka hefur löngum mátt
kallast tvíeggjað sverð fyrir þroska þeirra og viðgang.
Henni fylgja kostir, en hún á einnig tvímælalausa galla.
Kostirnir eru þeir helztir fyrir fámenna þjóð og lítils
megnuga, að hún fái þroskað og við haldið sérkennum
sínum. Ef til vill fær vaxið upp sérstæð menning, sem
fengur er að, og um leið skapist sterkara þjóðerni og
þjóðerniskennd.
Gallarnir eru hins vegar, að stöðnun er nokkurn veg-
inn vís. Hinnar einangruðu þjóðar bíða að sumu leyti
sömu örlög og kunn eru úr náttúrunni, þar sem lands-
svæði einangrast, og lífverurnar, sem þar lifa og þrosk-
ast, verða eins konar lifandi steingervingar, með litl-
um viðnámsþrótti, ef einangrun þeirra rofnar af ein-
hverjum ástæðum. Hætt er og við, að einangrun þjóða
skapi með þeim þröngsýni og hroka, og það hugarfar,
sem Ibsen eignar tröllunum í höll Dofrans, „þursi ver
sjálfum þér nægur.“ Og fáum mun blandast hugur um
að lífsviðhorf Dofrans og þursanna var helsi á alla
þróun og menningu.
Ef vér skyggnumst um sögu vor íslendinga verður
brátt Ijóst, að í henni hafa skipzt á einangrun og ör
samskipti við aðrar þjóðir. Lega landsins hefur skapað
einangrun þess, og oft er um það talað að einangrun-
in hafi borgið þjóðerni voru og tungu. An hennar
hefði það glatazt með öllu, og vér drukknað í þjóða-
hafi Evrópu. Þetta er að vísu satt að nokkru leyti, en
þó ekki nema hálfur sannleikur. Oss tókst að varðveita
þessa hluti vegna þess, að vér í öndverðu fengum lagt
grundvöll að sérstakri þjóðlegri menningu, sem þó var
að nokkru leyti alþjóðleg, því að allan þjóðveldistím-
ann forna voru samskipti vor við aðrar þjóðir tiltölu-
lega mikil. Höfðingjasynir sóttu heim hirðir erlendra
þjóðhöfðingja, og dvöldust með þeim, og kirkjunnar
menn, sem urðu frumherjar bóklegra mennta, sóttu
skólavist suður um lönd og allt til Parísar svo sem
Sæmundur fróði. Og þess þykjast lærðir menn sjá
merki, að rithöfundar þeir, er skráðu fornbókmenntir
vorar, munu vel hafa þekkt til erlendra bókmennta.
En einmitt þetta samspil erlendra mennta og innlendr-
ar reynslu og íslenzkrar skaphafnar skapaði hina fornu
þjóðmenningu vora. En ritmennsku forfeðra vorra eig-
um vér það að þakka, að tunga vor varðveittist. Rit-
hefð þjóðarinnar gerði henni fært síðar, á umróta-
tíma siðskiptanna, að skapa íslenzkt kirkjumál, yrkja
sálma og snúa ritningunni á íslenzka tungu. Og þeir
menn, sem það verk unnu voru engir heimaalningar
heldur höfðu þeir drukkið af lindum þeirrar menntun-
ar, sem þá mátti bezta fá um norðanverða Evrópu.
Ef vér fylgjumst með gangi sögunnar, þá verður
Ijóst, að þegar einangrunin þjakaði þjóðina mest, voru
lægðartímabil í sögu vorri. Og á sviði verklegra mennta
og framkvæmda einangruðumst vér ótrúlega snemma,
og sú einangrun hefur enn í dag verið oss fjötur um
fót. Segja má, að í bóklegum fræðum héldum vér
nokkurn veginn til jafns við nágrannaþjóðir vorar eft-
ir því sem vænta mátti eftir smæð þjóðarinnar, en það
var vitanlega að þakka því, að hinir bóklærðu menn
höfðu víðara sjónarsvið, og þar var traustur grund-
völlur að byggja á, þar sem hin forna bókmenning
var. Aftur á móti einangruðust þær stéttir, sem unnu
framleiðslustörfin, þær lærðu ekkert nýtt öldum sam-
an, svo að jafnvel 20. öldin gekk svo í garð, að nær
1000 ára vinnubrögð voru enn í tízku bæði til lands
og sjávar. Naumast munu þess dæmi um norðanverða
Evrópu, að nokkur þjóð hafi lent í slíkri kyrrstöðu.
Einangrunin markaði einnig djúp spor í hugarfar og
hugsanaferil þjóðarinnar. Annars vegar ól hún upp
sjálfbirgingsskap, oft næstum því broslegan, en hins
vegar skapaðist vanmetakennd, sem lýsti sér í undir-
lægjuhætti gagnvart því, sem erlent var og tortryggni
gegn hinu, sem af íslenzkum toga var spunnið. Og enn
berum vér þessa of miklar minjar. Margir eru sjúklega
hræddir við erlend áhrif, og vilja helzt draga sig inn í
lokaða skel, og girða oss með hömlum og höftum gegn
erlendum áhrifum, bæði andlegum og efnalegum, en
aðrir gína við hverri flugu, sem að utan kemur.
Víst er um það, að varhuga ber oss að gjalda við
því, að opna ekki allar gáttir gegn erlendum áhrifa-
straumum. En hitt er jafn víst, að vér verjumst ekki
þeim áhrifum með bönnum og innilokun heldur með
því, að taka við því, sem okkur er rétt, velja úr það
sem gott er en hafna hinu. Þar reynir á siðferðisþrek
og menningu þjóðarinnar.
Vér verðum að gera oss Ijóst, að einangrun þjóðar-
innar er rofin. Vér verðum að taka þátt í framvindu
heimsins, hvort sem oss líkar betur eða verr. Hlutverk
vort er að verða slíkur þátttakandi sem sjálfstæður
110 Heima er bezt