Skutull - 13.04.1945, Blaðsíða 2

56
S K U T U L L
Stjórnmálabréf frá Reykjavík.
SKUTULL
Vikublað.
Ábyrgur ritstjóri
og útgefandi:
Hannibal Valdiraarsson
Hrannargötu 3, ísafirði.
Símar ICO og 49.
Afgreiðslu annast:
Jónas Tómasson
Ilafnarstræti 1.
Sími 123.
Verð árgangsins 20 kr.
1 lausasölu 35 au. eintakið
— 50 au. 8 síður.
Launalögin
Lengi vafðist það fyrir þinginu
að afgreiða launalögin og minnstu
munaði, að svo margir sjálfstæðis-
menn 1 stjórnarsamvinnunni svikju
þau á seinustu stundu, að þau yrðu
felld og allt sæti við það sama í
launamáium fastra starfsmanna.
Samþykki náðu þau nú samt í
þinglokin og gengu í gildi 1. þessa
mánaðar.
Þessi löggjöf, sem eins og allir
vita er knúin fram af Alþýðuflokkn-
um, er mikil réttarbót og bætir úr
margvíslegu ósamræini í launamál-
um.
En gallalaus er liún ekki. — Hin
langdregna og silalega meðferð
þingsins á málinu og sá aragrúi
breytingatillagna, sem fram kom
við launalagafrumvarpið virðist að
síðustu hafa leitt til þess, að eng-
inn vissi upp eða niður í því,
hvaða áhrif breytingartillögurnar
sumar hverjar hefðu til samræmis
eða ósamræmis, er þær væru felld-
ar inn í meginmálið.
Af einni slíkri breytingatillögu,
framborinni á seinustu stundu leið-
ir það, að laun gagnfræðaskóla-
kennara verða lægri en kennara
við barnaskólana. í framkvæmd
verða byrjunarlaun hinna fyr-
nefndu 5267 krónur en þeirra síð-
arnefndu 6000. Hámarkslaun barna-
kennara'' verða 9000 krónur, en
gagnfræðaskólakennara ekki nema
7000 krónur.
Varla hefir það verið ætlun lög-
gjafarþingsins að valda þessu ósain-
ræmi, en svona liönduglega tókst
samt til að þessu leyti.
Það mun hvergi tíðkast, að kenn-
arar við framhaldsskóla hafi lægri
laun en barnakennarar, enda var
ekki til þess ætlazt í frumvarpinu.
— Þetta liljótá því að vera mistök,
sem stjórnarvöldin verða fús til að
lagfæra með einhverjum ráðum.
Að öðrum kosti verður afleiðingin
sú, að nýtir kennarar fást ekki til
gagnfræðaskólanna og meira en
vafasamt má teljast, að þeir geli
haldið núverandi starfskröftum
með slíkri smánarmeðferð.
O--------
Fiski fleygt i sjóinn.
Margra furðu hefir það vakið, að
livorki blað íhaldsmanna, Vestur-
landið, eða Baldur, blað kommún-
istanna, skuli hafa minnzt einu orði
á það stórfellda hneykslismál, sem
gert var að umræðuefni í seinasta
Skutli. — Ofhleðsluhneykslin hafa,
því miður verið alltíð hér á landi
á seinustu árum, og stækkun lest-
anna í hinum gömlu togurum okk-
ar eru þjóðkunnugt fyrirbæri, sem
lengi mun verða í minnum haft í
öryggismálasögu íslenzkra sjó-
manna. — En hitt lineykslið, að
henda fiskinum aftur í sjóinn —
það mun vera einstætt með öllu
hér á landi — kannske líka í ver-
öldinni. Og við ekkcrt verður því
líkt nema helzt kornbrennslu auð-
valdsins í Ameríku.
