Æskan - 01.01.1976, Síða 23

INGÓLFUR DAVÍÐSSON:
Höfðu
fornaldardýr
tannpínu
„Tannskemmdir eru menningar-
sjúkdómur. Þið étið allt of mikið af
sykri og sælgæti á unga aldri, tenn-
urnar veiklast, gerlar mynda holur
( þær, tannpínan kemur, og brátt
verður tanngarðurinn reglulegur
tindaskagi á að líta.“
Þetta er dagsatt, en jafnrétt er
hitt, að skemmdir af völdum gerla
eru ekki nýtt íyrirbæri. Læknar og
steingervingafræðingar hafa oft
fundið vott um gerlasjúkdóma í leif-
um dýra og plantna f ævafornum
jarðlögum víðs vegar um heim.
í steinrunnum beinum og tönnum
fornaldardýra hafa fundist gerla-
skemmdir, er átt hafa sér stað, með-
an dýrin [ifðu fyrir tugmilljónum ára,
t. d. tannáta bæði hjá hestum og
hellnabjörnum. Svipaðar tann-
skemmdir hafa líka fundist hjá
slöngueðlum, sem lifðu á fiski í sæ
á krítartímabilinu og voru ógurlega
tenntar. Það eru elstu merki tann-
átu, og eru líklega allt að 100 millj-
ón ár liðin síðan þessar stóru eðlur
þjáðust af tannpínu!
Flestir þekkja jötunuxa og járn-
smið. [ 50 milljón ára gömlum mó-
kolalögum í Þýskalandi fundust ó-
venju vel varðveittar dýraleifar og
m. a. ein lítil bjalla (frænka járn-
smiðs og jötunuxa) og í loftæða-
kerfi hennar greinileg merki gerla.
Gerlar hafa líka fundist í um 200
milljón ára steinkolalögum í stein-
runnum trjáleifum svipaðir gerlum,
sem á okkar dögum stuðla að fún-
un viðar. Vottur um [gerð af völdum
gerla hefur líka fundist í beinum
ýmissa skriðdýra, sem uppi hafa
verið á krítartímabilinu. T. d. hafa
fundist bein, sem augljóslega hafa
brotnað, meðan dýrið lifði og gró-
ið saman aftur, stundum undursam-
lega vel, en á sumum má sjá, að
ígerð hefur komist ( brotið. Hafa
sum dýrin látið lífið, áður en brotið
var að fullu gróið.
Menn hafa fundið rifbein hval-
eðlu, sem brotnað hafa og gróið að
fullu. Jafnvel beinbrot risaeðlu hafa
oft gróið vel, svo geysiþung sem
hún hefur þó verið, jafnvel lær-
beinsbrot. Á einni slíkri hafði löpp-
in bersýnilega bæklast og styst,
svo að dýrið hefur gengið halt eftir
áfallið.
Lýs hafa lengi ásótt bæði menn
og dýr. Mörg smádýr hafa varðveist
undravel í rafi. í einu rafstykki
fannst hártoppur af litlu nagdýri,
skyldu íkorna. Á hárum þess fund-
ust prýðilega varðveitt lúsaegg, fest
nákvæmlega eins og gerist í dag.
Þetta litla, lúsuga nagdýr lifði fyrir
um 50 milljónum ára.
Menn hafa fundið í milljón ára
gömlum beinum skemmdir, sem eru
nákvæmlega eins og missmíði í
beinum af völdum berkla og gigtar
nú á tímum, og merki um nýrna-
steina í hellnabirni frá fsöld. Örugg
einkenni beinkramar spendýra hafa
oft fundist, og virðist beinkrömin
hafa verið sérlega algeng á kulda-
skeiðum, þegar erfitt hefur verið
fyrir dýrin að afla sér kalkauðugrar
og fjörefnarfkrar fæðu. Hafa t. d.
mörg bogin beinkramarbein fundist
í fjallahellum Mið-Evrópu frá fsöld.
Tennur ungra dýra bera þá einnig
vott næringarskorts. Dýrin gátu ekki
betur en þau gerðu, en sama verð-
ur naumast sagt um tannskemmdir
o. fl. menningarkvilla okkar kyn-
slóðar!
▼ Minnsti fiskur, sem veiðst
hefur fullþroskaður, er 2
milligrömm. Latneskt nafn
hans er Schindleria praema-
turus. Fiskur þessi veiðist við
Samoa í Kyrrahafi.
▼ Hæsta standmynd í heimi
er 52,7 metrar. Hún er af
guðinum Búddha og stendur
3 km austur af Bamijan [
Afghanistan. Myndin er frá
3. eða 4. öld, og er hennar
fyrst getið í heimildum árið
632.
T BreiSasti foss heimsins
heitir Khöne og er í Lagos.
Hann er 10,8 km breiður og
15—20 m hár. Vatnsmagnið
er mest 42 000 rúmmetrar á
sekúndu.
T Elsti höggormur, sem
sögur fara af, var vatnakyrki-
slanga, er lifði 31 ár og 9
mánuði í dýragarðinum í Ba-
sel í Sviss.
T Hæstu súlur í heimi eru
25 metra háar. Þær eru úr
járnbentri steinsteypu og
standa í „Vinnuhöllinni" í
Torino á (talíu. Súlur þessar
voru steyptar á 8 dögum.
T Lengsta færiband [ heimi
er 17 km langt. Á því er
fluttur kalksteinn úr námu (
Akijoshidai í Japan til hafn-
arinnar f Senzaki. Bandið
var tilbúið til notkunar seint
á árinu 1965, og getur það
flutt 1220 lestir á klst.

\