Morgunblaðið - 06.01.1962, Blaðsíða 15

Laugardagur 6. jan. 1962
MORGlNBLAÐtÐ
15
Snæbjorn Jónsson
Eg lifi og þér munuð lifa
Óskar Bjarnason
Hveragerði Minning
I DAG verður borinn til grafar
Oskar Bjarnason, Hveragerði,
eftir að hafa háð langa og harða
sjúkdómslegu Hann var fæddur
i Keflavík, en fluttist með for-
éldrum sínum nokkurra ára gam-
all til Hveragerðis, þeim Guðrúnu
Guðmundsdót»ur og Bjarna Tóm-
assyni.
Ég kynntist ekki Óskari fyrr
en hann var kominn yfir ferm-
ingu og þá aðallega í sambandi
við íþróttir. Áhugi hans fyrir
knattspyrnu var mikill, enda
hafði hann aiH sem íþróttamann
sæmir. Hann var keppnismaður
mikill, háttprúður og síkátur.
Hann tók fljótt forustu meðal
sinna jafnaidra. Það þótti vart
vera hægt að hefja leik fyr en
Óskar væn mættur og fagnaðar-
læti kváðu við, þegar Óskar sást
koma neðau götu með yngri
bræður sína hlaupandi við hlið
sér. „Óskar er að koma“ var
kallað og leikæfingar byrjuðu.
Iðulega er það svö í ekki stærri
byggðarlögum en Hveragerði er
að unga fólkið kveður æskustöðv
arnar til að leita sér frekari
menntunar. Það var því ekki að
ástæðulausu að við, sem að íþrótt
um unnum, fylltumst fögnuði,
þegar Óskar réði sig til trésmíða-
náms hjá Trésmiðju Hveragerðis,
fyrir um það bil 4 árum. Þá töld
um við það víst að Óskar færi
ekki frá okkur a. m. k. ekki á
meðan hann væri að læra. í 3 ár
helgaði hann alla krafta sína
íþróttamálum staðarins og átti
hann drjúgan þátt í því að Hver-
gerðingar unnu 4 farandbikara
í Skarphéðinskeppninni árið 1960
og þar að auki Skarphéðinsskjöld
inn. Á fjórða lærlingsárinu varð
Óskar að draga sig í hlé, þá fór
hann að kenna sér lasleika og
eftir það var hann lengst af á
spítölum. Hann andaðist á Sjúkra
liúsi Selfoss núna um áramótin.
Kornungur gekk Óskar í Skáta
félag Hveragerðis og vann þar
mikið starf, ekki sízt, þegar
Skátarnir unnu að byggingu
skátaheimilisins. Vegna mann-
kosta voru Óskari falin mörg störf
á sviði íþróttamála. Hann var í
stjórn Ungmennafélags Ölfusinga,
Formaður 1 knattspyrnudeild
Hveragerðis Eitt árið skipulagði
Óskar knattspyrnumót Héraðs-
sambands Skarphéðins. Það var
sama að hverju Óskar gekk, hann
vann allt með stakri samvizku-
oemi. Hann gerði sér sérstakt far
um að leiðbeina yngri drengjun-
um, enda fékk hann það ríku-
lega launað, því þeir elskuðu
hann ög virtu. „Þessir strákar
koma sko bráðum til með að
taka við Og það er okkur að
kenna, ef þeir standa sig ekki“,
sagði hann eitt sinn við mig.
Óskar var hreinlyndur, hafði
prúða framkomu og vakti öryggi
og traust hvar sem hann fór. Nú
er þessi kornungi maður kvaddur
í dag með söknuði allra þeirra
sem kynnzt höfðu honum. Ég vil
þakka þér Óskar fyrir vináttu og
tryggð.
Oddgeir Ottesen,
„ORÐ mér af orði Orðs leitaði."