Ég ætla að byrja þetta bréf með
því að þakka Skutli ágæta grein,
sem ég var að lesa í síðasta blað-
inu, um íslenzk utanríkismál. Það
er dálítið hart að íbúar liöfuðstað-
arins skuli þurfa að fletta upp
blaöi vestan irá Isafirði, til þess að
fá ýinsar upplýsingar um mál, sem
alla alþjóð varðar jafnvel meir en
nokkurt annað mál, sem verið lief-
ir á dagskrá þjóðarinnar um langl
skeið. Leýndin og pukrið með þetta
stríðsyfirlýsingarmál er algerlega
ósæmileg, frá hvaða sjónarmiöi,
sem á það er litið. Er það furðu-
leg lítilsvirðing, sem íslenzka ríkis-
stjórnin leyfir sér að sýna þjóð-
inni í þessu máli, þar sem hún fær
ekkert um það að vita, annað en
það, sem öldur ljósvakans bera til
hennar úr öðrum heimsálfum.
Við skulum vona, að Islend sleppi
að þessu sinni við það hlutskipti
að verða sér til ævarandi minnkun-
ar með því að hlýða í undirgefni
tihnælum um að segja möndulveld-
unum stríð á liendur. En það er
sannarlega sorglegt til þess að vita,
að til skuli vera íslenzkir menn í
ábyrgðarmestu stöðum, sem vildu
lúta svo lágt og voru haldnir slíkri
þjónslund gagnvart hinum erlendu
stórveldum. Framvegis verður þjóð-
in að vera vel á verði gagnvart
þessum mönnum, hvenær sem þeim
gefst tækifæri til þess að sýna sitt
rétta eðli.
Kjarni málsins.
lsléndingar verða nú strax að
gera sér grein fyrir afstöðu sinni
í utanríkismálufn. Við getum þurft
með örstuttum fyrirvara að taka
skýra afstöðu til mála, sem geta
varðað velferð okkar og tilveru um
ófyrirsjáanlegan tíma. Skutull gríp-
ur alveg réttilega á því, sem er
kjarni málsins: Viljum við leyfa
að erlendur her liafi bækistöðvar á
landi okkar eftir stríðið? Viljum
við gerast þátttakendur í hernaðar-
bandalagi eftir stríðið með skuld-
bindingum um að leyfa afnot af
landi okkar fyrir alþjóðlegan her?
Þessum spurningum getum við
átt von á að þurfa að svara innan
fárra mánaða. Eru stjórnmálamenn
okkar og ríkisstjórn reiðubúnir til
að svara þeim? Ekkert bendir til
þess, nema ef til vill ákefð sumra
þeirra eftir því að komast á San-
F rancisko-ráðstef nuna.
En þetta mál varðar alla þjóð-
ina. Og liún hlýtur og verður að
svara einum rómi: Nei. Við viljum
engan erlendan her á íslandi, við
viljum eiga landið okkar sjálfir.
Við krefjumst þess, að stórveldin
uppfylli loforð sín samkvæmt lier-
vefndarsamningnum iun að hverfa
á brott, þegar stríðinu er lokið.
Umiæður um utanríkismál.
1 sambandi við uinræður um
ýmis mál undánfarið, svo sem
stríðsmálið, fisksölumálið og olíu-
málið, liefir borið nokkuð á því, að
sum stjórnarblöðin hafa viljað hefta
sem mest allar umræður um það,
sem þau kalla viðkvæm utanríkis-
mál og halda þeim innan fjögurra
veggja stjórnarlierbergjanna og á
lokuðum fundum Alþingis.
Að sjálfsögðu ber að gæta allrar
liófsemi og varúðar um utanríkis-
mál, og þarf hið unga íslenzka lýð-
veldi að skapa sér sem fyrst réttar
venjur í þessu efni. Það er að sjálf-
sögðu mjög mikils virði, að þjóðin
og flokkar hennar geti orðið sam-
mála í öllum þýðingarmestu mál-
um, er snerta samskipti við aðrar
þjóðir. Þess vegna verða allir flokk-
ar, hvort sem þeir eru í stjórnar-
andstöðu eða ekki, að sýna þegn-
skap og samstarfsvilja þegar um
slík mál er að ræða.
En slíkan þegnskap má ekki mis-
nota. llann má ekki verða til þess
aö gengið sé um of lil móts við
kröfur manna, sem iniða skoðanir
sínar við hagsmuni annarra þjóða,
eða standa í hlýðnisafstöðu við
þær. Hann má ekki verða til þess,
að einstökum möiinum, félögum
eða fjölskyldum takist að skara eld
að sinni köku vegna þeirrar leynd-
ar, sem yfir þessum málum hvílir.
