Skutull - 16.09.1946, Blaðsíða 1

XXIV. ár. ísafirði, 16. sept. 1946. 34.-35. tbl.
Aðsend merkisgrein:
Alfrjálst lýðveldi eða leppríki
stórveldanna.
Einar Þveræingur.
FÁEINIR' atburðir í sögu þjóð-
anna eru svo raikilfenglegir, að
þeir standa mönnum ljóslifandi
fyrir sjónura frá kyni til kyns, og
raenn verða því vissari um þýðingu
þeirnv sem lengra líður. Vér Is-
lendingar eigura þau dæmi slíkra
atburða, að of langt yrði upp að
lelja. En hver inan ekki Árna Odds-
son, er hann skrifaði tárfellandi
undir á túninu í Kópavogi 16(i2,
eða Jón Sigurðsson, er hann stjórn-
aði talkór bændakarlanna í sal
Menntaskólans 1851 og þeir „mót-
mæltu allir“.
örfáar setningar hafa verið sagð-
ar svo snjallt og linittilega, að þæi;
lifa í minningu kynslóðanna, með-
an sú tunga er töluð, er þær voru
sagðar á, og jafnvel lengur. Hvenær
mun fyrnast spurning Snorra goða
á Alþingi árið 1000: „Hverju reidd-
ust goðin ... ?“ eða svar Jóns Ara-
sonar á blóðvellinum í Skálliolti
1550: „Veit ég það, Sveinki . ..?“
En liitt, að heil ræða geymist
kynslóð eftir kynslóð, öld af öld,
það er óhugsandi, nema hún feli í
sér meira en fágað form snilldar-
innar, skarpleika þjálfaðs hugar eða
allan þótta mikillar persónu.
Þess eru fá dæmi úr lífi allra
þjóða, og engin, nema slík ræða sé
um leið stefnuskrá stórkostlegrar
lireyfingar, kjörorð heillar kyn-
slóðar, eða feli í sér inntak örlaga-
þrunginnar baráttu, er þeim, sem
liana heyja, þykir meira um vert
en sitt eigið líf, en líf afkomenda
sinna, alinna og óborinna, undir
komið.
1 veraldarsögunni allri er ef til
vill ekkert stórfenglegra dæmi
slíks, en ræða Abraliams Lincolns
yfir hermannagröfunum við Gettys-
borough, því að hún er enn í dag
ein hin ágætasta stefnuskrá alls
þess, sem vér köllum lýðræði og
frelsi. Án þeirrar ræðu væru Amer-
íkumenn að líkindum þrælahalds-
menn enn í dag, og ef hún hefði
aldrei verið haldin, hefðu þeir éf
til vill ekki verið fáanlegir til að
fórna nokkru mannslífi, hvað þá
einum eyri, til þess að losa heiminn
við Hitler og hans hyski.
*
EN vér Islendingar eigum ræðu,
sem oss hefir auðnazt að varðveita
í þúsund ár, ef til vill ekki orðrétta,
eins og hún var flutt, en áreiðan-
lega efnislega rétta og ekki síðri
að búningi. Það er sú ræða, sem
Snorri Studuson segir, að bóndi
einn í Þingeyjarsýslu, sem annars
er að fáu getið, hafi flutt á „klíku-
fundi“ Norðlendinga á alþingi, árið
— Loðinn leppur.
1024. Vér vitum, að rúm 200 ár
voru liðin frá því að orð Þveræ-
ingsins, „sem enginn kvaddi að“,
er þeir höfðingjarnir ræddu tilmæli
Ólafs digra um herstöðvar á Is-
landi voru töluð þar lil „folgsnar-
jarlinn“ færði þau í letur. — Og
„endurminningin merlar æ í
mánasilfri hvað sem var“. Má vera,
að svo hafi verið um ræðu Þver-
æingsins, er fóstri Jóns Loftssonar
liafði heyrt sagt frá í æsku sinni;
að hirðmanni Skúla jarls hafi þótt
þau því fegurri og innihaldsríkari,
því meir sem efinn um ágæti kon-
ungdóms heimsótti tvíráðan liug
hins veraldarþreytta lieimspekings
í Reykholti.
En hitt er víst, að vel má þeim
segjast, gullmunnum vorum, í næstu
þúsund ár, ef orðþeirraverðaminn-
isstæðari afkomendum vorum, en
oss eru nú orð Einars Þveræings í
frásögn Snorra Sturlusonar:
. .„ÞVl er ég fáræ&iiui um þelta
mál, að engiiui hefir mig að kvatt.
