Ægir - 01.03.1991, Qupperneq 34

142
ÆGIR
3/91
Jón Þ. Þór:
Sókn breskra togara á
íslandsmið 1919-1938 og
áhrif hennar á fiskstofnana
Á miHistríðsárunum líktust
Islandsmið einna helst risastórum
almenningi. Samkvæmt land-
helgissamningi Dana og Breta frá
24. júní 1901 náði landhelgi
íslands aðeins 3 sjómílur til hafs
frá lægsta fjöruborði. Innan land-
helginnar höfðu Færeyingar og
Danir rétt til veiða, auk íslend-
inga, en á rniðin utan landhelgi
gátu allar þjóðir sótt, allan ársins
hring, og veitt þar svo mikið sem
þær vildu og gátu, í öll hugsanleg
veiðarfæri.
Fiskveiðiþjóðir Norðurálfu not-
færðu sér miðin í ríkum mæli og ef
skoðaðar eru aflaskýrslur Alþjóða-
háfrannsóknaráðsins frá milli-
stríðsárunum, kemur í Ijós, að þá
stunduðu sjómenn frá öllum
ríkjum, er land áttu að Norður-Atl-
antshafi, veiðar hér við land, að
írum einum undanskildum. Tvær
útlendar þjóðir voru þó öðrum
stórtækari, Bretar og Þjóðverjar.
Bretar sendu hingað til veiða á ári
hverju nokkuð á annað hundrað
togara og var afli þeirra á tímabil-
inu 1919-1938 aðeins litlu minni
en íslendinga sjálfra.1 Á þessum
árum nam botnfiskaflinn á íslands-
miðum alls 9.619.254 smálestum.
Þar af veiddu íslendingar u.þ.b.
þriðjung, eða 3.794.904 smálest-
ir, Bretar 3.090.239 smálestir,
Þjóðverjar 1.618.240 og aðrar
þjóðir samanlegt 1.115.871 smá-
lest.2 Meðalársaflinn á tímabilinu
var 480.962 smálestir.
Markmiðið með þessari ritgerð
er að kanna sókn breska togara-
flotans á íslandsmið á millistríðs-
árunum og áhrif hennar á fisk-
stofnana. Ástæður þess að sérstak-
lega verður t'jallað um breska
veiðiflotann í þessu sambandi eru
einkum tvær. í fyrsta lagi veiddu
Bretar meira hér við land en aðrar
erlendar þjóðir og í öðru lagi tóku
þeir þegar árið 1924 að halda
skýrslur um fjölda togtíma, en eins
og nánar verður greint frá síðar
gera þær skýrslur okkur kleift að
reikna sóknina frá einu ári til ann-
ars og meta jafnframt áhrif hennar
á fiskstofnana. Aðrar þjóðir tóku
ekki upp slíka skýrslugerð fyrr en
löngu síðar, Þjóðverjar 1949, og
íslendingar eftir 1950.
Ritgerðinni er skipt í þrjá kafla. í
hinum fyrsta verður fjallað um
hugtakið sókn, aðferðir til að meta
hana og síðan um sókn bresku
togaranna á íslandsmið og áhrif
hennar á fiskstofnana. í öðrum
kafla verður fjallað um aflabrögð,
þau skoðuð í Ijósi sóknarinnar og
afli Breta af þrem mikilvægustu
tegundunum, þorski, ýsu og kola,
borinn saman við afla annarra
þjóða. í þriðja og síðasta kafla
verða svo ræddar þær niðurstöð-
ur, sem draga má af þeim þáttum,
sem ræddir eru í hinum tveim
fyrri.
Ýmsar aðferðir hafa í tímans rás
verið notaðar til að mæla sókn í
fiskstofna. Hinar elstu og einföld-
ustu voru í því fólgnar að telja þau
skip, sem veiðar stunduðu á
ákveðnum svæðum á tilteknum
tíma, og halda skýrslur um afla,
sem landað var af þeim miðum-
Nú á döguni eru þessar aðferðir
taldar ófullnægjandi, enda gefa
þær í besta falli vísbendingu um
sóknina, en segja lítið um árangur
hennar og enn minna um áhrifin á
fiskstofnana.
Nú á dögum notast fiskifræð-
ingar mest við svonefnda V.P. —
greiningu til að mæla áhrif sóknar,
en hún er í því fólgin að fylgst er
með aldursskiptingu í viðkomandi
fiskstofni frá einu ári til annars og
afdrifum hvers árgangs frá þv
veiðar úr honum hefjast og þar til
hann hverfur úr veiðinni. Þannig
er hægt að greina dánartölu at
völdum veiðanna og sé náttúruleg
dánartala þekkt, má reikna ut
heildardánartöluna. Síðan er hægt
að finna stofnstærðina með lík-
ingu, sem segir að fjöldi veiddra
fiska standi í réttu hlutfalli við
fjölda fiska í stofninum í upphafi
árs og fiskveiðidánartöluna (þ-e-
sóknina) á sama ári.3
V.P.-greiningin mun vera na-
kvæmust þeirra aðferða, sem not-
,aðar hafa verið til að mæla áhrit
sóknar á fiskstofna og hún hefur
þann stóra kost, umfram eldn
aðferðir, að hana má nota þótt um
sé að ræða margar og ólíkar veiði-
aðferðir. Aðferðinni verður hins
vegar ekki beitt til að mæla sókn-
ina á millistríðsárunum þar sem