Íslendingur - 13.08.1947, Blaðsíða 5

Miðvikudagur 13. ágúst 1947.
ÍSLENDINGUR
Stjórnarfarið í Rússlandi
Eftir Paul Winterton, fréttaritara brezka útvarpsins.
PAUL WINTERTON var fréttaritari brezka stórblaðsins News
Clironicle og brezka útvarpsins í Rússlandi stríðsárin 1942—45.
Frétiir hans og greinar vöktu þá jafnan mikla athygli, og „Þjóð-
viljinn“ hœldi honum á hvert reipi. Nú hejir hann gefið út bók um
dvöl sína í Rússlandi, sem nýlega er komin út á íslenzku undir nafn-
inu „Myrkvun í Moskva“. 1 formála bókarinnar segir höjundur, að
tilgangur bókarinnar sé að fylla í eyðurnar á jréttum hans frá Rúss-
landi á stríðsárunum, en þá hafi liann ekki mátt senda annað frá sér
en lét vel í eyrum hinna rússnesku valdhafa. Virðist bókin skrifuð
af mikilli sakngirni og raunsœi þess manns, sem kynnt hefir sér allar
aðstœður til hlýlar. Þjóðviljinn hefir stimplað Winterton „atvinnu-
lygara“ fyrir þessa bók, en það gífuryrði mun ekki hagga gildi lienn-
ar. „1slendingur“ birtir hér kafla úr bókinni um stjórnarfarið í
Rússlandi.
í Rússlandi er svo nærri algert
einræði, að það, sem munar, skiptir
ekki máli. Landinu er í raun réttri
stjórnað af litlum hóp manna með
Stalin í broddi fylkingar. Að svo
miklu leyti, sem rödd þjóðarinnar
getur látið til sín heyra, heyrist hún
aðeins innan flokksins, þar sem
meiri hlutinn ræður öllu og minni
hlutinn má ekki láta á sér bæra. í
rauninni ræður hinn óbreytti komm-
únistaflokksmaður harla litlu um
stefnuna nú á dögum og er lítið ann-
að en áróðurstæki, sem beitt' er til
að vinna ákvörðunum forsprakkanna
hylli þjóðarinnar.
Stalin er raunverulega einvald-
ur. Eg á ekki við það, að hann birt-
ist allt í einu samstarfsmönnum sín-
um í stjórnmálanefnd flokksins,
hendi í þá heilmiklu af fyrirskipun-
um ög segi: „Hlýðið“. Eg er nefni-
lega á þeirri skoðun, að Stalin sé
mjög skynsamur maður, kunni að
hlýða á rök annarra og velti fyrir sér
skoðunum samstarfsmanna sinna,
áður en hann slær botninn í umræð-
urnar og kunngerir skoðanir sínar.
En þegar hann lcetur uppi álit sitt,
þá er málið útrætt. Og þar sem þjóð-
in getur ekki með neinu móti mót-
mælt fyrirskipunum hans, án þess
að stofna sér í hættu, þá er þarna
einræði á ferðinni.
Að minnsta kosti er það skoðun
mín. Það mætti rita heilmikið um
þetta efni og ræða urn önnur orð,
sem lýstu betur rússneska stjórnar-
farinu. Eg get hugsað mér, að menn
geti rætt af kappi og óratíma um
það, hvort einræði Stalins sé byggt
á góðvild eða ekki og hvaða leyti
það sé frábrugðið hinum dauðu ein-
ræðiskerfum Mussolinis og Hitlers
— ef um nokkurn mun er að ræða.
En það kemur ekki þessu máli við.
Það, sem ég held fram, er að hvað
sem þetta stjórnarfar kann að vera,
þá er það ekki lýðrœði.
Eg hefi tvisvar verið viðstaddur
fundi æðsta ráðs Sovétríkjanna í
Moskvu, sem er að nafninu til vold-
ugasta samkundan í Sovétríkj unum.
Ráðið klæðist fullkomnum lýðræðis-
búningi. Þar fara fram „umræður",
tillögur eru fram bornar og atkvæði
greidd. Þrátt fyrir það ber aldrei á
neinum neista sj álfsákvörðunar, svo
að greint verði. Andmælum er aldrei
hreyft, þegar mál eru. borin fram og
allir eru samþykkir tillögum stjórn-
arinnar. Þingfundur í ríkisdeginum
á dögum nazista hlýtur að hafa ver-
ið mjög keimlíkur.
