Æskan - 01.01.1976, Síða 20

í S LA N D ; 30
. ■ >,
þeim m.a. falið að semja jarðabók
yfir landið allt með lýsingu hvers
býlis; taka skyldu þeir manntal og
greina þar sérstaklega frá þurfa-
mönnum, athuga eignaskjöl varð-
andi jarðeignir, ef þurfa þótti, og
jarðaskipti konungseigna, líta eft-
ir því, hvort kaupmenn héldu versl-
unarlögin og gera skýrslu um nokk-
ui brotamál, þeir skyldu skrá hafn-
ir og rannsaka hag skólanna og
biskupssetrin, og síðast en ekki síst,
huga að, hvort leiguliðum væri í-
þyngt með of miklum kvöðum, og
veita kærum á embættismenn og
landeigendur viðtöku og gefa kon-
ungi skýrslur um þær, ef ástæða
virtist til.
Árni var mikill áhugamaður um
sögu landsins og bókmenntir og á-
kafur bóka- og handritasafnari. Á
ferðum sínum um landið gafst hon-
um gott tækifæri til að kynnast
handritaeign landsmanna. Eignað-
ist hann þá gott safn handrita. Er-
lendir aðilar höfðu þá um hríð haft
allar klær úti til að eignast íslensk
handrit, enda hafði talsvert af þeim
þegar borist úr landi. Árni flutti
handritasafn sitt til Kaupmanna-
hafnar. í eldsvoðanum mikla í Kaup-
mannahöfn haustið 1728 brann tals-
vert af skjalasafni Árna og mikill
hluti prentaðra bóka hans ásamt
hluta af handriti Jarðabókar Jarða-
bókarinnar (Múla- og Skaftafells-
sýslur). Árni lifði skamma hríð eftir
þetta, andaðist hinn 7. janúar 1730.
Árni arfleiddi Kaupmannahafnar-
háskóla að öllum handritum sínum
og skjölum og stofnaði sjóð til við-
halds safninu og til styrktar íslensk-
um námsmönnum, sem legðu stund
á fornfræði. Hann ritaði nokkrar
bækur, t.d. athugasemdir um ís-
lensk innsigli (Sigilla Islandica),
einskonar landafræði íslands (Cho-
rographica Islandica) og Galdra-
málin í Thisted.
Myndina á frímerkinu er eftir
mynd sr. Hjalta Þorsteinssonar
(1665-1754) ( Vatnsfirði.
Jón Eiriksson fæddist að Skála-
felli í Suðursveit [ Austur-Skafta-
fellssýslu 31. ágúst 1728. Hann var
af bændaættum. Jón settist í Skál-
holtsskóla haustið 1743 og stundaði
þar nám tvo næstu vetur, en fór ut-
an með L. Harboe, sem boðist hafði
að kosta Jón til náms, 1745 og
lauk námi við latínuskólann í Nið-
arósi vorið 1748. Harboe var á ár-
unum 1746—1748 biskup [ Noregi.
Jón lauk lögfræðiprófi frá Kaup-
mannahafnarháskóla sumarið 1758,
og næsta ár gerðist hann prófessor
í lögfræði við háskólann í Sórey.
Stöðu þessari gegndi Jón til ársins
1771, en þá var hann kvaddur til
starfa f rentukammerinu, en deild-
in nefndist þá reyndar [ svipinn
finanskollegium. í stjórnarráðinu
starfaði Jón síðan til dauðadags,
einkum í þeim deildum, sem fjöll-
uðu um fjármál og atvinnumál á
íslandi. Mun Jón hafa greitt götu
/flestra þeirra framfaramála, sem
stjórnunardeild hans fjallaði um á
tímabilinu 1771—1787 og vörðuðu
ísland.,
Embættisframi Jóns óx smám
saman. 1783 varð hann hinn þriðji
[ röðinni í rentukammeri hvað á-
kvarðanatöku snerti (3. deputerað-
ur), og sama ár var hann sæmdur
konferensráðsnafnbót. Stjómar-
skipti urðu í Danmörku 1784. Jón
hafði starfað með ráðgjöfum ( hinni
fráfarandi stjórn um árabil, en sú
stjórn var hlynnt hugmyndum hins
menntaða einveldis. Nýja stjórnin
var aftur á móti fylgjandi hugmynd-
um um frjálsa verslun. Hin nýja
stjórn skipaði nefnd, sem fjalla átti
um íslandsmál og þá einkum af-
leiðingar móðuharðindanna. Jón tók
sæti í nefnd þessari, sem kölluð
hefur verið landsnefndin síðari. í
nefndinni var hreyft allróttækum
hugmyndum um lausn vandamála
þessara, t.d. að gefa verslunina al-
frjálsa, og mun það ásamt áhyggj-
um um framtíð íslands og heilsu-
veilu hafa fyllt Jón örvæntingu.
Hann andaðist 29. mars 1787, mun
hafa steypt sér út af brú einni f
Kaupmannahöfn, Löngubrú. Jón
náðist aftur með lífsmarki, en höf-
uðkúpan hafði skaddast í fallinu og
varð lífi hans því ekki bjargað.
Myndin á frímerkinu er eftir upp-
drætti Ólafs Ólafssonar á Kóngs-
bergi (1653—1832) að minnismerki
um Jón, en Ólafur mun hafa lagt
stund á byggingarlist einna fyrstur
íslendinga.
Einar Jónsson fæddist 11. mal
1874 að Galtafelli í Hrunamanna-
hreppi, þar sem forfeður hans höfðu
verið bændur, kynslóð fram af kyn-
slóð.
Mikiir listamannshæfileikar gerðu
fljótt vart við sig hjá honum, og
nítján ára gamall hélt hann til
Kaupmannahafnar til náms. Var
hann hjá ýmsum kunnum kennurum
fyrstu árin, en síðar varð hann
nemandi í Listaháskólanum.
18