Naumast mundi ég vera að skrifa
þessa grein ef ekki væri til fram-
halds og árettingar annarri, sem
birtist í Lesbók Morgunblaðsins
6. nóvember i haust. En þar var
ég að andmæla þeirri staðhæf-
ingu að einstaklingslífi og per-
sónuleika mannsins lyki með lík-
amsdauðanum. Fyrir vitnisburð
fjölmargra sálarrannsóknamanna
er sumir hafa verið á meðal hinna
fremstu á viöurkenndu sviði raun
vísinda, og fyrir þær rannsóknir
og tilraunir sera ég hefi sjálf-
irr tekið þátt í, hérlendis Og er-
lendis í meiia en hálfa öld, er
ég örugglega sannfærður um að
sú staðhæfing er gersamlega
gagnstæð sannleikanum. En sann-
leikurinn í þessu máli er sá, að
ekki einungis varir einstaklings-
líf mannsins eftir líkamsdauð-
ann, heidur er og hitt líka, að
persónuleiki hans tekur engri
breytingu viö þann atburð í lífi
hans sem líkamsdauðinn er. Per-
sónuleiki manns sem lézt í morg-
un, verður með öllu hinu sami
í kvöld sem hann var í gær-
kvöldi. Hitt er svo annað mál —•
og það er meginatriði fyrir hvern
og einn, mig sem þig — að nú
er líf hans háð öðrum skilyrð-
um, enda þótt hinn framliðni
geri sér það öftlega — líklega
raunar oftastnær — ekki ljóst
jþegar í stað. Og nú fer um líðun
hans mjög eftir því, hvernig
hann hafði búið í haginn fyrir sig
í iíkamslífinu. Því ræður lög-
mál sjálfs lífsins.
Það mætti nú þykja barnaskap-
ur að vera í dag að segja þetta
í íslenzku blaði, og það enda
langvíðlesnasta blaði landsins.
Því að sannarlega er þetta hreinn
barnalærdómur, löngu kunnur
hverjum fulltíða og fullvita
manni í landinu — ef hann bara
hafði þá menningu og þá sann-
leiksþrá að afla sér auðfenginn-
ar fræðslu um þetta geysilega
mikilvæga mál: mikilvægt hverj
um einstaklingi og mikilvægt öllu
þjóðfélaginu. En svo eru lög sem
hafa tog. Það hefir nú gerst að
fyrir atbeina þessa sama víð-
•lesnasta blaðs (og þó til allr-
ar hamingju aðeins sem hlutlaus
fregn; ekki stefnumál þess sjálfs),
hefir þjóðinni verið flutt skýrt
©g skorinort sem óskeikul kenn-
ing sú staðhæfing um útslokknun,
sem ég gat um í öndverðu. Og
hún er þannig boðuð af þeirri
þjóð, eða svaramönnum henn-
ar, sem nú vofir yfir að tortíma
kunni á hinn tröllslegasta hátt
öllu mannkyni og jafnvel öllu
lífi á þessum hnetti. Og ef kenn-
ingin átti að boðast, hivað er þá
eðlilegra en að einmitt þessi
iþjóð (vitaskuld ekki þjóðin í
víðari merkirgu, heldur fulltrú-
ar hennar, svaramenn og ráða-
menn) gerist boðberinn? Það
voru aldrei fíkjur sem á þistlun-
um uxu. Bera ekki einmitt at-
hafnir þessara illræðismanna vott
um að upp úr jarðvegi slíks hugs-
unarháttar séu þær sprottnar?
Þessum spurningum er heppileg-
ast að hver svari fyrir sjálfan
Big, eftir grandgæfilega íhugun.
Öllum er kunn sú raunalega
gtaðreynd, að fyrir eitthvað sem
helzt verður að líta á sem and-
lega farsótt, er svo ástatt um
fjölda fólks hér á landi, og
reyndar víðsvegar um heim, að
hvaðeina er frá posulum þessarar
évitakenningar kemur, telur það
eér skylt að svelgja sem óskeik-
u!a opinberun. Þó að boðskapur-
inn sé andstæður skynsemi, rétt-
læti og mannúð skiptir það
engu máli. Það hjálpar ekki að
þetta getur annars verið hreint
úrvalsfólk, auðugt að bæði viti
og mannkostum. Nei, valdlboðnu
kenningunni verður að lúta.
Þetta er grátlegur sannleikur, en
eannleikur eigi að síður. Þeim
•r mein sem í myrkur rata. Og
sjálfræði getur þetta naumast
verið.
Við þá menn, sem alteknir eru
af þessu faraldi, er ekki til neins
að rökræða. Ekkert er unnt að
gera annað en vorkenna þeim.
