Alþýðumaðurinn - 10.12.1974, Blaðsíða 4

Almenna
bókafélagið
LEIKUR AÐ LJÓÐUM
eftir Kristmann
Þó að Kristmann Guðmundsson
sé að sjálfsögðu kunnastur fyr-
ir skáldsögur sínar, sem öfluðu
honum kornungum mikilla vin-
sælda víðsvegar um lönd, munu
allmargir lesendur hans minn-
ast þess, að hann hefur komið
víðar við á ritferli sínum og
m. a. lagt stund á ljóðagerð.
Eftir kuldalega æsku, hrakninga
og heilsuleysi, og vonlaus inn
skólagöngu og annan frama hér
heima, tókst honum, einkum
með góðfúsri aðstoð Þorsteins
Gíslasonar skálds og ritstjóra,
að koma sér til Noregs, staðráð-
inn, eins og hann komst þá að
orði, að „gera Islendingum það
til skammar að verða þeim til
sóma“, en nokkru áður, aðeins
tvítugur að aldri, hafði hann
gefið úl allmyndarlega ljóða-
hók Rökkursöngva (1922). Kom
hann henni á framfæri með því
að safna sjálfur áskrifendum að
henni. Eftir margra ára útivist
fluttist Kristmann aftur til ís-
lands og alllöngu síðar gaf
Helgafell út aðra ljóðabók hans,
Kristmannskver. Var hún prent-
uð í mj ög litlu upplagi og báðar
munu þessar bækur nú vera lítt
eða ekki fáanlegar.
En nú hefur Almenna bóka-
félagið sent frá sér þriðju kvæða
bók Kristmanns og nefnist hún
Le'.kur að Ijóðum. Skiptist hún
í þrjá kafla, Æskuljóð, Ljóð frá
miðjum aldri og Ljóð frá síðari
árum. Má ætla, að bókin hafi að
geyma flest þau ljóð, sem höf-
undurinn hefur viljpð halda til
liaga, allt frá elsta ljóðinu, sem
hann yrkir 11 ára og til hinna
síðustu.
Þó að Kristmann hafi átt mis
j öfnu atlæti að fagna í uppvext-
inum og snemma kynnzt biturri
lífsreynslu, hefur bernska hans
og æska engu að síður miðlað
hinum ljóðræna unglingi mörg-
um unaðsdraumi og þangað hef-
ur honum löngum verið tamast
að láta hugann hv^rfla. Æska
og ástir verða honum tíðast þau
yrkisefni, sem lyfta Ijóðunum
upp yfir beiskju og sárindi
langrar lífsreynslu og halda
minningum hans hreinum og
óvelktum.
Auðvitað væri mjög rangt að
telja öll kvæði Kristmanns til
sama yfirbragðs og einkenna. í
síðari ljóðum hans er að finna
áhrif frá austrænni lífsspeki, og
sumstaðar gætir þar nokkurs
napurleiks, sem freistar hans til
4 - ALÞÝÐUMAÐURINN
að segja skoðun sína afdráttar-
laust. Af þeim toga er t. d. kvæð
ið Andvökunótt, þar sem höf-
undurinn krefur sagna sjálfan
djöfulinn, sem náð hefur drott-
insvaldi á sál unnustu hans og
þröngvað henni til illverka.
Leikur að Ijóðum er 107 bls.
að stærð og hin fegursta að öll-
um frágangi. Kápu gerði teikni-
stofa Torfa Jónssonar, en setn-
ingu, prentun og bókband leysti
Prentsmiðja Hafnarfjarðar af
hendi.
FÁNAR AÐ FORNU
OG NÝJU
Fánar að fornu og nýju eftir
Oliver Evans er fyrsta ritið í
nýjum og handhægum flokki
Fjölfræðibóka AB og er jafn-
ins. Heimir Pálsson hefur þýtt
bókina, en ritstjóri Fjölfræði-
safnsins er Ornólfur Thorlacius.
Allur frágangur bókarinnar er
hinn snyrtilegasti og m. a. hefur
hún að geyma ekki færri en 350
litmyndir. Meira er þó um það
vert, hversu bókin, sem flestir
mundu ætla að fyrra hragði
nokkuð einhæfa að efni, miðlar
lesendum sínum þvert á móti
ótrúlega miklu af fjölbreyttum
og óvæntum fróðleik, enda er
þar ekki aðeins að finna „lýs-
ingra og myndir af fánum flestra
ríkja veraldar, sem og af fánum
fylkja, héraða og alþjóðastofn-
ana og af skaldarmerkjum landa,
svæða og höfðingja, heldur er
hér og að finna námu sagnfræði
fróðleiks, sem fram er settur á
mjög aðgengilegan og skemmti-
legan hátt.“
Bókin var upphaflega gefin
út á ensku, en hefur síðan farið
í þýðingum víða um heim. Setn-
ingu textans annaðist Prent-
stofa G. Benediktssonar, Reykja-
vík, en prentun og bókband var
unnin af hinu þekkta ítalska út-
gáfufyrirtæki Arnoldos Monda-
doris í Vernoa.
