Vesturland - 24.12.1959, Qupperneq 10

10
VESTURLAND
Friðrik Sigurbjörnason, Bolungavík:
„Lángt fyrlr handan hafið salta gráa“
Bolungavík er framtíðarstaður.
Yzt við Isafjarðardjúp, sunnan-
vert, skerst hún inn víkin, sem er
okkur svo kær, sem þar eigum
heima.
Bolungavík er nafn hennar, og
við skulum ekki deila um það á
þessum vettvangi, hvort skrifa á
það Bolungarvík eða sleppa r-inu.
Sumir segja, að þar sé elzta ver-
stöð landsins, og fáar verstöðvar
á landinu hafa reynzt jafnbetri
yfir svo langan tíma, þótt sjómenn
Bolungavíkur hafi mátt stríða við
meira hafnleysi en ílestir aðrir
sjómenn landsins, bæði fyrr og
síðar.
Bolungavík er ennþá kauptún,
en íbúum hennar fer ört fjölgandi,
byggingarnar rísa upp, hver af
annarri, stórframkvæmdum hefur
verið komið á fót, orkan er nægi-
leg til iðnaðar og heimila, og þeg-
ar sá tími kemur, að örugg höfn
verður byggð í Bolungavik, mun
þess ekki langt að bíða, að þang-
að flykkist fólk, þá verði þar jafn-
vel enn meiri atvinna en nú er og
betri, því að fengsæl fiskimið eru
þar nær en víða annarsstaðar á
landinu.
Bæði atvinnan og blómlegt
menningarlíf, ásamt mikilli nátt-
úrufegurð sameinast um að laða
fólk að staðnum.
Um allt þetta hefur verið marg-
rætt og ritað, og hef ég því hugsað
mér að hasla mér völl á sviði, sem
ég hygg að fáir hafi áður reynt
við, að reka að nokkru samband
Bolungavíkur við skáldskap kunn-
asta rithöfundar þjóðarinnar, Hall-
dórs Kiljan Laxness.
Það er ekki sagt því ágæta
skáldi til hnjóðs á neinn hátt, að
nokkrar af sögupersónum hans er
auðvelt að þekkja héðan úr byggð-
arlaginu.
Auðvitað er ekkert hægt að full-
yrða um efnivið skálda, þegar þeir
skapa sögupersónur sínar, en hinu
iiiitiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiniiiiiii
var mjög vel tekið og þjóðin vildi
bæta upp þekkingarskort margra
alda.
Hér skal nú staðar numið. Saga
fræðslu- og menntamála frá því á
síðari hluta 19. aldar og fram á
okkar daga er sérstakur kafli.
Eftir miðja 19. öld f jölgar skólum,
barna-, unglinga-, kvenna-, bænda-
og sjómannaskólar rísa upp. Und-
irbúningur er hafinn að því að
koma fræðslu almennings í fast
form. Sú þróun er of yfirgripsmik-
il til þess að henni verði gerð skil
í þessari stuttu grein.
verður ekki á móti mælt, að oft
má kenna svipmót með þeim og
íólki, sem raunverulega hefur lif-
að í landinu.
Kunnasta sögupersóna Kiljans
er ef til vill Ólafur Kárason Ljós-
víkingur, og þegar sögur KUjans
um hann komu út, þótutst mörg
þorp á landinu, jafnvel heilar
sveitir, geta eignað sér Ljósvík-
inginn í einu eða öðru tiUiti.
Skáldið á Þröm.
Það er þó ekki fyrr en bókin
„Skáldið á Þröm“ kemur fyrir al-
menningssjónir, að ekki varð um
villzt, hvert KUjan sótti sinn Ljós-
víking.
Og það er ekki hægt annað að
segja, að í meðferð Kiljans, hefur
skáldið á Þröm öölast þá heims-
frægð, sem því hlotnaðist aldrei í
lifanda lífi.
Magnús Hjaltason, en svo nefnd-
ist Ljósvíkingurinn í kirkjubókun-
um, var kennari hér í Skálavík ytri
um árabil, og enn þann dag í dag
er til fólk hér í Bolungavík, sem
man eftir Magnúsi og þekkir sögu
hans alla mæta vel.
Þeir, sem voru honum samtíma
í Skálavík vilja samt ekki skrifa
undir allar lýsingar hans á með-
ferðinni á honum ,enda varla von.
Hann þótti um margt „guðs vol-
aður vesalingur", sem varla var
viðbjargandi.
Og hér í sveit rataði hann 1
stærstu ógæfu lífs síns, sem kom
honum að lokum í tugthús ,og hér
eru enn við lýði mörg hús, sem
hann dvaldist í, m. a. húsið, sem
hann varð að híma utan fyrir
frostkalt kvöld, og bíða eftir sýslu-
manni, sem þá var sagt, að hafi
setið að sumbli með kaupmanni á
staðnum.
Kennari í Bolungavík.