Myrkrinu er á einskis manns
færum að létta af sál þeirra. En
svo eru aðrir, sem eru á útjöðr-
um myrtoheimsins og hafa ekki
alveg lokað fyrir skynsemina. Ef
þeir vildu risa upp og atihuga
hvar þeir eru staddir, þá mætti
það verða þeim tii mikils góðs.
Allir verðum við að fara yfir
landamærin; frá því er ekkert
undanfæri.
Og hvað tekur þá við? Fyrst
og fremst það, að þar verða sam-
ferðamiennirnir hinir sömu og
hér. „Skyldi þeim ekki bregða í
brá, blessuðum, nær þeir deyja?“
spurði Sigurður Breiðfjörð, og
talaði þar um prestana. Jú,
áreiðanlega sumum, og áreiðan-
lega ekki prestunum einum. Það
verður líklega svo um okkur
fleiri. Og eðlilega hlýtúr svo að
verða ekki sízt um þá sem
treystu því, að ekkert væri hinu-
megin landa'mæranna.
Ef allir eða flestir gerðu sér
það fyllilega ljóst að í tilverunni
ráða lögmál sem á sínum tíma
krefja okkur alla reikningsskap-
ar um það sem við gerðum og
létum ógert hér, þá mundi heim-
urinn vera gersamlega ólíkur því
sem hann er. Þá mundi nú engin
heimsstyrjöld vofa yfir. Þétta
kann nú að vera að tala líkt og
prestur. Ekki vil ég að þarf-
lausu fara inn á þeirra svið, enda
lítt til þéss fallinn. Bn engin
minkun er mér að segja þann
sannleika, sem ég tel að segja
þurfi, þó að prestarnir, sem mér
eru fremri, segir hann lítoa. Þeir
hafa engan einkarétt á honum.
Hann er öllum frjáls — þ.e.a.s.
hér á landi. En ekki t.d. austur
á Rússlandi. Þar er hann að
miklu leyti bannvara, líkt og ný-
mjólk var eitt sinn hér í Reykja-
vík.
Af þessu, sem nú hefir sagt
verið, hlýtur allri óháðri skyn-
semi að vera það ljóst, hve mikil
vægt það er þjóðfélaginu að vita
að dauðinn er ekki endir lifsins
og að lífið í sinni órofa heild
lýtur þeim lögmálum sem við
megnum ekki að yfirstíga. Og til
þess að talað sé berort, þá er víst
óhætt að segja það, að einmitt
vegna þess hvílíkt alvörumál
þetta er, þá vilja hinir verstu og
mestu illræðismenn heimsins að
það skuli hulið þjóðunum.
Já, sannleikurinn er stundur
ljótur — ákaflega ljótur.
Þegar ég skrifaði grein þá, er
ég vitnaði til hér að framan,
hugsaði ég mér að árétta hana
síðar. Það vil ég að vísu enn
gera. En hitt þykir mér gott ef
aðrir gera það betur; þá verð ég
naumast átalinn fyrir að láta þá
heldur gera það; og þá líka spara
mér þar með tíma og erfiði. Nú
vill svo til, að ég hefi nýlega
lesið bók sem fjallar um það
mikla mál sem lífið og dauðinn
eru. Um það má segja að rigni
niður bókum, enda að vonum að
svo sé. En reynslan hefir kennt
mér að líta fyrirfram á þær hart-
nær allar með grunsemd, sökum
þess hve marklitlar margar
þeirra eru. Bók um þetta og
s’kyld efni les ég nú etoki nema
ég hafi nokkra ástæðu til að ætla
’hana merka. Fyrir fáum vikum
kom hér út bók er nefnist Undrið
mesta, þýdd úr ensku. Þegar ég
sá að sira Sveinn Víkingur hafði
þýtt, taldi ég ósennilegt að bókin
væri markleysa. Ég las hana því
og varð ekki fyrir vonbrigðum.
Hún er ein hinna beztu bóka er
ég hefi lesið um svokölluð sál-
ræn efni nú í seinni tíð. Og þar
á ofan er svo hitt, að bersýnilega
hefir þýðarinn lært íslenzku áður
en útvarpið gerði úr henni ómál.
Hann hefir hlustað eftir því,
hvernig fólkið talar (eða talaði),
en svo verður hver sá að gera
sem læra vill að fara með íslenzk
una. Með þessu er það ekiki sagt j
að ég finni etokert athugavert við
málið á bókinni, en athugasemd-
ir mínar við það yrðu svo fáar
og svo smásmugulegar að ekki er
þess vert að tilfæra nein dæmi.
