Heilbrigðismál - 01.12.1987, Blaðsíða 14

kransæðasjúkdómum.1 Bæði hor-
mónin koma þar við sögu. Til þess
að hér verði um raunverulega
hættu að ræða þarf þó tvennt til
viðbótar, vissan aldur og reyking-
ar. Ef konan er eldri en 35 ára og
sérstaklega ef hún er komin yfir
fertugt, ætti hún síður að nota pill-
una. Konur sem reykja og taka
pilluna eru í tvisvar til fjórum sinn-
um meiri hættu á að fá kransæða-
þrengsli heldur en þær sem ekki
reykja. Aðrir þættir sem auka
áhættuna eru hækkaður blóðþrýst-
ingur, mikið af sumum fituefnum
(VLDL) í blóði og sykursýki.
Lengi hefur verið vitað að pillan
leiðir til vægrar hækkunar á blóð-
þrýstingi1 en hækkunin fylgir bæði
hækkuðum aldri konunnar og
lengri notkun pillunnar. Pýðing
þessa til lengri tíma er óviss.
Um ein af hverjum 100.000 kon-
um sem nota pilluna fá blóðtappa,
en til samanburðar ein af hverjum
200.000 sem nota hana ekki. Hér er
því um sjaldgæft fyrirbrigði að
ræða, sem hefur orðið enn óal-
gengara með nýrri pillutegundum
og minni hormónaskammti.
Pillan og ófrjósemi
Upphaflega er sú ráðlegging frá
læknum komin að konur eigi að
taka sér „hvfld frá pillutökunni" í
tvo til þrjá mánuði á ári hverju til
að tryggja að hormónajafnvægi lík-
amans raskist síður. Þessi skoðun
á rætur að rekja til þess tíma þegar
byrjað var að nota pilluna til getn-
aðarvarna og lítið var vitað um
áhrif hennar á frjósemi þegar til
lengdar lét. Engin lyfjafræðileg eða
læknisfræðileg stoð er fyrir þessu.4
Annar greinahöfunda (RTG) hefur
reynt að finna eldri og nýrri athug-
anir þar sem stoðum væri rennt
undir þessa skoðun, en jafnvel í
eldri rannsóknum á pillunni er
ekkert slíkt að finna. Hins vegar
hefur um tíundi hluti fóstureyð-
inga á íslandi verið bein afleiðing
ótímabærra þungana í pilluhvfld.4
Þessa landlægu ranghugmynd um
pillunotkunina er nauðsynlegt að
heilbrigðisstarfsfólk kveði niður.
Þvf hefur oft verið haldið fram
að langvarandi og stöðug notkun
pillunnar valdi tíðateppu (amenorr-
hea) og minnkaðri frjósemi, þegar
töku hennar er hætt. Rannsóknir
hafa sýnt að svo er ekki og frjó-
semi er að minnsta kosti jafnmikil
hjá þeim konum sem hætta á pill-
unni og þeim sem hætta notkun
annarra getnaðarvarna. Tíðatrufl-
anir eftir pillunotkun eiga sér oft-
ast aðrar orsakir, sem eru óháðar
áhrifum pillunnar.
Pillan og væg aukaáhrif
Aðalástæður þess að konur
hætta notkun pillunnar og velja
aðrar getnaðarvarnir eru oft ýmis
vægari aukaáhrif hennar sem ekki
eru hættuleg heilsu, en engu að
síður hvimleið. Meðal þessa má
telja ógleði, þyngdaraukningu,
höfuðverk, skapbreytingar og út-
ferð úr leggöngum. Þessi áhrif eru
allt frá vægum óþægindum, sem
konan venst og hættir að taka eftir,
í óbærilegar aukaverkanir. Mjög
misjafnt er frá einni konu til annarr-
ar hvort og hvernig slíkra áhrifa
verður vart, jafnvel þótt þær taki
sömu pillutegundina. Nýrri pillu-
tegundir hafa verið þróaðar til að
draga úr aukaáhrifunum. Sum
þessara áhrifa minnka á fyrstu
þrem mánuðum notkunarinnar
vegna þess að hormónin í pillunni
örva myndun hvata í lifur sem
brjóta niður kynhormón. Mikil-
vægt er að konum sé gert þetta
ljóst og að pillutegundin sem valin
er sé reynd í hæfilegan tíma. Þá er
misjafnt hvernig hormónin sem
notuð eru í pilluna bindast frum-
um líkamans og hve lengi sú bind-
ing helst virk. Breyting á pilluteg-
und, getur því haft veruleg áhrif á
það hvernig svar líkamans við pill-
unni verður.8 Það getur til dæmis
bætt ógleðitilhneigingu ef breytt er
um prógesterónefni. Oft er ekki
breytt um pillutegund á nógu
áhrifaríkann hátt ef kona þolir illa
þá tegund sem hún hefur byrjað á.
Sömu hormónin eru gefin í breytt-
um skammti undir öðru vöruheiti.
Afleiðingin verður í samræmi við
það, konan gefst upp og hættir
tökunni. Meðal kvenna sem komu
í fóstureyðingu á Kvennadeild
Landspítalans hafði um helmingur
áður notað pilluna um ótilgreindan
tíma og hætt notkuninni vegna
óþæginda af pillutökunni. Þessum
konum sem þá notuðu óöruggari
eða engar getnaðarvarnir, hefur
fjölgað á síðari árum.4 Betri ráðgjöf
um val á pillutegund og notkun
hennar ætti að stuðla að fækkun
þessara ótímabæru þungana.
Ný hormón í pillunni
Hormónasamsetning getnaðar-
varnapillunnar hefur ekki breyst
mikið frá því hún kom fyrst á •'
markað þar til nýlega. Helstu
breytingamar hafa verið minni
styrkur östrógens og prógesteróns,
auk mismunandi styrkleika eftir
dögum.
Östrógenefnin í pillunni hafa
verið af tveim gerðum, etinýlöstra-
díól og mestranól, sem bæði hafa
sams konar eiginleika. Ný östró-
gen eru ekki í sjónmáli.
Prógesteróntegundir eru fleiri og
hafa nokkuð ólíka eiginleika hvað
snertir styrk og aukaverkanir. Á
síðustu árum hafa komið fram tvö
ný afbrigði (desógestrel og gestó-
den). Þau eru talin hafa minni
óæskileg áhrif á efnaskipti líkam-
ans, sérstaklega blóðfitu. Ef kostir
þessara nýju hormónategunda
Pillutegundir
á markaði á íslandi
Tegund Hlutfall hormóna Töflu-
fföldi
Brevicon Jafnt í öllum töflum 21
Contumin Jafnt í öllum töflum 21
Eugynon Jafnt í öllum töflum 21
Gynatrol Jafnt í öllum töflum 21
Lyndiol Jafnt í öllum töflum 22
Marvelon Jafnt í öllum töflum 21
Microgyn Jafnt í öllum töflum 21
Neogynon Jafnt í öllum töflum 21
Neovulen Jafnt í öllum töflum 21
Ortho-Novin Jafnt í öllum töflum 21
Ovysmen Jafnt í öllum töflum 21
Synatrol Jafnt í öllum töflum 21
Sequilariun Tvískipt 21
Trinordiol Þrískipt 21
Triquilar Þrískipt 21
Exlutona* Aðeins prógesterón 35
*Væntanleg
14 HEILBRIGÐISMAL 4/1987