Æskan - 01.02.1991, Qupperneq 28

Steinaldardýr í hellum
Umsjón: Óskar Ingimarsson
Sum ykkar hafa ef til vill lesið hinn
stórfróðlega bókaflokk „Börn jarð-
ar" eftir Jean M. Auel um stúlkuna
Aylu og mannlíf á steinöld. Þar er
víða getið dýra, stórra og smárra,
sem menn veiddu eða höfðu átrún-
að á. í þann tíma, fyrir 20-30 þús-
und árum, ríkti ísöld þar sem raun-
ar skiptust á kulda- og hlýviðris-
skeið. Þegar kaldast var þöktu jökl-
ar og ís mikinn hluta Evrópu. Dýra-
líf var þó furðu fjölbreytt og sjá
mátti tegundir sem eiga ekki lengur
neina ættingja í Norðurálfu. Sjálfar
eru þær auðvitað löngu horfnar en
leifar sumra þeirra hafa fundist á
síðari öldum og þá oft í tengslum
við mannabústaði.
Hér er ekki rúm til að segja frá
nema nokkrum þessara dýra. Hafa
þá verið valin rándýr sem höfðust
við í hellum þar eð slíkir staðir
hafa jafnan á sér einhvern ævin-
týrablæ. Auk þess trúðu menn á
þessi dýr, einkum þau stærstu og
sterkustu, eins og lesa má í bókun-
um um Aylu. Sá sem átti þau að
tákni sínu var gæddur sérstökum
og fágætum eiginleikum.
Dýrin, sem hér verða nefnd, eru
öll kennd við bústaði sína: hellis-
björn, hellisljón og hellishýena.
Hellisbjörninn var stór og
klunnalegur og mun stærri en
skógarbjörn. Hann var ólíkur hon-
um að ýmsu öðru leyti, t.d. var
framhluti líkamans miklu kröftugri
og hærri en afturhlutinn. Svo viró-
ist sem hellisbjörninn hafi nær ein-
göngu lifað á jurtafæðu og ekki
étið kjöt nema þegar ekki var ann-
að að hafa. Birnan fæddi einn eða
tvo húna, vanalega í helliskima þar
sem vatnsuppsprettu var að finna
svo að hún þyrfti ekki langt meðan
hún var enn veikburða og húnarnir
litlir.
HelIisbjörn var algengur á dög-
um Neanderdalsmanna sem
veiddu hann mikið. Þeir höfðu sér-
stakan átrúnað á honum og sjást
merki um þá dýrkun m.a. í
nokkrum hellum í Ölpunum. Birn-
irnir voru orðnir sjaldgæfari þegar
Cro-Magnonmenn komu til sög-
unnar fyrir um 35 þúsund árum.
Bein helIisbjarna hafa fundist
víða í hellum í Mið-Evrópu.
Vafalaust hefur það ýtt undir
sagnir af drekum og öðrum ófreskj-
um.
Hellisljónið var mun fátíðara en
björninn þó að það næði mikilli
útbreiðslu í Evrópu á ísöld. Það var
töluvert stærra en Ijón okkar tíma
og miklu loðnara til að standast
kuldann betur. Hugsanlega hefur
það líka t'lutt sig til eftir árstímum.
Þótt Ijónið væri stórt hefur það
sennilega oftast þurft að láta í
minni pokann fyrir birninum sem
var sterkari og auk þess meira hóp-
dýr. Ekki er vitað hvenær hellis-
Ijónið varð aldauða en líkur benda
til að það hafi ekki verið fyrr en
eftir að sögur hófust.
Hellishýenan minnti mjög á hý-
enur nútímans. Hún er hins vegar
löngu horfin úr dýraríki Evrópu og
á nú aðeins heima í Afríku og Asíu.
Það sem helst gerði hellishýenuna
frábrugðna nútímahýenu voru
sterkari tennur og mun meiri
grimmd. Hún var dugleg við að
veiða og lifði tiltölulega sjaldan á
hræjum. Bein úr fjölmörgum dýra-
tegundum hafa fundist í hellunum
þar sem hún hélt sig.
Steinaldarmenn við bæli hellisbjarna.
28 Æskan