Það er í heild sinni með ágæt-
um, svo að því miður sést naum-
ast slítot á þýðingum nú um sinn.
Höfundur bókarinnar er
amerískur miðill og prédikari,
Arthur Ford. Hann segir hér sögu
reynslu sinnar, með athugasemd-
um og hugleiðingum, sem oft
eru næsta lærdómsríkar. Meðal
annars segir hann frá kynnum
sínum af nafntoguðum sálar-
rannsóknamönnum, eins og Sir
Arthur Conan E>oyle og Sir
Oliver Lodge. Bækur þeirra
beggja voru um eitt skeið talsivert
kunnar hér á landi, einkum hins
síðargreinda. Sumar bækur hans
um andleg mál eru alls ekki
spíritistiskar, og ein þeirra, Man
and the Universe, varð mér að
ómetanlegu liði fyrir um það bil
fimmtíu árum, er ég var mjög
áttavilltur í þessum efnum. Þá
las ég hana í þaula, og enn ætla
ég að hún mundi geta lýst upp
huga margra ungra manna, sem
eru að leita. En þeir munu marg-
ir. „Eins og fugl sem leitar landa,
leita ég“, segir skáldið. Og þann-
ig mun það verða svo lengi sem
sannleikurinn er að nokkru met-
inn.
Bók Pords er nokkuð á
þriðja hundrað síður, og væri
vitanlega tilgangslaust að reyna
að gera hér yfirlit um efni
hennar, enda bendi ég á hana
einmitt til þess að spara mér
langar skriftir. Hún vikur nokk-
uð að flestum tegundum sál-
rænna fyrirbæra, en gerir þeim
að vonum mismunandi góð skil.
Einna mest sakna ég þess að
draumar og draumlífið fær þar
aðeins ófullnægjandi meðferð,
og þó langt frá að fram hjá því
sé gengið. Það er efni sem nú
dregur allmjög að sér athygli
sálarrannsóknarmanna og ekki
ólíklegt að nýju ljósi verði brugð
ið yfir það áður langir tímar
líða. Ástæða er til þess að hvetja
fóllk til þess að gefa gaum
draumum sínum og helzt að
skrifa þá hjá sér tafarlaust ef
þeir virðast á einhvern hátt at-
hyglisverðir eða sérstæðir. Sum-
ir draumar geyma merkilegar
viðvaranir, og meinlaust ætti
það að vera að hlýða á orð hins
alfrægasta allra þeirra sálar-
rannsóknarmanna, sem nú eru
uppi, um slíka drauma. Dr Joseph
Banks Rihine segir: „Hvenær
sem þig dreymir þann draum, er
virðist fela í sér viðvörun, þá
taktu mark á honum.“
Því miður virðist það oft, eða
jafnvel oftast, vera svo um slíka
drauma að atvikið, sem þeir
benda til, sýnast ekki verða um-
flúið. Við þetta kannast allir,
en sem eitt dæmi af ótalmörg-
um skal hér tekinn einn slíkur
draumur upp úr merkri ritgerð
svo að segja nýútkominni, í
amerísku tímariti, um sálræn
fyrirbæri:
„Ungversk etokja, sem nú á
heima í Montreal í Kanada, er
ekki enn búin að ná sér eftir at-
vik þessarar tegundar. Hún átti
dreng sem var þriggja ára þeg-
ar hana dreymdi að hún sæi
prest í gullsaumuðum höikli
standa hjá líkkistu. Eg sá ekki
beinlínis líkkistuna, en ég vissi
að í henni lá sonur minn og að
hann var ellefu ára. Þegar ég
vaknaði, fór eg að hugleiða hvort
þetta mundi tákna að drengur-
inn ætti að deyja þegar hann
væri orðinn ellefu ára. Svo liðu
nokkur ár. Þegar rússneskt her-
lið gerði sér bækistöð í borgar-
jaðrinum þar sem toonan átti
heima, flúði hún með drenginn
sinn til Búdapest, en þangað var
8 km leið. Þar dreymdi hana á
hverri nóttu í hálfan mánuð
einn og sama drauminn. Hún
þóttist vera komin aftur heim
til sín með drenginn. Allt í einu
þaut hann út í garðinn, sem var
yfirskyggður af mistri, lagðist
niður í örgrunnri tjörn sem þar
var, og dó þar.
