Ný þjóðmál - 15.11.1979, Blaðsíða 8

Trausti Jónsson, veðurfræðingur:
Nokkrar hugleiðingar um
veður og kosningar
Um þær mundir sem ákveBið
var aö efna til kosninga I
desember var talsvert um það
rætt aí> veöur og ófærö gætu
spillt kosningunum og jafnvel
útlokaö töluveröan hluta
kjósenda frá þátttöku. Nú upp á
siökastiö hefur minna boriö á
umræöu um þetta atriöi en hins
vegar hefur kosningaveöur og
færö veriö talsvert höfö I flimt-
ingum manna á meöal. Raunar
má segja aö allar umræöur um
þetta séu næsta tilgangslausar
þvi aö búiö er aö ákveöa kosn-
ingadaga og heimild er til
framlengingar kosninga. Ég
geröi nokkra grein fyrir likum á
verulegum illveörum i útvarps-
þættiá dögunum og lýsti þvi þar
ab likur á verulegu óveöri væru
litlar, alla vega 2—3 daga i röö.
Ég mun hér á eftir gera nánari
grein fyrir þessu og fleiru. 1
sama þætti geröi talsmaður
vegageröarinnar grein fyrir
færö á vegum um þetta leyti
árs. Hann rakti færö á hring-
veginum og helstu vegum út frá
honum. Mér þótti athyglisvert
hversu oft færö reyndist slæm
og hafa ýmsir haft á oröi
hvernig færi meö fólk til sveita
þarsemvegireruoftekki ruddir
eins reglulega og þessir aðal-
vegir. Viö skulum nú lita á þessi
mál dálitiö nánar.
Um ofviðrisdaga
Nokkuö auövelt er aö tilgreina
ofviöri, þegar aöeins er miðaö
viö einn ákveöinn staö. Talsvert
verraer hins vegar viö máliö aö
etja þegarum stærrisvæöi er aö
ræöa, landshluta eöa landiö allt.
Eflitiöerá langt timabil,t.d. 30
ár kemur i ijós aö 10 vindstig
*
Myndin er tekin i Reykjavik 13. desember 1978
eru einhversstaðar á landinu
(oft raunar Stórhöföi i
Vestmannaeyjum) u.þ.b. 3
hvern dag. Þegar 10 vindstig
eru á ákveönum staö veröur aö
teljast mjög vont veöur þar.
Hins vegar er þaö jafnframt
ljóst aö þó 29 vindstig séu á ein
um staö mundi þaö e.t.v. hafa
áhrif á kosningu á þeim staö en
meginhluti landsins slyppi
algjörlega viö vandræöi. Hins
vegar er þaö jafn ljóst aö
stórhriö e.t.v meö 10 vindstigum
mjög viöa ylli verulegum vand-
ræöum viö framkvæmd kosn-
inga. Ekki er hægt aö draga
einhverja eina linu milli þess-
ara tilfella meö vandræöaveöri
ööru megin en vandræöalausu
hinu megin. Hér á eftir mun ég
þó f jalla um þrjár slikar linur.
Þá fyrstu kalla ég skaöa-
veöurslinuna. Fyrir ofan hana
lenda öll veöur þar sem a.m.k.
45% islenskra veöurstöðva hafa
veriö meö 9 vindstig eða meira.
Þetta er svo vont veður aö slik
veöur koma aöeinstvisvar á ári
aö meöaltali og stórir landshlut-
ar veröa illa úti. Likur á aö
svonaveöur-gerfá Uosningadegi
eru sáralitlar. Siöan 1950 hefur
veöur úr þessum flokki aöeins
falliö þrisvar á 15 daga timabili
23. nóvember til 7„ desember,
30. nóv. 1950, 24. nóv. 1956 og 3.
des. 1958. Einstök óheppni væri
þvi ef svona veður geröi á annan
hvoran kosningadaginn og likur
innan viö 1%.
Aöra linuna kalla ég ofviröris-
linuna, hún er sett viö mörkin
meir en 25% stööva meö 9 vind-
stig eða meir eöa 10% stöðva
meö 10 vindstig eða meir. Svona
veöur gerir 10^15 sinnum á ári.
Þau eru sem sagt mun
algengari en skaöaveörin.
Svona veöur veldur yfirleitt
skaöa i einstökum landshlutum
og ef veörinu fylgir snjór eöa
snjókoma, sem oft er i
desemberbyrjun, veröa veruleg
vandkvæöi meö færö viöa um
land. Svona veöur hefur gert 22
sinnum á árunum 1950—1976 á
áöurnefndu 15 daga timabili.
Likindin á þvi að þetta gerist
annan hvorn kosningadaginn er
þvi um 5% og aö svona veöur
veröi báöa dagana er óliklegt.
Þriöju linuna kalla ég „vand-
ræöa veöurlinuna”. Hún er sett
viö daga þar sem a.m.k. tvær
veðurstöðvar hafa veriö meö 10
vindstig eöa meir. Slikir dagar
reyndust 96 á áöurnefndum
timabilum og likindin á aö ann-
ar hvor kosningadagurinn sé
„vandræða veöursdagur” er þvi
nærri 25% og þaö verða aö
teljast talsverö likindi. Hér
veröur þó aö minna á aö ekki er
snjór samfara nema hluta af
þessum tilvikum. AB 10 vindstig
teljist á tveimur veðurstöövum
til viöbótar. Hér fer fer aö vera
um heila landshluta aö ræöa og
ef snjór eöa snjókoma fylgir eru
einnig vandræöi af 7—8 vind-
stigum.
