Ægir - 01.08.1933, Blaðsíða 5
ÆGIR
191
Hnappar úr fiskimjöli.
Haappar eru svo alraennt notaðir nú
á dögum, að fæstum okkar kemur til
hugar að grennslast eftir uppruna þeirra.
Vinnsla hnappa er þó að mörgu leyti
afar merkilegur iðnaður og vel þess verð,
að maður gefi henni nokkurn gaum,
sérstaklega síðan það kom í Ijós, að búa
má til hnappa og aðra skylda vinnu úr
fiskimjöli.
Hnappar hafa verið unnir úr skeljum
ýmissa tegunda skelfiska um langtskeið.
Skrautgripir af ýmsu tægi eru unnir úr
þessum sömu skeljum, því að inn-yfir-
borð þeirra, sem næst snýr sjálfumfisk-
inum er þakið einstaklega fallegum gljá-
andi lagi, sem kallað er perlumóðir
(mother of pearl).
Með byrjun tuttugustu aldarinnar, upp-
götvuðu Pjóðverjar, að hægt er að vinna
hnappi úr tilbúnu horni (hardenedpro-
tein plastics). Hornið bjuggu þeir til úr
eggjahvítuefni, sem unnið er úr mjólk
og kallast casein, en það er eiginleiki
þessa efnis, að hægt er að gera það hart
og hornkennt með sérstökum aðferðum,
svo að það er einkar vel fallið til vinnslu
hnappa, hnífaskafta, kamba og annara
hluta af sömu tegund.
Á Fiskrannsóknarstofu ríkisins í Hali-
fax N. S. er ungur doktor, W. W. Johns-
ton að nafni. Síðastliðið haust tók hann
sér fyrir hendur að athuga, hvort hægt
væri að búa til nægjanlega sterkt horn
úr eggjahvítuefnum fiskanna og hvort
þau myndu ekki reynast ódýrara hrá-
efni en casein. Það er bert, að rættust
vonir doktorsins, þá var fundinn góður
markaður fyrir óætan fisk og fiskúrgang,
sem nú er vanalega seldur sem fóður-
bætir.
Það má geta þess sem dæmi umstærð
markaðsins, að árið 1925 notaði Þýska-
land 3000 tons af casein við hornvinnslu
sína, það sama ár notaði Frakkland 4500
tons, en Bandaríkin fluttu inn 30,000
tons af casein árið 1931, sem mestmegn-
is var notað við hornframleiðslu. Cana-
dian Chemistry and Metallurgy segir, að
árið 1925 hafi það kostað 0.25 kr. að
framleiða eitt Ib. af casein, en markaðs-
verðið hefur verið lægst 0.35 kr. per lb.,
en hæst hefur það verið 3.15 kr. per lb.
Ef við berum þessar tölur saman við
samsvarandi tölur fyrir fiskimjöl, þá
kemur í Ijós, að kostnaðuriun við að
framleiða eitt lb. af fiskimjöli er 0.05 —
0.10 kr. per lb.
Hornið er vanalegast búið til með þeim
hætti, að mýkjandi efni (plasticizing agenl)
er bælt við eggjahvítuefnið. Þessi blanda
er síðan hóflega hituð og samtímis press-
uð í nokkrar klukkustundir, undir þungu
fargi. Þegar blandan kemur undan farg-
inu, er hún i stangar eða þynnu formi,
eftir því hvað heppilegast þykir. Hún er
því næst hert eða hörkuð með því að
leggja hana í bleyti í formaldeliyde upp-
lausn um nokkurra daga skeið, en síð-
an er hún vandlega þurkuð.
Bað lcom brátt í ljós, að fiskimjöl það
sem nú er á markaðinum, var óhæft.
Hornið, sem hægt var að búa til úr því
var bæði brothælt ogóásjálegt. Við þessu
hafði verið búist, þvi að mjölið inni-
heldur að eins 60—70% af eggjahvítu-
efnum, afgangurinn er fita og sölt, sem
alls ekki eiga heima i tilbúnu horni. Dr.
Johnston bjó þá til fiskmjöl úr flökum
ýmsa þorskfiska, en í stað þess að þurka
það á vaualegan hált, þá dró hann úr
því vatnið með spiritus. Hornið, sem bú-
ið var til úr þessu mjöli, reyndist gegn-
sætt, hart og sveigjanlegt og í alla staði
hið ákjósanlegasta. Síðan þetta gerðist
hefur verið búið til horn úr holdi flestra