Og það má ekki koma fyrir, að
þjóðinni sé meinað að fylgjast með
öllum þeiin málum, sem að ósekju
er hægt að skýra frá, þó það kunni
að vera óþægilegt fyrir einhverja
innlenda aðila.
Ef þessar reglur eru brotnar, er
hættíh á, að lýðræðið geti fljótlega
orðið lítið meira en nafnið tómt,
því eins og málum er nú háttað
í heiminum eru utanríkismálin oft
og einatt langörlagaríkustu mál
þjóðanna. Og hvað eru utanríkis-
mál? Er það t. d. utanríkismál,
hverjir verzla hér á landi með
olíu?
Lokuðu fundirnir á Alþingi.
1 seinni tíð hefir það mjög færzt
í vöxt, að haldnir væru lokaðir
fundir á Alþingi. Er það jafnvel
trú manna, að utanríkismál séu
mjög sjaldan rædd á Alþingi nema
á lokuðum fundum. Þessir lokuðu
fundir virðast hafa mjög tíðkazt i
stjórnartíð Björns Þórðarsonar, sér-
staklega ef rætt var um sölu á olíu,
og svo virðist, sem áframhald ætli
að verða á þessum ófögnuði. A. m.
k. var stríðsinálinu haldið algerlega
á lokuðum fundum Alþingis og
fleiri mál munu liafa verið rædd á
sama liátt á síðasta þingi, án þess
þjóðin fengi af þeim neinar áreið-
anlegar fregnir.
Það er mjög mannlegt, að sú rík-
isstjórn, sem situr á hverjum tíma,
reyni að komast lijá gagnrýni í
málum, þar sem lmn veit sig standa
veikum fótum. En engri stjórn má
líðast það að taka slík mál af dag-
skrá með því að fara með þau inn
á lokaða fundi Alþingis og binda
þingmenn þannig þagnarlieiti um
þau. Þetta getur verið hin mesta
háskabraut fyrir allt þingræði og
lýðræði í landinu. Það er mjög vel
hugsanlegt, að allir þingflokkar eða
meirihlutar þeirra geti fallizt á
slíka málsmeðferð, án þess að þeir,
sem eru utan þingsins, fallist á
hana. Það er mjög mannlegt að
treysta vel sjálfum sér. En það er
langur vegur frá því, að þjóðin beri
óskoraða tiltrú til þess, að Alþingi
hljóti alltaf að gera hið rétta.. Þess
vegna vill lnin liafa störf Alþingis
fyrir opnum tjöldum, svo hún geti
komið við aðhaldi sínu.
plztu þingræðisþjóð heimsins,
Bretum, er mjög vel ljós nættan af
lokuðuin fundum þingsins. Jafnvel
þegar mestar liættur steðjuðu að
brezku þjóðinni í núverandi lieims-
styrjöld, voru haldnir mjög fáir
lokaðir fundir í þinginu, en saint
kom fram hörð gagnrýni á sljórn-
ina fyrir að halda of marga lokaða
fundi og kröfur um umræður um
„viðkvæmustu utanríkismál". Enda
liafa þau verið rædd af inesta
hispursleysi og hreinskilni í brezka
þinginu. Má sem dæmi nefna Grikk-
landsmálin, Póllandsmálið o. s. frv.
Olíumálið.
Eitt af þeim málum, sem almenn-
ingur hefir fengið mjög lítið að
vita um annað en óljósar dylgjur,
er verðhækkun sú á olíu, sem varð
fyrir nokkru og er mjög tilfinnan-
leg fyrir framleiðslu þjóðarinnar.
Kunnugt er, að þetta mál var rætt
á lokuðum fundum Alþingis. Litur
lielzt út fyrir, að ríkisstjórnin hafi
orðið að sæta valdboði um, að olíu-
hringarnir, sem að nafninu til eiga
þó að heita íslenzk fyrirtæki, hefðu
^llllllillllllllllllllllllllllllllllillllllllllllllllllllllllllllllilllLy
1 Bókmenntir. 1
E =
Bækur vorsins.
