Heima er bezt - 01.06.1995, Síða 4

Agœtu lesendur.
Menning er hugtak, sem gjarnan er haft uppi á
hátíðlegum stundum. í því mun einna helst felast
sú merking, að þar sé átt við þá eiginleika manns-
ins, sem greina hann frá dýrum, þjálfun hugans,
andlegt líf og sameiginlegan arf, eins og það er
skilgreint í orðabókum.
Stundum greinir fólk á um, hvað skuli teljast til
menningar, og virðist manni oft, að í slíkum deil-
um eða rökræðum ráði helst smekkur fólks og
áhugamál, og það er kannski eins eðlilegt og það
frekast getur verið og kjam-
inn í merkingu hugtaksins.
Menning hvers þjóðflokks,
lands og jafnvel héraðs hlýt-
ur einmitt að fara eftir smekk
og áhuga fólksins á hverjum
tíma og stað. Það er þetta
sameiginlega í hugverkum
og andlegu lífi, sem skapar
menningu.
Nú er það svo að stundum
verða til einhvers konar sjálfskipaðir „menning-
arvitar,“ ef svo má segja, sem vilja ráða því, hvað
teljist til menningar, jafnvel án tillits til þess,
hvort það, sem þeir skilgreina sem menningu, er
almennt vinsælt eða ekki. Virðist manni þá stund-
um skilgreiningin á menningunni fara eftir því,
hvort viðkomandi fínnst það, sem um er fjallað,
vera „fínt“ eða ekki, og þá að sjálfsögðu „fínt“
eftir eigin skilgreiningu líka.
Þetta fyrirbæri hefur mér jafnan þótt nokkuð
merkilegt.
Nefna mætti sem dæmi um þetta verkefnaval
leikhúsanna. Stundum hefur maður það á tilfinn-
ingunni, að það sem teljist frekar til menningar-
legra og fínna verka sé eitthvað þunglamalegt og
grafalvarlegs eðlis og jafnvel helst eftir löngu
liðna höfunda. í samræmi við það er jafnan talað
heldur óvirðulega um léttari verk, sem skemmti-
leg eru og þá auðvitað um leið vinsælli meðal al-
mennings. Er gjarnan talað um þau sem „kassa-
stykki“ og þykir ekki par fínt. Er þar átt við að
þau laði að peninga vegna mikillar aðsóknar, en
séu lítt merkileg að öðru leyti.
Þetta finnst manni hálföfugsnúið viðhorf, því að
menning hlýtur auðvitað að vera það, sem sam-
einar áhuga fólksins og tengir það saman á hverj-
um tíma. Hvers vegna skyldu skemmtileikir og
léttari verk ekki einmitt vera vel til þess fallin?
Yfirleitt er það nú svo, þegar fólk efnir til sam-
komu, sama hvar í heimi það býr, að það gerir
það sér til upplyftingar og skemmtunar. Það
mætti telja að nóg væri af þessu þyngra og erfiða
almennt í lífinu, þó að fólk væri ekki að fara á
sérstakar samkomur til þess að upplifa það.
Auðvitað verður ekki
framhjá því horft, að alvar-
an og þunginn er að sjálf-
sögðu líka hluti af arfí okk-
ar og lífi, og hlýtur því
einnig að teljast hluti af
menningunni.
En það, sem manni fínnst
að geti tæpast verið réttlæt-
anlegt, er það að gera slík-
um þáttum hærra undir
höfði og telja þá eitthvað merkilegri.
Auk þess sem það er hrein og klár staðreynd, að
öllum almenningi hugnast, held ég, öllu frekar
það, sem léttara er og er til þess fallið að leiða
hugann frá brauðstritinu um stundarsakir.
En menning er svo líka auðvitað ýmislegt fleira
en leikrit og skemmtiatriði. Mætti þar til telja alla
ritun, listir, siði og nánast flest það, sem maður-
inn aðhefst.
Allt hlýtur það að vera álíka merkilegt í menn-
ingarlegu tilliti og ekki rétt að vera að skipa því í
æðri eða óæðri flokka, því að eins og stundum er
sagt, „maðurinn er það sem hann hugsar,“ og hér
mætti bæta við: „það sem hann gerir líka,“ svo að
menning hlýtur að fara eftir tíðarandanum hverju
sinni og sameiginlegri vitund mannsins.
Það getur því tæpast nokkum tíma verið mögu-
legt fyrir einhverja tiltölulega fáa útvalda að
segja til um, hvað teljist til menningar eða ekki.
Það er tilurð fólksins, áhugamál og samkennd
sem skapar menningu hvers tíma.
Með bestu kveðjum,
Guðjón Baldvinsson.
184 Heima er bezt