Geta má þess, að næstu fjöl-
fræðibækur Bókaklúbbs AB
verða Uppruni mannkyns og
Fornleifafræði. Rétt er einnig
að minna á það, að Bókaklúbb-
urinn er til þess stofnaður að
gefa mönnum kost á úrvals bók-
um við lægra verð en hugsan-
legt væri á almennum bóka-
markaði. Þessa bók eins og aðr-
ar bækur, sem koma út hjá
Bókaklúbbi AB, geta aðeins fé-
lagsmenn í Bókaklúbbnum eign-
ast. Þær verða ekki til sölu í
bókaverzlunum. Verð þessarar
bókar er aðeins kr. 800.00 og
hefur hún nú verið send þeim,
sem þegar hafa gerzt félags-
menn í Bókaklúbbi AB.
ÁST OG ÖNGÞVEITI í
ÍSLENDINGASÖGUM
Vafalaust er það eitt merkileg-
asta ævintýrið í allri menningar-
sögu veraldar, að þjóð, sem taldi
aðeins fáa tugi þúsunda og hafði
ekki alls fyrir löngu tekið sér
bólfestu á „takmörkum hins
byggilega heims“, eins og nú er
stundum kveðið að orði, skuli á
einu myrkasta skeiði germanskr-
ar sögu, látið eftir sig bók-
menntaleg afrek, sem enn í dag
eða átta öldum síðar, eru víðs
vegar um lönd mikið og hug-
stætt viðfangsefni ýmissa hinna
gáfuðustu fræðimnana, og æ
fleiri menntastofnanir láta sig
skipta. Sennilega lýsir það best
lífshætti þessara fornu bók-
mennta, að svo að segja hver og
einn hinna mætu manna, sem
lagt hafa stund á þær, virðast
hafa leitt í ljós niðurstöður, sem
ýmist frá listrænu eða sagn-
fræðilegu sjónarmiði varpar á
þær nýju ljósi, eða gefa átyllu
til nýrra skoðanaskipta. Til
slíkra rita telst tvímælalaust bók-
in Ast og öngþveiti í Islendinga-
sögum, sem Almenna bókafé-
lagið hefur nú gefið út í þýð-
ingu Bjarna Sigurðssonar.
Höfundur þessarar bókar er
danskur rithöfundur og fræði-
maður, Thomas Bredsdorff,
fæddur 1937. Hann varð cand.
mag. í dönsku og ensku 1965, og
sama ár ráðinn að Politiken, til
að skrifa um bókmenntir og önn-
ur menningarmál. Árið eftir
hlaut hann styrk til tveggja ára
framhaldsnáms og gerðist að
því loknu kennari í nomenum
bókmenntum við Hafnarháskóla.
Hann hefur ritað nokkrar bæk-
ur, sem hafa aflað honum virð-
ingar og álits. Árið 1969 gaf
hann út Tvœr 1 slendingasögur,
og hin síðari ár hafa íslenskar
fornbókmenntir orðið honum æ
áleitnari viðfangsefni. Er það til
merkis um traust það, er hann
nýtur meðal fræðimanna í þess-
um vísindum, að Háskólinn í
Kaupmannahöfn veitti honum
misseris leyfi frá kennsluskvldu,
til að ganga frá bók sinni, Ast
og öngþveiti í Islendingasögum.
Ast og öngþveiti hefur að
geyma rannsóknir á lífsmynd Is-
lendingasagna, en er þó umfram
annað skilgreining á nokkrum
frægustu fornsögum vorum, svo
sem Egils sögu, Gísla sögu Súrs-
sonar, Njáls sögu, Grettis sögu
og Laxdæla sögu. Þekking höf-
undar og hugkvæmni verður
ekki dregin í efa, enda kemst
hann í bók sinni að ýmsum
markverðum og nýstárlegum
niðurstöðum. M. a. sýnir hann
fram á, að bak við hinar auð-
sæju uppistöðumyndir verk-
anna, sem speglast í blóðugum
átökum um völd og heiður, má
auðveldlega greina annað sagna-
mynstur, hinar ástríðufullu ástir
og hætturnar, sem þjóðfélaginu
eru búnar, þegar þeim er fylgt
eftir, án þess að hirt sé um lög
og réttarreglur. Þannig verða ís-
lendingasögurnar að mati höf-
undarins, tilraun til að skýra
ástæðuna fyrir öngþveiti og upp-
lausn hins íslenska þjóðveldis,
en í lokakafla er greint frá því,
að hvaða leyti þessar athuganir
koma heim við fyrri rannsóknir
á sögunum.
Ast og öngþveiti er hók, sem
enginn áhugamaður um íslensk-
ar fornsögur má láta álesna.
Hún er 164 hls. að stærð, prent-
uð í Odda og bundin í Sveina-
bókbandinu, en kápuna gerði
Otti Ólafsson.