Niöurstööur þessara hug-
leiöinga eru þvi þær aö llkur á
skaöaveðri kosningadagana eru
litlar, en hins vegar séu töluverð
Hfiindi á samgönguvandræöum i
einstökum landshlutum, i fullu
samræmi viö tölur vega-
geröarinnar. Hins vegar
minnka likur stórlega ef dagar
eru tveir eða fleiri.
Breytt tiðarfar.
Flugmálastjóri lét hafa eftir
sér I fjölmiðlum aö veöurfar
heföi veriö ööruvisi og öllu hæg
ara hin siöari ár en verið heföi
lengi. Þetta er alveg rétt. En við
vitum aö þessu ástandi mun
linna, en viö vitum ekki hvenær.
Við vitum ekki hvort veturinn i
vetur mun skipa sér í hóp með
siöustu þremur hægu vetrum.
Viö getum ekkert sagt um'slikt
fyrirfram.
Úti Washington eru nú gefnar
út 5 daga veöurspár, sem stund-
um máráöa Ifyrirokkurhérsvo
vit sé í. En þó er þaö upp og
ofan. Ef heppni veröur með má
þvi e.t.v. leiöa likur aö kosn-
ingaveörinu á miövikudag fyrir
kosningar. Slik spá yrði þó
ónákvæm og ekki mjög
áreiðanleg, en samt.
Laxahafbeitiii í samræmi við
íslenska fiskveiðistefnu
Mikil umræöa hefur átt sér
staö aö undanförnu, I sambandi
viö sjávareldi á laxi og laxahaf-
beit, en hér i blaöinu var fjaHaö
nokkuö um þessi málefni, svo
sem varöandi byggingu og
rekstur risalaxeldisstöövar, er
heföi hafbeit aö verkefni.
Kviaeldi
Þess hefur oröiö vartað ýmsir
viröast ekki átta sig á þvi hvaö
sé hvaö i sambandi viö þessa
umræöu um laxeldi, sjávareldi
og hafbeit. Þykir því rétt aö
koma ögn inn á þessi atriöi.
Kviaeldi er þaö, þegar fiski er
haldiö allan tlmann i kvi eöa
netpoka, er hangir neöan I flot-
um, sem komiö er fyrir I sjó.
Eldi hefst I þessum umbúnaöi,
þegar seiöin hafa náð göngu-
stærö eöa hlotiö aölögun I sjó. I
lok eldisins er fiskinum slátraö
og hann sendur á rnarkab. Hiö
sama gildir um eldi á laxi I
tjörnum eöa kerjum á landi,
sem nota ferskt vatn eöa i þær
er dælt sjó.
Hafbeit
Hafbeit er hins vegar, þegar
gönguseiöum er sleppt i á
skömmu fyrir niöurgöngu
þeirra til sjávar. Seiöin halda
siöan i sjó og dveljast þar i eitt
til tvö árog ganga þvi næst sem
fullvaxnir laxar á ný i viökom-
andi á. Hiö sama varöar eldis-
stöö sem á, aö seiöum frá stöö-
inni er sleppt I útrennsli hennar
til sjávar. Þessi aöferö hefur
veriöreynd og þróuö meö ágæt-
um árangri i Kollafjaröarstöö-
inni, sem kunnugter,allt frá þvi
skömmu eftir 1960, og er stööin
brautryöjandi á þesu sviöi meö
atlantshafslaxinn. Miklar fram-
farir hafa oröiö i eldinu sjálfu I
KollafjaröastöSnni á þessum
tima, aölögun seiöanna aö
náttúrulegum aöstæöum og
endurheimtu eftir sjávardvöl
miöað viö stærö seiöanna viö
göngu til sjávar.
Hafbeitin er þvi einskonar
fiskrækti hafinu á sama háttog
á sér stað meö náttúrulegu seið-
in, sem alast upp i ánum. Taliö
er vist aö þessi fiskrækt i hafinu
fariaðmestu fram á landgrunni
Islands, enauk þessfer einhver'
hiuti islenska laxins til Græn-
lands og inn á hafsvæöi sem
teljast til Noregs, Bretlandseyja
og Færeyja.
Eldiskviar i sjó viö Noreg.
Fiskveiðistefna okkar
Sú stefna hefur ráöiö okkar aö-
geröum i fiskveiðimálum hvaö
varöar sjávarfiskana, aö viö
einir nýtum þá fiskstofna hér
viöland. Þaö er þvi i fullu sam-
ræmi viö þá stefnu aö islenski
laxinn njóti sömu verndargagn-
vart erlendum aöilum. Hliöstæö
nýting þessa verömæta fisk-
stofns veröi þvi eingöngu I hönd-
um landsmanna sjálfra, hvort
heldtir sem er i sambandi viö
stórfellda laxahafbeit beint á
vegum risaeldisstöövar eöa arö
af útleigu á laxveiöiám lands-
ins.
Ljóst er, að bjart er framund-
an I þessum efnum, ef stjórn-
völd sýna þessum máium réttan
skilning og veitt þ^ fjárhagsaö-
stoö, sem nauðsynleg er til þess
aö unnt sé aö hrinda i
framkvæmd myndarlegu átaki i
hafbeit og sjóeldi viö hag-
stæöustu skilyröi, hvort heidur
sem veröur á iandi eöa I kvfum,
sem komiö veröur fyrir I sjó.