1 seinasta blaði var með örfáum
orðum bent á nokkrar eigulegar og
skemmtilegar bækur, sem seinustu
daga og vikur hafa verið sendar
fram á sjónarsviðið. Hér verður nú
vakin atliygli á nokkrum í viðbót.
SlÐASTI VlKINGURINN. Þetta
er talin einliver bezta bók norska
skáldsins Jóhanns Bojer. Hún er
lifandi þjóðlífslýsing á breytinga-
tíinum og fjallar um atburðríkt og
háskasamlegt líf sjómannanna. Hún
er ein þeirra bóka, sem hverjum
manni er ljúft að mæla fastlega
með sem góðri bók og skemmti-
legri.
I SKUGGA GLÆSIBÆJAR. Svo
heitir íslenzk skáldsaga eftir skáld-
konuna Ragnheiði Jónsdóttur. Bók-
in fjallar um framferði hinni ófyr-
irleitnu stórsvindlara, sem talsvert
bar á hér á landi á árunum 1910—
1915, meðun Islendingar voru að
slíta barnaskónum í nýtízkuvið-
skiptamálum. Þetta er spennandi
bók og mundi helzt falla undir
þann flokk bókmennta, sem kall-
aðir eru „Rómanar" á útlendu
máli.
Á ÉG AÐ SEGJA ÞÉR SÖGU.
Margir virðast nú orðnir þreyttir á
löngum margra binda skáldsögum,
og velja sér því heldur smásögur
góðskálda til skemmtilesturs og
hvíldar frá þreytandi störfum. Ný-
komið er á bókamarkaðinn úrval
smásagna úr heimsbókmenntunum
undir nafninu: „A ég að segja þér
sögu?“ -Þarna er hver smásagan
'annari betri, allt saman sannar
perlur úr heimsbókmenntunum eft-
ir höfunda eins og Somerset
Maugham, Sigrid Undset, Anton
Tzchechow, Guy de Maupassant,
Saki og fleiri alkunna snillinga.
Bókin er myndum prýdd og þýð-
ingin ágætlega af hendi leyst.
einir dreyfingu olíunnar með hönd-
um. Ef þetta er rétt, er hér um
mjög freklega ágengni að ræða af
erlendri liálfu og lítt viðunandi, að
til skuli vera íslenzk fyrirtæki, sem
íslenzka ríkið Iiafi í raun réttri
ekki yfir að segja og sæki sér
fríðindi í skjóli erlends valds. Þetta
er sjálfstæðismál, sem alla þjóðina
varðar um. Þarna m. a. eiga íslenzk
stjórnarvöld eftir að gera hreint
fyrir sínum dyrum.
Benzínsalan og kommún-
istar.
I sambandi við þetta olíumál,
gerðist sá viðburður, að fulltrúi
kommúnista í viðskiptaráði, Isfirð-
ingurinn Haukur Helgason, gerði
ágreining út af benzínverðinu. Því
hefir verið haldið fram i blöðun-
um,aðlionum liafi ekki þólt benzín-
verðið nógu liátt. Ástæðan talin
vera sú, að fyrirtæki, sem venzlað
er kommúnistum, verzlar eingöngu
með benzín, en ekki með olíu.
Aðrar sögur fara ekki af starf-
semi þessa manns í viðskiptaráði,
en kommúnistar liöfðu liaft stór
orð um, að þeir ætluðu að ger-
breyta starfsliáttum ráðsins, er þeir
fengju þangað fulltrúa. Þjóðviljinn
sagði, að í ráðinu hefðu aðeins ver-
ið tveir trúverðugir menn, og voru
það starfsmenn úr stjórnarráðinu.
Nú vildi svo einkennilega til, að
einmitt þessir tveir voru látnir
hætta, en Haukur þessi kom í stað
annars þeirra. Er sagt, að hann
muni talsvert dýrari á fóðrunum
en hinir háðir til samans. Komin-
arnir mega því gera betur, ef þeir
eiga ekki að vera ómerkir af
skrumi sínu og raannalátum í sam-
bandi við viðskiptamálin.