TVÆR SKÁLDSÖGUR
FRÁ AB
Það hefur að sönnu aldrei
verið keppikefli Almenna hóka-
félagsins, að sjá félagsmönnum
sínum og öðrum viðskiptavinum
fyrir þeirri tegund lesefnis, sem
talið hefur verið til svonefndra
„reyfara“, og miðast við dægra-
styttingu eina saman. Þó verður
því ekki neitað, að á tímum mik-
illar óvissu og „taugastreitu“,
hafa afþreyingarbókmenntir
mj ög eðlilegu hlutverki að
gegna. En einnig þá skiptir það
vissulega máli, að ekki gæti
handahófs um val slíkra bóka,
fremur en annarra.
Georges Simenon, höfundur
þeirra tveggja bóka, sem nú
verða samferða á markaðinn, er
uppruninn í Belgíu, en hefur alið
lengstan aldur í Frakklandi.
Hann hefur um áratuga skeið
verið talinn einn hinn snjallasti
höfundur leynilögreglusagna, en
einnig hefur hann skrifað aðrar
skáldsögur, þar sem hann lætur
hókmenntalegt gildi sitja í fyrir-
rúmi. Áður hefur AB gefið út
eftir hann tvær sögur og íjöll-
uðu þær um afrek og ævintýri
Maigrets, hins fræga leynilög-
reglufulltrúa, sem fyrir löngu er
orðinn lesendum Simenons, víðs
vegar um heim jafn raunveru-
legur, og væri hann málkunn-
ingi þeirra úr næsta húsi.
1 þessum nýju bókum er Mai-
gret enn aðalsöguhetjan, og líkt
sem fyrr, skirrist hann hvorki
við vanda né hættur, ef um er
að ræða að varpa ljósi yfir
myrkraverk stórborga — eða
koma í veg fyrir glæpi, „sem
liggja í loftinu“. í fyrri bókinni,
sem nefnist I helgreipum efans,
er það síðarnefnda verkefnið,
sem veldur honum sálarkvölum
og samviskubiti. I raun er þessi
bók í sérflokki meðal leyni-
lögreglusagna, þó að hvorki
skorti þar hin sígildu innviði
slíkra bókmennta, svo sem gagn-
kvæm hjúskaparbrot og eitur-
byrlanir. En segja má, að hér sé
fiallað um tvennar atburðakeðj-
ur, sem fléttast hver inn í aðra
og freistar getspeki lesendanna,
allt fram að hinni örlagaríku
lokaspurningu: Hver er sak-
borningurinn?
124 bls.
Vegamót í myrkri nefnist hin
sagan. Þar beitir Simenon þeirri
frásagnaraðferð, að leiða les-
endur strax í upphafi á vettvang
þeirra vofeiflegu atburðarásar,
sem upp frá því heldur athygli
manna örugglega fastri, uns yfir
lýkur og allar gátur hafa verið
ráðnar — þótt það verði
kannski ekki alveg með þeim
hætti, sem helst mátti gera ráð
fyrir, m. a. vegna þess, að það
eru stundum hin smávægilegu
mistök, sem hafa að síðustu hin
örlagaríkustu úrslit í för með
sér.
112 bls.
Hulda Valtýsdóttir þýddi báð-
ar bækurnar, Alþýðuprentsmiðj-
an hf. annaðist setningu og
prentun og Félagsbókbandið hf.
annaðist bókband.
Bækur frá
Skfaldborg
Nýlega er komin út hjá bóka-
útgáfunni Skjaldborg ljóða- og
vísnabók eftir Jón Bjarnason,
lengi bónda að Garðsvík á Sval-
barðsströnd. Nefnir höfundur
bókina ÞINGEYSKT LOFT.
Jón bjarnason er löngu kunn-
ur um Vaðla- og Þingeyjarþing
fyrir léttar og hnittnar gaman-
vísur, einnig gamanbragi, og því
ekki ósennilegt, að margir hafi
gaman af að eignast og lesa
þessa bók hans. Hér verður þess
ekki freistað að ritdæma bók
þessa, en ekki þætti þeim, er
þetta ritar, ósennilegt, að þeir
fjölmörgu landsmenn, sem
þekkja Gunnar Bjarnason,
hrossaræktarráðunaut og kenn-
ara, hafi skemmtan af að lesa
ræðu hans á bændaklúbbsfundi
á Akureyri 1960 endursagða af
Jóni Bjarnasyni. Vafalaust hef-
'r frumræðan verið athyglis-
verð og hressileg, enda endur-
sögnin gerð af mikilli frásagna-
gleði.
Létt og leikandi er hún líka
þessi yfirlætislausa staka Jóns:
Ilér er ekkert hættuspil
að hafa opna bæi.
Það er enginn þjófur til
í þessu byggðarlagi.
Þá er á næstu grösum frá
Skjaldborgarútgáfunni 3. hind-
ið af ALDNIR HAFA ORÐIÐ,
skráð af Erlingi Davíðssyni rit-
stjóra. Eftir því sem Alþm. hef-
ir fregnað, eru meðal viðmæl-
enda Erlings Vilhjálmur Hjálm-
arsson, menntamálaráðherra,
Guðmundur Jónasson, bóndi að
Ási í Vatnsdal, Gunnlaugur
Gíslsaon, lengi bóndi að Sökku
í Svarfaðardal, frú Fríða Sæ-
Frh. á bls. 5.