Meðlimir þessa sovétþings eru
kjörnir úr hópi frambj óðenda, sem
stjórnin hefir samþykkt. Um fram-
bjóðendur stjórnarandstöðunnar er
ekki að ræða. Kjósandinn getur skrif
að nafn þess, sem hann vill kjósa, á
kjörseðilinn, ef honum fellur ekki
við frambjóðandann, en aðrir en op-
inberir frambjóðendur eru aldrei
kosnir. Þegar þessar blekkingakosn-
ingar hafa fram farið, ákveður
kommúnistaílokkurinn, hvað gera
skuli og sovétþingið fellst á það.
En að segja, að Sovétríkin séu
ekki lýðræðisríki, er allt annað en að
segja, að fordæma beri stjórnarfar
þeirra umyrðalaust. Þetta kerfi virð-
ist eiga mjög vel við Rússa, sem hafa
aldrei kynnzt stjórnmálalýðræði eins
og við, langar ekkert sérstaklega í
það og munu áreiðanlega eiga í mikl'
um erfiðleikum við að láta það starfa.
Stjórnmálalýðræði er fyrst og fremst
vestrænt fyrirbrigði og það er rétt
að gera sér það ljóst þegar, að aldir
geta liðið áður en það getur dafnað
í hinu hálfausturlenzka Rússlandi, ef
það getur nokkru sinni dafnað þar.
Rússar kunna því vel að láta
stjórna sér og leiðbeina. Þeir telja
það sj álfsagt og rétt. Eg minnist þess,
að ég spurði einu sinni gáfaða rúss-
neska konu, sem vann við útvarpið
í Moskvu, hvað henni findist um til-
tekna tilskipun, er birt hafði verið í,
blöðunum þá um morguninn. „Eg tel
hana ágæta,“ svaraði hún. ,,Munduð
þér samþykkja hvaða tilskipun stjórn
arinnar, sem væri?“ spurði ég. „Auð
vitað — hún veit betur en ég,“ svar-
aði hún. Það er algengasta skoðun-
in. Eins og rnenn geta gert sér í hug-
arlund, leiðir af þessu, að umræður
um stjórnmál í Rússlandi eru ósköp
bragðdaufar, því að allir Rússar
tala eins um þau mál. Þeir bergmála
allir Pravda. Um skoðanamun í
stjórnmálum er ekki að ræða. Hug-
myndir manna eru allar steyptar í
sama mót frá barnæsku og langi
menn til að vita, hverjar þær hug-
myndir eru, þá er ekki annað að
gera en fylgjast með ræðum Stalins.
Afstaða okkar til stj órnarkerfis
Rússlands ætti að vera raunsæ og
æsingalaus. Harðar árásir á það
sýna ófullnægjandi skilning á þeim
aðstæðum, sem sköpuðu það. Að
skamma það og svívirða er að berja
höfðinu við steininn. En jafnframt
er hyggilegt af ökkur að gera okkur
Ijósar hætturnar af því. Það er stað-
reynd, að í einræðisríkjum er meiri
hætta á að fram komi ábyrgðarlaus
og alþjóðleg ævintýramennska en í
lýðræðisþjóðskipulagi. Stalin er ekki
ábyrgðarlaus ævintýramaður, en arf-
taki hans gæti verið það. Eg tel, að
friðvænlegra væri í heiminum, ef
Rússland væri lýðræðisríki.
En Rússland er ekki lýðræðisríki.
Þar sem það er staðreynd, eigurn við
ekki að leyfa Rússum að komast upp
með að láta sem svo sé. Talsmenn
Rússa munu vafalaust halda upptekn-
um hætti að tala um Rússland sem
lýðræðisríki, af því að það orð hljóm
ar vel og virðulega nú á tímum og
Rússum veitist með því auðveldara
að afla stefnu sinni fylgis erlendis.
Við ættum að gera okkur ljóst, hvað
fyrir þeim vakir og vísa þessari kröfu
þeirra á bug.
Ymsir menn, sem eru allframar-
lega í stj órnmálalífi okkar hafa leit-
azt við að breiða út þá skoðun, að
þótt í Rússlandi sé ekki „stjórnmála-
lýðræði“ á okkar mælikvarða, njóti
Rússar samt „efnahagslegs lýðræð-
is“ eða jafnvel „raunverulegs lýð-
ræðis“. Er þá gefið í skyn, að stj órn-
málalegt lýðræði sé í rauninni lítils
virði og að Rússar hafi fundið annað
lýðræði, miklu betra og að öllu leyti
-fullkomnara.
