Heimilið og KRON - 01.06.1940, Page 8

HEIMILIÐ OG KRON
Kaupfélagsverzlun eða kaupmannaverzlun
Allt til þess tíma, er kaupfélög voru
stofnuð, þekktist ekki annað form í verzl-
unarmálum en það, að kaupmenn eða fá-
menn verzlunarfélög, reyndar á stundum
líka ríkisvaldið, annaðist allan verzlunar-
rekstur. Almenningur hafði engin umráð
um það, hvernig verzlunin var rekin, eng-
in umráð um vöruval eða verðlag.
Viðhorf almennings á þeim tímum var
þá oftast það eitt, hvort verzlunin var það,
sem í einu orði má tákna góð eða íll. Al-
menningur hafði þá þann kost einan að
kvarta, ef honum fannst verzlunin vera
ill. En umráð hafði hann engin yfir verzl-
uninni að einu né neinu leyti.
Lengst um hefur það verið svo hér á
landi, að verzlunarreksturinn var í hönd-
um erlendra manna. Ofan á það, að verzl-
unin var þá oftast ill og óhagstæð fyrir
almenning, bættist það, að allur arður og
ágóði af verzlunarrekstrinum rann út úr
landinu. Og hann var oft og tíðum ósmár.
Fyrir atbeina beztu manna þjóðarinnar,
með stuðningi almennings, fékkst því á-
orkað, að verzlunin fluttist inn í landið.
En eftir sem áður voru umráðin í höndum
einstakra manna eða fámennra félaga,
sem höfðu það aðalsjónarmið, að hagnast
á verzluninni sem mest, eftir því sem ytri
ástæður leyfðu. Þann hagnað varð al-
menningur að borga.
Engum hafði þá til hugar komið, að
þetta gæti öðruvísi verið.
Fyr en hér var komið var það, að iðnað-
arverkamönnum í Rockdale, smábæ í Skot-
landi, kom í hug áður óþekkt form á verzl-
uninni, — einfalt form og eðlilegt, sem
furðulegt er, að mönnum skyldi ekki hafa
hugkvæmst fyrir langa löngu. Hið breytta
form var blátt áfram það, að almenningur
tœki sjálfur umráðin yfir verzluninni í
56
sinar hendur. — Og þeir létu ekki sitja við
hugsunina eina. Þeir komu henni þegar í
framkvæmd. — Það var fyrsta kaupfélag-
ið, fyrsta verzlun almennings.
Aldrei hefur yfirlætislaus, hversdagsleg,
alþýðleg hugsun haft meira gildi fyrir al-
menna hagsæld. Segja má líka, að hún
hafi farið sigurför um heim allan. Af henni
er sprottin samvinnuhreyfingin í öllum
sínum myndum.
Upphaflega var hugmyndin aðeins bund-
in við kaup og afgreiðslu á nauðsynjum
félagsmanna. En brátt kom að því, að hún
væri einnig látin ná til fleiri atriða, t. d. að
selja framleiðsluvörur þeirra félagsmanna,
sem voru framleiðendur, framleiðslu á
iðnvörum og hrávörum bæði handa félags-
mönnum og til sölu o. fl.
Með þessu breytta formi á umráðum
viðskiptastarfanna kom upp nýtt viðhorf
í verzlunarmálunum, viðhorfið til þess,
hvort hagnaðurinn af verzluninni ætti að
falla til einstaklinga og félaga, sem vildu
gjöra hana sér að atvinnugrein, eða hvort
hann skyldi falla til almennings.
Síðan verzlunin fluttist inn í landið, er
þetta atriðið orðið aðalsjónarmiðið og að-
aldeiluefnið í verzlunarmálunum. Um það
er deilt, ekki aðeins sem hagsmunamál
heldur einnig sem stefnumál.
Með þátttöku sinni í kaupfélagi er hver
félagsmaður orðinn handhafi að umráðum
og arði verzlunarinnar í réttu hlutfalli við
þátttöku sína í félagsskapnum.
Með þátttöku sinni í kaupfélagi hefur
hver félagsmaður lýst því yfir, hvoru meg-
in hann stendur um það sjónarmið, hvar
verzlunarhagnaðurinn á að lenda og um-
ráðin, hvort heldur til einstakra manna
(félaga) eða hjá honum sjálfum og al-
menningi. Frh. H. S.