Alþýðumaðurinn - 20.12.1976, Page 12

Uppruni jólanna
Jólin, fæðingarhátíð Frelsar-
ans, er stærsta og fegursta há-
tíð kristinna manna. Jólin,
þessi hátíð friðar, ljóss og
kærleika á rætur sínar að
rekja langt aftur í aldir og er
í rauninni miklu eldri kristn-
inni. Mun jólahátíðin eiga ræt
ur sínar að rekja langt aítur
í aldir og er í raiminni miklu
eldri kristninni. Mun jólahá-
tíðin eiga rætur sínar að
rekja til heiðinnar hátíðar er
haldin var tilefni vetrarsól-
hvarfa. Marcus Aurelíus keis-
ari í Róm valdi 25. desember
sem hátíðisdag til að minnast
„Fæðingar hinnar ósigruðu
Sólar“, árið 274 e. Kr. um það
bil öld áður en kristni var lög
leidd í Rómariki.
Elstu heimildir um kristið
jólahald sem þekktar eru, eru
frá árinu 336 e. Kr. en þá sem
hátíð til að minnast upphafs
kirkjuársins. Fyrst er getið
um jólin sem fæðingarhátíð
Frelsarars á síðasta aldarfjórð
ungi 4. aldar í Róm.
Upphaflega var ekki skilið
á milli þeirra hátíða er minnt
ust fæðingar frelsarans og
vitrunar fjárhirðanna á Betle-
hemsvöllum og komu Vitring
anna frá Austurlöndum. En
sú venja komst á í Róm, senni
lega á 5. öld og hefur haldist
fram á þennan dag, að aðskilja
þessar hátíðir. Halda fæðingu
Krists hátíðlega þann 25. des-
ember, en minnast komu Vitr-
inganna frá Austurlöndum
hinn 6. janúar, Þrettándanum,
sem víðast hvar er kenndur
við vitringana frá Austurlönd-
um. Má þess geta að enn þann
dag í dag heldur Armenska
kirkjan fæðingu Frelsarans
hátíðlega þann 6. janúar. í
austrænni kristni varð þó 6.
janúar að þeim degi þegar
minnst var skírnar Krists, en
í vestrænni kristni komst sú
venja á að minnast skírnar
Krists átta dögum eftir að
minnst var fæðingar hans,
þ. e. á nýársdag. Þess var áð-
ur getið að jólin eiga rót sína
að rekja til heiðinna hátíðar-
halda og ýmsra þær venjur
sem við þekkjum í dag í sam-
bandi við jólahald, eru runnar
frá rómverskri heiðni og hinni
rómversku sólarhátíð. Það var
venja á þessari hátíð að gefa
börnum og fátækum gjafir, en
einnig þekktist í Róm sá siður
að fólk skiptist á gjöfum, líkt
og nú tíðkast og var það á
tímabilinu frá 17.—24. desem-
ber og var það tímabil tími
mikils fjörs og gáska. Frá þess
um hátíðarhöldum Rómverja
eru einnig runnar jólaskreyt-
ingar þær sem við þekkjum í
dag, bæði gróður- og ljósa-
skreytingar. Germanir og
Keltar héldu einnig mikla
gleðihátíð á sama árstíma og
Rómverjar og var það hátíð
vinsemdar milli allra manna,
hátíð þar sem áhersla var lögð
á góðan mat og góðar kökur
Þessi hátíð mun hafa verið
og hátíðargróðurs og trjáa.
trúarlegs eðlis, þótt ýmsum
þyki líklegra lítið trúarlegt yf
irbragð hafa verið yfir henni
JÓLABLAÐ ,
a. m. k. frá sjónarhóli kristn-
innar.
Jólahald hefur þekkst á ís-
landi frá upphfai íslandsbyggð
ar. Bæði er að sumir landnáms
menn voru kristnir og heiðnir
norrænir landnámsmenn
fluttu með sér þann sið að
halda hátíð um vetrarsólhvörf.