Dag nokkurn tók hún það fyrir
að skreppa heim að sækja þang-
að ýmsa muni sína, Og hafði
drenginn með sér. Hún vissi ekki
að þarna vofði yfir stórskotahríð.
Fallbyssukúla sprakk í garðin-
um nennar og drengurinn særðist
af kúlubroti sem þeyttist inn um
gluggann. Særður og brenndur
og í fötum sem loguðu, þaut hann
út í garðinn, er lá í rykminstri
eftir sprenginguna. Til þess að
stilla kvalir sínar, hafði drengur
inn lagzt niður í tjörnina, og þar
lét hann lif sitt. Hann vantaði
þá þrjá daga á ellefta árið“.
En hverfum nú aftur til bókar
Fords, sem ég ætla að muni verða
ein af mest lesnu bókum þessa
árs, og á það líka skilið. Henni
er skipt í tuttugu kafla, og fjall-
ai næstsíðasti kaflinn um „veg
. bænarinnar", eins og fyrirsögn
hljóðar. Ég vildi nú eindregið
mælast til þess af þýðaranum
að þann kafla lesi hann í útvarpi.
Það yrði honum væntanlega
I leyft. Ég hefi lesið heilar bækur
I um sama efni og á engri þeirra
| grætt mikið, og vantaði þó sízt
að höfundur sumra þeirra væru
I nafntogaðir menn. En ég er ekki
frá því, að jafnvel einhverjir
| prestanna gætu haft gagn af að
| lesa þennan kapítula, eða hlýða
á hann lesinn. Þarna er fjallað af
, mikilli snilld um ákaflega merki-
| legt mál, það mál sem máske er
manninum mikilvægast af öllu.
Úr því að ég minntist á þetta
efni sérstaklega, langar mig til
að segja frá orðum sem fengu
. mig til að hrökkva við er ég las
þau. Það var fyrir rúmum þrjá-
tíu árum að ég eignaðist af
hreinni tilviljun eitt af ritgerða-
söfnum þeim (Guðmundur Finn-
bogason nefndi þetta huganir,
sem er ágætt orð, en lætur máske
ókunnuglega í eyrum sumra
manna), er Harold Begbie ritaði
undir dulnefninu „A Gentleman
with a Duster), en hann ritaði
eingöngu góðar bækur. Þarna gat
hann þess, að á einum stað segði
F. W. H. Myers aj3 einu gilti
þó að maður beindi bænum sínum
að stokk eða steini; þær yrðu
jafnt heyrðar fyrir því ef af ein-
lægni og alhug væri beðið. Það
sem öllu máli skifti, væri að
biðja. Svo var að skilja sem
Begbie hallaðist að því, að þetta
mundi rétt vera. Engu varðar um
mína skoðun, en eftir því sem
ég hefi lengur hugleitt málið, eft-
ir því hefir mér þóttt þetta senni
legra. Vitanlega munu margir
kalla þetta villutrú, en það kem-
ur mér ekki við; engin kirkja
hefir neitt yfir mér að segja.
Og því er mér líka leyfilegt að
játa þá villu, að mjög hefi ég
harmað það að kirkjur mótmæl-
enda skyldu hafna þeim sið ka-
þólskrar kirkju að biðja fyrir
meðalgöngu helgra manna. Það
bygg ég að hafa verið tjón. Og
það er fleira í trú og siðum kal-
þólskrar kirkju sem mér finnst
að tjón hafi verið að missa.
Skyldi enginn skilja þetta svo, að
með því sé ég að hefja kaþólskt
trúboð eða sjálfur að hverfa inn
í kalþólsku kirkjuna, því að
hvorugt hefi ég í sinni.
En þetta mun þegar orðið of
langt mál og bezt að láta því
lokið. Að síðustu þó þetta: Rúss-
neski nihilisminn er falskenning.
Jósep Stalin lifir; en um líðun
hans er mér að sjálfsögðu ókunn-
ugt. Ef til vill er hún góð; ef til
vill ekki góð. Til einskis er að
spyrja. Og þær lifa líka tugþús-
undirnar sem féllu fyrir morð-
vopnum hans og þeirra samherja,
er tóku að erfðum riki hans,
máttinn — og dýrðina.