Alþýðumaðurinn - 21.12.1987, Blaðsíða 11

ALÞÝÐUMAÐURINN - 11
> V — VLH.ifýb'-'ÍJ'URií’
>«>
Og silungsveiði mundi haldast þar og jafnvel aukast
með skynsamlegum aðgerðum.
3. Rennsli Laxár. Þá hafa menn óttast að rennsli
Laxár neðan virkjunar breytist svo að bæði yrði af
stórkostleg landspjöll og veiðispjöll. Vatnsaukning
Laxár vegna Suðurárveitu hefir í för með sér vatns-
borðshækkun, sem nema mun 6-23 cm frá meðal
vatnsborði, minnst niður hjá Laxármýri, þar sem hún
er nær engin, og er þó hægt að draga nokkuð úr því.
Er auðsætt að slíkt getur ekki valdið tjóni þar sem
það er miklu minna en venjuleg vatnsborðshækkun í
flóðum árinnar. En við stíflugerðina verður unnt að
hemja svo vorflóð í Laxá, að þeirra gæti sáralítið. Þá
er og girt fyrir þær vatnsþurrðir, sem sífellt verða á
vetrum. M.ö.o. rennsli árinnar verður jafnara en nú
er, og er það alkunna að slíkt bætir veiðiskilyrði en
spillir þeim ekki. Straumhraði eykst nokkuð en fjarri
því að ná því hámarki, sem valdið getur truflunum á
hrygningarsvæðum enda þótt svo megi fara að þau
flytjist sums staðar til. Slýmyndun mun áreiðanlega
minnka. Aurburður í ánni hverfur. Lónið hefir í för
með sér að áin kólnar seinna á haustin en nú og verð-
ur árvatnið því hlýrra en nú er á vetrum og fram eftir
vori. Hins vegar hitnar áin seinna en nú er að sumr-
inu, en hitinn helst lengur eins og fyrr var sagt. ís og
krapaburður árinnar minnkar stórlega eða hverfur
með öllu, því að enginn ís eða krap berst niður fyrir
stíflu og íshrannir þær, sem myndast í Aðaldal,
minnka stórlega eða hverfa algerlega.
Að dómi sérfróðra manna á þessum sviðum er því
næsta ólíklegt, að umræddar aðgerðir hafi áhrif til
hins verra á veiði í Laxá í Aðaldal, enda staðreynd frá
mörgum stöðum að slík jöfnun á vatnsrennsli, sem
hér um ræðir, hefir aukið veiði í ám en ekki skert.
Jafn sjálfsagt er þó að gerðar verði líffræðilegar
athuganir á Laxá á næstu árum áður en aðalbreyting-
in hefst. Þær eru öllum til hagsbóta.
Fyrirhugaðar framkvæmdir breyta engu um gerð
vatnsvega fyrir fisk upp eftir Laxá upp fyrir virkjun,
frá því sem nú er, ef tiltækilegt þykir vegna kostnaðar,
sem enn hefir þótt meiri en svo að réttmætt væri að
ráðast í þær framkvæmdir. Þá bera menn ugg í brjósti
vegna hinnar háu stíflu og þess þunga, sem á henni
hvílir, ekki síst þar sem vér búum í jarðskjálftalandi.
En þá er vert að minnast þess, að jarðskjálftar eru
ekkert dularfullt afl og unnt er að gera mannvirki svo
úr garði að þau sú einnig trygg gegn slíkum skakka-
föllum. Mun ekkert verða til þess sparað eftir því sem
tækni og þekking nær til.
Ég hefi nú leitast við að gera grein fyrir því sem
gera skal, draga fram kosti þess og lesti. Ætlun mín
er, að þér sem mál mitt heyrið, reynið síðan að dæma
eftir staðreyndum en ekki tilfmningasemi.