En auk þess sem sumir land-
námsmenn voru kristnir svo
sem fyrr er getið flutu fom-
men-n hingað til lands írska
þræla, en kristni var þá þegar
rótgróin á íslandi svo sem
kunnugt er. Jólahalds er víða
getið í íslenskum fornritum
IMýjar
Ljóð Jóns
frá Ljárskógum
Úrval Steinþórs Gestssonar
á Hæli
Almenna bókafélagið hefur
sent frá sér bókina Ljóð Jóns
frá Ljárskógum. Er hér um að
ræða ríflegt úrval úr Ijóðum
hans gert af Steinþóri Gests-
syni á Hæli en Steinþór var
eins og kunnugt er einn af fé-
lögum Jóns í MA kvartettinum
ðsamt þeim Þorgeiri Gestssyni
og Jakob Hafstein. Jón lést
aðeins 31 árs að aldri og hafði
þá sent frá sér tvær ljóðabæk
ur, sem seldust upp mjög
fljótt. En sum Ijóða hans eru
eigi að síður enn á flestra
vörum.
Steinþór Gestsson ritar for
mála fyrir ljóðunum þar sem
hann gerir grein fyrir ævi Jóns
og skáldskap þar segir m. a.:
„ í verkum hans er að
finna kvæði sem skipa honum
á bekk með góðskáldum okk-
ar, og ég hygg að ljóð hans
verði lesin og lærð af ungum
sem öldnum. f þeim er að
finna lofsöng skáldsins til feg
urðarinnar og gleðinnar. Á
erfiðum stundum kveður hann
sig í sát við lífið og dauðann.“
Ljóð Jóns frá Ljárskógum er
122 bls. að stærð, alls 40 Ijóð.
Bókin er prentuð í Odda.
Leikir og störf
bernskuminningar úr Land-
broti eftir Þórarinn Helgason.
Út er komin bókin Leikir og
störf — bemskuminningar úr
Landbroti — eftir Þórarinn
Helgason. Höfundurinn, sem
er fæddur árið 1900, ólst upp
í Þykkvabæ í Ladbroti og bjó
þar síðan lengi, en á nú heima
í Reykjavík. Hann er þjóð-
kimnur fyrir ritstörf svo sem
bækurnar Lárus á Klaustri.
Frá heiði til hafs, Fákar á ferð,
bók um skaftfellska gæðinga),
Una danska o. fl.
Á kápu bókarinnar segir:
„Þórarinn Helgason lýsir í
þessari bók bernsku sinni —
bernskustörfum, leikjiun, hugs
unum og tilfinningum . . .
Bernska hans var að ýmsu
leyti óvenjuleg. Um ’O ára ald
og er augljóst af þeim heimild
uim að jafnvel löngu eftir að
kristni var lögtekin á slandi
og hafði fest rætur, þá hafa
heiðin áhrif haldist í sambandi
annað og hefur haldist í sam
við jólahald sem og margt
annað og hefur mörgum sann
kristnum sagnariturum vafa-
laust líikað það illa.
Fræg er frásögn Grettis
sögu um smalamanninn, sem
vildi hafa mat sinn og engar
refjar á aðfangadag þegar
föstu var ekki ennþá lokið og
hlaut fyrir það þá refsingu
að deyja með dularfullum,
bækur
ur varð hann fyrir slysi, sem
merkti hann ævilangt og hlaut
einnig að orka sterkt á sálar-
líf drengsins. Og við ferming-
una gerir hann uppreisn gegn
fjölskyldu sinni, sem hann ann
þó mjög, og neitar að ganga
til altars."
Leildr og störf er 175 bls.
að stærð prentuð í Prentverki
Akraness.
Ekki fæddur
* gær
eftir
Guðmund Gíslason Hagalín
Út er komin hjá Allmenna
bókafélaginu bókin Ekki
fæddur í gær — séð, heyrt,
lesið og lifað, — eftir Guð-
mund G. Hagalín. Eins og und
irtitillinn gefur til kynna er
þetta hlúti af sjálfsævisögu
Hagalíns, beint framhald af
Stóð ég úti í tunglsljósi, sem
kom út 1973. Hér segir frá ár-
unum 1920—24, en 3 ár þessa
tímabils var höf. ritstjóri á
Seyðisfirði og síðan póstaf-
greiðslumaður í Reykjavík,
unz hann hélt ásamt fjölskyld
unni til Noregs haustið 1924.
Hér kennir margra grasa
eins og venja er hjá Hagalín,
eða eins og segir á kápu:
„Ekki fæddur í gær er bók
lífsfjörs og bjartsýni. Hún lýs
ir þroskuðum manni, sem varð
veitt hefur bernsku hjartans
þrátt fyrir óvenjumarghátt-
aða lífsreynslu, verðandi
skáldi, sem er að gefa út sínar
fyrstu bækur.“
Auk þess ér í bókinni lýst
mörgu fólki, sem verður á
vegi höfundar, þekktu og ekki
þekktu, og nýtur sín vel í þeim
lýsingum hið glögga auga
Hagalíns fyrir sérkennum
manna.
