Skírnir - 01.01.1920, Qupperneq 55

Skirnir]
Ritfiegnir.'
49
Það er oftar undir atvikum komið en hitt, hvað þeir sökkva sér
helzt niður í, og svo muu vera um þetta rit höf. Það stendur
auðsjáanlega i nánu sambandi við bókmentarannsóknir hans, enda
þótt það snúist aðallega um mann, sem var mikið riðinn við hina
pólitísku sögu þessa lands á sínum tíma, og geri mest grein fyrir
athöfnum hans og ytri starfsemi. Að því leytinu til var minni
þörf á að taka þetta efni til meðferðar en hitt, sem áður var get-
iS, að saga Jóns Arasonar var sæmilega kunn áður. En þá kem-
ur hitt til greina, að sagnir þær, er gengið hafa um Jón Arason,
firu svo margar og misjafnar og sundurleitar, að ekki er auðhlaupið
að því að greiða úr þeim og vita, hvað sannast og réttast er f því
ffláli. Þetta hefir höf. tekið sér fyrir hendur að rannsaka og stuðst
þar meðal annars við bróf og gjörninga, sem áður voru lítt kunn-
ir sumir hverir, en nú eru fram komnir í Fornbréfasafninu. Hefir
höf. krufið það alt til mergjar, sem lýtur að Jóni .Arasyni og at-
höfnum hans, og tekist að leiðrétta ýmsar missagnir, greiða úr
ýmsum flækjum eða vafaatriðum og bregða nýju ljósi yfir suma
viðburðina. Yar það því í alla staði maklegt, að höf. gæfist kost-
u* á að verja þetta rit sitt til doktorsnafnbótar við Háskóla íslands.
Þó að rit þetta beri vott um mikla vandvirknl og þroska, þá
Eaá samt af ýmsu marka, að það er frumsmíð og að höf. hefir eigi
tyr tamið sér að handleika umfangsmikil söguefni. Hefir honum
sumstaðar orðið það á, að taka meira með, en nauðsyn bar til, og
%ngt með því riti sínu um skör fram, gert það þurrara, óað-
gengilegra og staglsamara en þörf var á. Má þar sérstaklega til
nefna kaflann um fjárafla Jóns biskups og jarðakaup hans í VII.
kap, Höf. ver 16 bls. (bls. 137—152) til þess að gera grein fyrir
öllum jarðakaupum og jarðaskiftum Jóns biskups í eigin þágu, án
þess að séð verði, að það hafi nokkra verulega þýðingu. Það var
engin nýlunda um biskupa hór á landi í fyrri tíð, að þeir stæði í
jarðabraskl, svo að þetta er ekkert sérstaklega einkennilegt fyrir
Jón Arason. Slíkar upptalningar geta verið róttmætar þegar um
nienn er að ræða, sem litlar sögur fara af, því þá verða höfundar
stundum að lúta að öllu til þess að fylla eyðurnar og færa sönnur
á, að mennirnir hafi þó að minsta kosti verið uppi á þessum og
þessum tíma og átt skifti við þessa og þessa menn, eða þá að þess
er getið í einhverjum sérstökum tilgangi öðrum eða sambandi. En
söguheimildirnar eru hér svo auðugar, að óþarft var að fara ná-
kvæmlega út í þetta, og mundi eugum liafa komið til hugar að
rengja það, að Jón Arason hefði verið hinn mesti búhöldur og
4