Margt er rætt um náttúruvernd bæði í þessu sam-
bandi og öðrum og ráðamenn þessara framkvæmda
sakaðir um skilningsleysi í þeim efnum. í því sam-
bandi má nefna að einn aðalhöfundur þessara áætl-
ana á sæti í Náttúruverndarráði, og því sæmilega vel
treystandi til að taka tillit til þeirra sjónarmiða. Ann-
ars er vert að geta þess, að hvarvetna um heim, þar
sem náttúruvernd er orðinn fastur þáttur í þjóðlífmu,
er mönnum ljóst það sjónarmið að maðurinn er lif-
andi vera, sem á rétt sinn í náttúrunni, og hin sanna
náttúrvernd miðar að því, að maðurinn fái hagnýtt
sér gæði og auðlindir náttúrunnar án þess að fremja
rán eða slík spjöll, að landið verði verra og óbyggi-
legra eftir. Það er öllum ljóst, að til þess að nútíma-
þjóðfélag fái að þróast á eðlilegan hátt, verður maður-
inn sífellt umsvifameiri og hlýtur því að ganga á hið
ósnortna land.
Á hinn bóginn er að því keppt að fórna sem
minnstu af náttúrunni og helst engu nema því, sem
brýn nauðsyn krefur.
Hinar áætluðu framkvæmdir Gljúfurversvirkjunar
kreijast þess að hluti af Laxárdal verði lagður undir
vatn. Deila má um, hver náttúruspjöll verði að því.
Aðrar aðgerðir í þessu sambandi virðast ekki valda
nokkrum þeim spjöllum, sem varanleg séu eða ekki
verði bætt. Og þá er að líta á hvað vinnst.
Norðurlandi eystra frá Ólafsfirði til Þórshafnar,
með um 20 þús. íbúum verður séð fyrir nægjanlegri
orku til iðnaðar og heimilisþarfa á ódýrari hátt en
nokkur önnur hugsanleg leið getur veitt. Jafnframt
því er rekstursöryggi virkjananna tryggt betur en
unnt er á annan hátt. Hér er því raunverulega um lífs-
spursmál alls þessa landshluta að ræða. Nær það jafnt
til þéttbýlis og strjálbýlis. Það er því matsatriði hvort
meira vegi lífshagsmunir þessara 20 þús. manna eða
10. hluta þjóðarinnar, eða þau spjöll, sem hér munu
verða, og ég hefi leitast við að benda á.
Mér er það engin launung, að íyrst er ég heyrði um
þessar áætlanir, var ég hikandi, en eftir því sem áætl-
anirnar fengu fastara form og niðurstöður vísinda-
legra rannsókna lágu fyrir, hvarf mér allur efi um
réttmæti framkvæmdanna. Og þannig hygg ég fara
mundi hverjum þeim, sem átt hefði þess kost að fylgj-
ast með rannsóknunum stig af stigi, án haturs eða
hylli ef svo mætti kveða að. Og það er einhuga álit
okkar allra, sem með þessi mál höfum farið, að við
hefðum brugðist skyldu okkar við þjóðfélagið og okk-
ur sjálfa ef við hefðum neitað þessu ráði þegar á það
var bent. Höfðum við engra hagsmuna þar að gæta,
annarra en þeirra að gera rétt eftir því sem samviska
okkar og þekking náði til. Og ég er sannfærður um, að
hver og einn, sem kynnir sér málið til hlítar mun
skilja það viðhorf okkar.
Land vort er í örri þróun. Fólkinu fjölgar, tímarnir
kreíjast sífellt betri lífsskilyrða. Þau verða ekki veitt
nema með aukinni og bættri framleiðslu.
Ein megin undirstaða hennar er aukin nýting á
orku fallvatnanna. Hin fyrirhugaða Gljúfurversvirkj-
un er einn áfangi af mörgum til að fylgja þessari
þróun.
Nokkru þarf að fórna, og þær fórnir eru ekki sárs-
aukalausar, fremur en aðrar fórnir. En þær eru færð-
ar til þess að gera þjóðlíf þessa landshluta frjórra og
betra, og um leið einn þáttur í að skapa íslenskri þjóð
betri framtíð.
Á þeim grundvelli eru þær ekki einungis réttlætan-
legar heldur sjálfsagðar.