Hér eru líka til skólabækumar
undirskrifaðar af kennaranum
Magnúsi Hjaltasyni, og það segir
líka sína sögu, að eftir ógæfuvet-
ur hans í Skálavík, neituðu flest-
ir Skálvíkingar að senda börn sín
til prófs um vorið, og sézt það
glöggt á prófbókunum.
Hér í Bolungavík eru enn á lífi
öldruð hjón, sem skutu skjólshúsi
yfir Magnús, unnustu hans og ung-
an son, þegar Magnús átti í
stærstu raunum sínum, þótt Bol-
víkingar vilji hins vegar ekki fall-
ast á þá mörgu úthýsingarstaði,
sem Magnús getur um, og kemur
að því síðar.
Sagan af þessu er harla lær-
dómsrik, og því tek ég hana upp
í þessa grein úr dagbókum hans.
„Ekki var gott að fá gistingu
á Mölunum (í Bolungavík). Var
okkur úthýst á átján stöðum, vor-
um við að hrökklast með barnið
frá húsi til húss fram á nótt, þang-
að til við um síðir gátum fengið
að vera hjá bláfátækum hjónum,
Hjálmari Þorsteinssyni og Guð-
björgu Sigurðardóttur." Og daginn
eftir stendur þetta: „Ofsastormur
á norðan. Svöng um kyrrt í Bol-
ungavík. Fannst mér nú guðs
hönd nokkuð stutt.“
Gestrisni Bolvíkinga.
Því birti ég þessa sögu, að um
margt er í henni missagt um gest-
risni Bolvíkinga. Það gæti virzt
ókunnugum lesanda, að heiðurs-
hjónin Hjálmar og Guðbjörg hafi
bjargað sóma íbúanna þá. — En
húsakynni Bolvíkinga munu vafa-
laust ekki hafa verið nein stór-
hýsi á þeim tíma, enda þekki ég
aðrar sögur héðan, sem sanna mér,
að hægt var að finna að mörgu
frekar hjá Bolvíkingum, heldur en
skorti á gestrisni, og illa þekki ég
þá afkomendur íbúanna, sem þá
lifðu, ef þeir úthýstu vesalings ör-
eiga og ógæfumanni í norðan-
stormi og hríð ,eða létu hann
svangan vera heilan dag, enda
hefur jafnan nægur matur verið
allskyns til í Bolungavík, bæði fyrr
og síðar.
Vel má vera, að beiskja Magnús-
ar út í lífið allt hafi valdið skrif-
um hans í dagbækurnar um fólk-
ið í Bolungavík.
Hitt er svo annað mál, þótt ekki
komi það beint þessu máli við, ef
einhvemtíma yrði skráð saga nið-
ursetninga og hreppsómaga á Is-
landi, einkanlega fyrrum, yrði það
Ijót saga og fáum til sóma.
Heyrt hef ég, að niðursetning-
ur hafi gert þessar vísur, a. m. k.
fyrir 1850 í Kelduhverfi:
„Þegar ég geng út og inn
og ekkert hef að gera.
Hugsa ég um hringinn minn,
hvar hann muni vera.
Ef hann finna ekki má,
upp þá rennur vorið.
Huldufólkið hefur þá,
hann í kletta borið.“
Isak, gamall maður ættaður úr
Kelduhverfi, sagði Steini Emils-
syni þessar vísur, sem sannarlega
eru þannig lagaðar, að þær vekja
menn til umhugsunar um þann at-
burð, sem að baki þeirra liggur.
En Halldór Kiljan kann þá
miklu list að milda dóm sögunnar
og sjá atburði hennar með augum
snillingsins, og í Ljósvíkingnum
er ekki svona sterkt að orði kveð-
ið, þótt enginn vafi leiki á, að
Kiljan hafi þekkt dagbókarskrif
Magnúsar mætavel.
Dagleið á fjöllum.
1 bók Kiljans „Dagleið á fjöll-
um, kemur fyrir önnur persóna úr
Bolungavík, en það er heimspek-
ingurinn á Meiri-Bakka í Skálavík,
Páll heitinn Jósúason, en skáldið
heimsótti hann ásamt Vilmundi
landlækni á ferðalagi þeirra fé-
laga yfir fjöllin þau sjö. Sú frá-
sögn hefur yfir sér geðþekkan blæ.
Þar er útvegsbóndi, sem kann vel
með höfðingjum að vera og hefur
sérkennilegar skoðanir á lífinu og
tilverunni, en saga Kiljans nær þó
ekki til hinnar „hinnstu heim-
speki“ Páls, þegar hann hvarf að
heiman og sást ekki síðan, en sá
atburður gerðist fyrir örfáum ár-
um.
Enn þann dag í dag eru lifandi
börn Páls, bæði hér í Bolungavík
og annarstaðar, og stúlkan, sem
reiddi þá félaga yfir Skálavíkur-
heiði til Bolungavíkur, lifir enn,
og sumir þykjast kenna þar ein-
Bolungavík