En ef ég skal segja mina ætlan, þá
hygg ég, að sá.muni til vera hér-
landsmönnum aö ganga ekki undir
skattgjafir viö Ólaf kommg og allar
álögur hér, þvílíkar, sem hann hefir
viö menn í Noregi. Og munum vér
eigi þaö ófrelsi gera einum oss til
handa, heldur bæöi oss og sonum
vorum og allri ælt vorri, þeirri, er
þetta land byggir, og mun ánauö
sú aldrei ganga eöa hverfa af þessu
landi. En þótt konungur sá sé góö-
ur maöur, sem ég trúi vel, aö sé, þá
mun þaö fara héöan frá sem hingaö
til, þá er konungaskipti veröur, aö
þeir eru ójafnir, sumir góöir, en
sumir illir. En ef landsmenn vilja
lialda frelsi sinu, því er þeir hafa
liaft, síöan er land þetla bijggöist,
þá mun sá lil vera aö Ijá konungi
einskis fangstaöar á, hvorki um
landaeign hér, né um þaö aö gjalda
héöan ákveönar skuldir, þær, er til
lýöskyldu megi metast. En hitt
kalla ég vel falliö, aö menn sendi
konungi vingjafir, þeir er þaö vilja,
hauka eöa hesta, tjöld eöa segl, eöa
aöra þá hluti, er sendilegir eru. Er
því þá vel variö, ef vinátta kemur
í mót. En um Grímsey er þaö aö
ræöa, ef þaöan er enginn hlutur
fluttur, sá er til matfanga er, þá
má þar fæöa her manns. Og ef þar
ér útlendur her og fari þeir mcö
langskipum þaöan, þá ætla ég aö
mörgum kotbóndanum muni þgkja
veröa þröngt fyrir dyrum“.
*
ÞaÐ má vel vera, að frá sjónar-
miði kaldrar skynsemi einnar megi
meta það til mikilmennskubrjálæð-
is, að rúmlega 100 þúsund manna
þjóð þykist hafa rétt til þess og
skyldu við sjálfa sig, að ráða sér
sjálf, eiga land sitt ein og sjá sér
farborða í heiminum, eins og hann
er í dag, en hinu getur enginn neit-
að, hvar sem leitað er, að slíka
ræðu, slíka stefnuskrá fyrir sjálf-
stæðisbaráttu sína eiga fáar þjóðir.
— Ekki þeir í Andorra eða Lichten-
stein eða San Marino — jafnvel
ekki í Vatikaninu sjálfu.
Ef nokkur þjóð á orð, sem geti
lýst henni sem leiftur um nótt fram
um allar aldir, þá eru það Islend-
ingar. Svo er meðal annars fyrir að
þakka ræðu Einars Þveræings, sem
„folgsnarjarlinn“, sem sá og vildi
betur en hann gerði, hefir gefið
oss.
*
EN Islendingar eiga önnur dæmi,
sem eigi er síður vert að muna, þótt
ekki sé eins gott að minnast þeiría.
—- Þau gerast nú fleiri í dag, en
gott er.
Á Alþingi '1281, nítján vetrum eða
átján eftir að bændur fyrir norðan
og sunnan land sóru Hákoni kon-
ungi hinum kórónaða land og
þegna með þeim skilmálum, er
greindi í Gamla sáttmála, varð einn
sá atburður, er ætti að vera minn-
isslæður öllum Islendingum um
langa fraintíð, svo sem hann hefir
þólt athyglisverður öllum, sem bera
skyn á, hvílíkt afrek forfeður vor-
ir unnu, er þeir stofnuðu „höfð-
ingjalýðræði“ sitt fyrir þúsund ár-
um, þegar allar aðrar þjóðir heims-
kringlunnar voru seldar undir
meira og minna þungbært ok kon-
unga af guðs náð, en Islendingar
„einir allra þjóða í veröldinni þjón-
uðu ekki undir neinn konung“, eins
og sendiherra páfa komst að orði,
er hann heyrði af slíku úndri með-
al þjóðanna og þótti næsta ósann-
legt.
*
Á ALÞING 1281 kom sendimað-
ur og fulltrúi þess þjóðskipulags,
sem þá ríkti í heiminum utan Is-
lands. Hann kom með nýjan sið,
nýja lögbók handa Islendingum.
„Fannst mönnum svá, sem marg-
ir hlutir væri í henni frekir mjök
um óbótamál og aðra hluti, þá sem
óhentir vóru landslýðnum.“
Sennilega hefir bænduin þótt sá
,,herra“ — því að svo var skylt að
kalla hann í hverju orði — skarta
nokkuð undarlega lynggrónar
brekkurnar við öxará, og boðskap-
ur hans eigi síður framandi.
Vafalaust liafa það verið Vest-
firðingar, sein lengdu tilil þessa
„lierra“ og kölluðu hann herra Loð-
inn „lepp“. — „Þessi Loðinn liafði
verið nokkruin sinnum með send-
ingum Magnúss konungs til ýmissa
landa ok svá allt út í Babyloníam;
var hann af þessu frægur mjök“.
Framliald á 8. síðu.
Amerísk
hernaðaryfi rvfi I d
George C. Marschall
æðsti yfirmaður alls Bandaríkja-
hers. —
Charles Bonesteel,
sem lengi var yfirmaður banda-
ríska setuliðsins liér á landi.
— Stásslegir eru slíkir um-
boðsmenn erlendra hervelda, en
valdamiklir eru þeir einnig í kot-
ríkjum, eins og Islandi, svo að ekki
er fullvíst, að ráðherrar séu stór-
um máttugri á úrslitastund.