Heilbrigðismál - 01.12.1987, Blaðsíða 31

HEILBRICÐISMÁL
hætti: / fyrsta lagi geta V-, J- og D-
bútarnir stokkast saman hvernig
sem er og ennfremur getur hver
þung keðja tekið saman við hvaða
léttu keðju sem vera skal. Miðað
við þekktan fjölda bútanna má
reikna út að samsetningarmögu-
leikarnir eru upp undir tíu milljón-
ir. / öðru lagi er samsetning bút-
anna hverju sinni ónákvæm og
verða gjarnan minni háttar úrfell-
ingar á mörkunum. Par með breyt-
ist kjarnasýruröðin, sem aftur leið-
ir af sér örlítið breytta amínósýru-
röð í mótefnasameindinni, en jafn-
vel ein breytt amínósýra breytir
sérhæfi mótefnisins. / þriðja lagi er
stundum bætt inn í kjarnasýruröð-
ina þegar bútarnir eru skeyttir
saman, með sömu afleiðingum og
áður er lýst. / fjórða lagi eru svo V-
genbútarnir viðkvæmari fyrir
stökkbreytingum en almennt ger-
ist.
Jafr.framt rannsóknum á mót-
efnagenunum vann Tonegawa, og
reyndar margir fleiri á öðrum stöð-
um, að því að komast að eðli við-
Skýringarteikning af myndun mót-
efnagena. Efst eru genin óstokkuð, eins
og þau eru í stofnfrumum, i næstu röð
eru dæmi um uppstokkuð gen í B-eitil-
frumum, sfðan koma prótein og loks
fullmynduð mótefni.
takans sem T-eitilfrumur hafa á yf-
irborði sínu. Petta tókst loks árið
1984. Þessi viðtaki reynist vera
samsettur af tveimur mismunandi
peptíðkeðjum, sem minna mjög á
léttar keðjur mótefnanna, og hafa
breytilegan og óbreytilegan hluta.
Það kom svo í ljós að fjölbreytileiki
þessarar sameindar verður til með
mjög svipuðum hætti og þekkt var
orðið um mótefnin með uppstokk-
un genbúta.
Gildi þessara rannsókna felst
fyrst og fremst í sjálfum niður-
stöðum þeirra. Það hefur tekist að
komast að mjög snjallri aðferð sem
náttúran hefur til að leysa flókið
viðfangsefni. Skilningur á starf-
semi gena ónæmiskerfisins hefur
átt þátt í auknum skilningi al-
mennt á því að erfðaefni er ekki
eins fastnjörvað og óbreytilegt og
menn töldu. Sé spurt um hagnýtar
afleiðingar þessara rannsókna þá
hefur Tonegawa svarað því svo
sjálfur að forsenda þess að skilja
bilanir og sjúkdóma í ónæmis-
kerfinu sé sú að hafa fyrst góðan
skilning á eðlilegri starfsemi þess.
Þannig eru þessar rannsóknir mjög
mikilvægur liður í að auka þekkingu
manna á til dæmis sjálfsónæmis-
sjúkdómum, verkun ónæmisað-
gerða og fleiru.
Það er gaman að geta þess að
lokum að Susumu Tonegawa kom
til íslands sumarið 1985 sem gesta-
fyrirlesari á fimmtánda þing norr-
ænna samtaka ónæmisfræðinga og
tók einnig þátt í umræðufundi. Að
sjálfsögðu flutti hann stórfróðlegan
fyrirlestur um viðtakann á T-eitil-
frumum, en mér er líka minnis-
stætt að það vildi svo til að ég sá
yfir öxlina á honum þegar hann
skráði nafn sitt í gestabók hjá Vig-
dísi forseta á Bessastöðum og gerði
það með japönsku letri. Þetta litla
atvik sýnir að hann lítur ennþá á
sig sem Japana, þrátt fyir langa bú-
setu utan Japans. Hann er fyrsti
Japaninn sem hlýtur Nóbelsverð-
laun í læknisfræði. Fyrir einu ári
hélt hann fyrirlestur á alþjóðlegu
þingi sem haldið var í Tokyo. Sagt
er að japanskir blaðamenn hafi þá
gengið hart að honum með spurn-
ingar um það hvenær kæmi loks
að því að Japanir eignuðust Nó-
belsverðlaunahafa í læknisfræði.
Þeir þurfa ekki að spyrja lengur.
itarefni:
Susumu Tongeawa: The Molecules of the
immune system. Scientific American 1985,
253:104-113.
Helga M. Ögmundsdóttir, Ph.D.,
er læknir og sérfræðingur í ónæmis-
fræði. Hún er nú forstöðumaður
Rannsóknastofu í sameinda- og frumu-
líffræði sem Krabbameinsfélagið hefur
nýlega komið d fót.
HEILBRIGÐISMÁL 4/1987 31