Eftirmáli við Laxármál
Erindi þetta um virkjunarframkvæmdir við Laxá
var flutt í útvarp haustið 1969 en þá var að heíjast
Finna-galdur sá gegn þeim framkvæmdum, sem síðar
magnaðist svo að kalla mætti að héldi við æði. Erindið
var samið til þess eins að skýra frá fyrirætlunum Lax-
árvirkjunarstjórnar og hrinda þeim rangfærslum og
áróðri, sem þá hafði fram komið. En um þá hluti fór
sem ófreskjurnar í ævintýrunum, að þegar höggvið
var höfuðið af einni, spruttu þrjú ný í staðinn. í þessu
erindi er ekkert, nema blákaldar staðreyndir, og máli
hvergi hallað Laxárvirkjun í vil. Engu að síður fór sá
málflutningur svo í taugarnar á sumum, að naumast
var ég þagnaður í útvarpinu, þegar einn brottflúinn
Laxdælingur, sem ég hafði einu sinni eða aldrei séð,
sendi mér símskeyti með svívirðingum, og hefir hann
gert svo síðar að tilefnislausu. Þessa get ég hér, svo að
það gleymist ekki, þegar lýst er bardagaaðferðum
þeirra Laxármanna.
Það er ekki ætlun mín að rekja sögu þessa máls, né
ræða allt það moldviðri, sem þyrlað hefir verið upp í
því. Gljúfurversvirkjun er úr sögunni, illu heilli og ef
til vill meira. En þar sem virkjunarandstæðingar
skutu sér í fyrstu að baki ágæts málefnis, náttúru-
verndar, vil ég í stuttu máli rifja upp, hvað glataðist
við það að horfið var frá Gljúfurversvirkjun, eins og
hún var hugsuð í fyrstu.
Enda þótt uppistaða hefði verið gerð í Laxárdal, og
nokkur landspilda farið í kaf og orðið að hætta búskap
á einhverju af býlum dalsins eins og rakið er hér að
framan, er það sannfæring mín, að þegar allt kom til
alls hefðu framkvæmdir Gljúfurversvirkjunar getað
orðið og orðið eitt af stórfelldustu landverndarfyrir-
tækjum, sem unnin hafa verið hér á landi. Skal það nú
rakið í fáum dráttum.
1. Með Suðurárveitu í Kráká varð að gera tvennt, ef
hún átti að takast og koma að fullu gagni. Annars veg-
ar að gera víðáttumikla friðun og landgræðslu í Krák-
árbotnum og við veituskurðinn, en land liggur þar nú
mjög undir spjöllum af uppblæstri og sandfoki. Hins
vegar varð að laga farveg Krákár, og hemja hana
þannig, að hætta á spjöllum af hennar völdum á engj-
um og Mývatni sjálfu væri úr sögunni.
2. Ef byggð hefði lagst algerlega niður í Laxárdal,
og landið orðið opinber eign, skapaðist þar möguleiki
á að gera óvenjulega stórt friðland, þar sem gróðri og
dýralífi hefði verið hlíft um aldur og ævi fyrir ágangi
mannsins. En þótt byggð hefði haldist, sem hún
sennilega hefði gert að einhverju leyti, hefði verið full
nauðsyn að friða verulega spildu meðfram lóninu fyr-
ir allri umferð og ágangi og mundi svo hafa verið gert,
og um leið að græða þar belti af kjarrgróðri, víði og
birki, til að tálma aurrennsli úr hlíðunum. Við lónið
hefði þá skapast fullkomið friðland og griðastaður
öllu lífi. Hver prýði hefði orðið að hinu kjarri girta
vatni skal hér ekki rakið, en trúlegt þætti mér að ekki
hefðu fáar af öndum Mývatns talið sig eiga þar gott
skjól, þegar þær þreyttust á umferðinni við Mývatn.
Þetta hefur eilíflega tapast.
Nú upp á síðkastið hefir raunar komið í ljós, að
megináhugamál virkjunarandstæðinga er það að
koma laxi upp í efri Laxá og Mývatn um leið. Slíkt er
ekki náttúruvernd, heldur náttúruspjöll, þar sem þar
hefir aldrei lax verið fyrr, enda við því varað af sjálfu
náttúruverndarráði. Og svo er að sjá, að máttarvöld
landsins ætli að meta meira hugsanlegan laxagróða
fáeinna manna, en það, að tryggja heilum landshluta
ódýra raforku, til heimilisnota og iðnaðar og um leið
tryggja atvinnu og bólfestu hér norðanlands.
Við virkjunarmenn höfum beðið ósigur í fyrstu
atrennu. Ég harma það að vísu, en betra er að bíða
ósigur með hreinan skjöld en sigra með klækiskap. Og
óhræddur bíð óg dóms sögunnar um viðhorf okkar í
þessu máli.
i