Af kunnu fólki sem hér
kemur við sögu má m. a. nefna
Kristján Kristjánsson lækni,
Inga T. Lárusson, Sigurð Nor
dal, Stefán frá Hvítadal, Þór-
berg Þórðarson, Pál Eggert
Ólason o. m. fl.
Bókin er 264 bls. að stærð,
sett í Prentstofu G. Benedikts
sonar og prentuð í ísafoldar-
prentsmiðju.
voveiflegum hætti og varð
draugurinn Glómur.
Annars er jólahalds víða
getið í íslenskum fornritum
og þá sem mikillar svall- og
gleðihátíðar, enda vafalaust
fremur fátt um skemmtanir á
þeim árstíma.
Augljóst er af þeim heim-
ildum sem til eru um jólahald
til forna á íslandi, að nor-
rænir fornmenn hafa þekkt
til hátíðarhalda Rómverja á
þessum árstíma, bæði Fæð-
ingarhátíð hinnar ósigrandi
Sólar, og fyrirrennara henn-
ar Saturnalis hátíðarinnar,
því ýmsir siðir og venjur Róm
verja í sambandi við jólahald
voru teknar upp af norræn-
um mönnum. Má þar til dæm-
is nefna „stéttleysið“ sem
þessari hátíð fylgdi, en það
mun hafa verið venja bæði í
Róm og á Norðurlöndum að
þrælar yrðu jafningjar hús-
bænda snina yfir hátíðina. Þá
veittu húsbændur þrælum
sínum vel bæði í mat og
drykk og gengu jafnvel sjálf-
ir um beina. En enda þótt ald-
ir hafi liðið frá upphafi jóla-
halds og jólasiðir hafi mikið
breyst, þá er alltaf eitt sem
varðveist hefur og það er sú
merking jólanna, sem þeim
hefur fylgt frá upphafi og það
er að vera hátíð friðar, ljóss
og kærleika og eitt er víst að
jólin eiga ennþá eftir um
ókomnar aldir að lýsa upp
skammdegismyrkrið og flytja
okkur boðskapinn um frið á
jörðu. R. A.
frá AB —
GjafIr eru yður
gefnar
eftir Jóhannes Helga
Almenna bðkafélagið hefur
sent frá sér bókina Gjafir eru
yður gefnar — greinasafn eftir
Jóhannes Helga. Er hér um
að ræða 32 greinar og ritgerð-
ir um ýmis efsi sem birst hafa
í blöðum og tímaritum á tíma-
bilinu 1957-75.
ICristján Karlsson ritar for-
mála fyrir safninu og segir þar
m. a.: „Skáldsagnahöfundur-
inn Jóhannes Helgi hefir skrif
að margar greinar um ýmisleg
efni gegnum árin. Hann hefur
að vísu ekki fengist við rit-
gerðir að staðaldri, heldur oft
ar en hitt skrifað greinar að
gefnu tilefni. Eitt viðfangsefni
gengur eins og rauður þráður
í gegnum margar greinar hans:
hagsmunir rithöfunda og ann-
arra Iistamanna í hinu íslenska
samfélagi, sem virðist vilja
list, en ekki listamenn, nema
til hátíðabrigða . . .“
Og enn skrifar ICristján:
„Yfirleitt er stíll hans á rit-
gerðunum mælt mál, hann tal
ar ýmist beint til andstæðings
ins eða lesandans af hita og
tilfinningu, svo að það er
aldrei pappírsbragð að máli
hans. Hinsvegar minnir stíll
hans oft á ræðumann, sem hef
ir að vísu, samið ræðu sína
heima, en fleygt blöðunum, áð
ur en hann kemur fram á sjón
arsviðið . . .“
Hispusleysi og hreinskilni
er óhætt að segja að einkenni
þessar greinar.
Bókin er 148 bls. að stærð,
kilja af stærr gerð, sett í Prent
smiðju Morgunblaðsins og
prentuð í Prentsmiðju Áma
Valdimarssonar.

♦ V V% V V V V V V V V V V *♦**♦**♦*
Óskum öllum viðskiptavinum
vorum
gleðilegra jóla
og farsældar á komandi ári
.•.
Þökkum viðskiptin á árinu sem er að líða
CLOBLS hf.
Keykjavík
X
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
t
?
?
?
t
x
?
t
t
t
t
t
t