Hljómlistin - 01.01.1913, Page 3

Orgel og harmoníiim.
Það sem bezt heíir stutt að útbreiðslu söng-
listarinnar erlendis, eru góð og fnllkomin
hljóðfæri; sarna regla hefir og sýnt sig gild-
andi hjá oss. Um miðbik aldarinnar sem
leið, fóru efnaðir menn að úlvega sér »píanó«,
og urðu þau nokkuð almenn í kaupstöðum,
og lærðu sumir að leikaáþau nokkurn vegin
sæmilega, en þau voru svo dýr, að efnalitlir
menn gálu ekki eignasl þau, og upp í sveitir
var ómögulegt að flytja þau. í kringum 1870
koma orgel-harmonía bér lil sögunnar. Að
vísu voru þau nokkuð dýr í fyrstu, en þó
munaði miklu í verði á þeim og píanó, og
eklci leið á löngu að þau yrðu svo ódýr, að
margir gálu lceypt þau og flult upp til.sveita.
Nú eru þessi liljóðfæri orðin almennust allra
liljóðfæra hér á landi, og má vísl mikið þakka
þeim útbreiðslu sönglistarinnar hjá oss. Þessi
bljóðfæri bafa líkt byggingarlag og orgel, en
miklu eru þan einfaldari. Harmoníum eru fyrst
fundin upp í París 1840, og er frumsmiður
þeirra Alexandre Francois Debain (f. 1809, d.
8. des. 1877), nafnkendur liljóðfærasmiður.
Mikla umbót fengu þau þó 20 árurn síðar,
þegar Mason & Hamlin verksmiðjan í líoslon
i Ameríku fór að senda þau út árið 1860, og
böfðu orgelsmiðir verksmiðju þeirra lært iðn
sína hjá Debain í París. Þessi liljóðfæri eru
amerikönsku orgelin, sem nú eru talin bezt og
fullkomnust harmoníanna og seld um allan
heim.
Af því að þessi hljóðfæri, sem eru náskyld
orgelinu, eru orðin svo alkunn liér á landi
og notuð víða í kirkjum og beimaliúsum, má
ælla að sumum þyki ekki ófróðlegt að heyra
ágrip af sögu orgelsins, sem hér fer á eftir,
þó stutt sé.
Orgelin eru gömul liljóðíæri, og voru þau
kunn orðin löngn fyrir Krists bnrð, þóll mjög
væru þau ófullkomin lengi fram eftir öldum.
Nafnið er myndað af gríska orðinu organon,
sem eiginlega þýðir ekki annað en »verk« eða
»verkfæii«, sem nolað er við bandiðn; síðar
festist orð þetta við öll strengja- og blásturs-
hljóðfæri, og á 4. öld (e. kr.) nefnir Hiero-
nymus öll þesskonar bljóðfæii »organa«. Loks
varð það nafn liins kraflmesla alira liljóð-
færanna, orgelsins. Lengi liafa orgelin verið
að skapast í það lag og þann búning, sem
þau nú liafa, og hefir mannsandinn um marg-
ar aldir með óþreytandi kappi unnið að því.
Hinn fyrsti vísir til orgelsins er »flautan«,
sem var aðalbljóðfæri fornþjóðanna, og var
liún oft af liagleik gjör. Hana notuðu Ind-
verjar, Kínverjar, Persar, Medear, Grikkir og
Hebrear. Fullkomnust allra þeirra bljóðfæra
var Panpípan (fislula Panis), sein var sam-
sett af 7—9 pipurn mismunandi að lengd, og
var það trú manna, að skógar- og hjarð-
gnðinn Pan hefði fyrstnr fundið liana. Pan-
pípan þótli vera eitt bið bezla hljóðfæri í