Ef „efnahagslegt lýðræði“ táknar
eitthvað, merkir það, að alþýða
manna ráði yfir starfslífi sínu með
því að hafa með-höndum stjórp þess
hagkerfis, sem veitir henni atvinnu.
Þetta er ekki uppi á teningnum í Rúss
landi, hvorki í rúmum né þröngum
skilningi. Iðnaður Sovétríkjanna er
skipulagður og honum stjórnað af
ríkisstofnun, sem er óháð vilja þjóð-
arinnar, enda þótt hún starfi í nafni
hennar. Alþýða manna er ekki að
því spurð, hvort stofna eigi til nýrr-
ar fimm-ára-áætlunar, hvort vinna
eigi af kappi að aukningu iðnaðar-
ins, hvort framleiða eigi meira eða
minna af neytendavarningi eða hvort
vinnuaginn ^igi að vera harður eða
ekki. Hinar æðri deildir kommún-
istaflokksins ákveða þetta í samráði
við sérfræðinga, sem eru venjulega
sjálfir meðlimir flokksins. Þegar
stefnan hefir verið mörkuð, er hún
framkvæmd af viðkomandi stjórnar-
deild, stórkostlegum framleiðsluhring
um ríkisins og verksmiðjustjórnum,
sem eru einráðir á sínu sviði og segja
verkámönnum fyrir verkum í stað
þess að leita ráða hjá þeim. Ef verka-
mennirnir sýna áhuga fyrir fram-
kvæmd stefnu landsins eða verksmiðj
unnar, verður það að vera undir eft-
irliti og með samþykki flokksdeild-
arinnar í verksmiðj unni. Ef menn
eru óháðir og láta skoðanir sínar í
ljós utan hins rétta ramma, þá mega
þeir eiga á öllu von. Verkamenn í
verksmiðjum Rússlands geta ekki
bundizt samtökum til að fá fram
stytting vinnutímans eða hærri laun,
nema flokkurinn samþykki það.
Verkalýðsfélög þeirra hafa lílil völd
eða áhrif og beita sér aðallega við
félags- og menningarmál. Meðlimir
þeirra geta ekki gert verkföll. Vinnu-
aginn er ákaflega strangur og stund-
um ósanngjarn. Að kalla þetta iðn-
aðarlega alræði „efnahagslegt lýð-
ræði“ er að misnota þau orð alveg
jafnmikið og þegar Rússland er kall-
að „stjórnmálalegt lýðræðisríki“.
En nú spyr einhver urn liinn fræga
rússneska sið að beita „sjálfsgagn-
rýni“ — hvað um veggblöðin í verk-
smiðjunum, seni gagnrýna verk-
smiðjustjórning, krefjast bættra
vinnuaðferða o. þ. h.? Svarið er, að
þessi sjálfsgagnrýni táknar aðeins,
að þegar búið er að taka ákvörðun á
æðri stöðurn, eru verkamenn hvattir
lil að gagnrýna allt, sem virðist tefja
fyrir skjótri framkvæmd þessara á-
kvarðana. Allur áróðurinn verður
að vera í samræmi við hina opin-
beru línu. Verkamönnum er alger-
lega frjálst að gera uppsteit vegna
þess, að verksmiðjan afkasti ekki
eins miklu og ætlað sé og þeim leyf-
ist að saka verksmiðjustjórnina um
sleifarlag eða heita að leggja meira
að sér. En látum hóp verkamanna
bindast samtökum urn að ráðast á
hina opinberu línu í verksmiðj umál-
um, krefjast styttri vinnudags, minni
vinnu og hærra kaups, gegn vilja
flokksins, og þá skulum við sjá,
hversu mikið „efnahagslegt lýðræði“
þar er á ferðinni.
Annað orð, sem Rússar hafa mjög
notað og mjög misnotað á ófriðar-
árunum, er orðið „frelsi“. Það er
ljóst, að frelsi táknar margvísleg
mismunandi gæði hjá ýmsum þjóð-
um á ýmsum tímum og algert frelsi
er óframkvæmanlegt. En við eigum
flest við ákveðna hluti, þegar við
tölum um ,,stjórnmálafrelsi“ og svo
virðist, sem Rússar eigi við hið
sama, því að í hinni frægu stjórnar-
skrá Stalins frá 1936 er þegnum
Sovétríkjanna í 125. grein tryggt
„málfrelsi, prentfrelsi, fundafrelsi“
og í 127. grein „friðhelgi einstakl-
ingsins“. En þessar greinar eru eins-
kis virði í raun og veru — þær hafa
aldrei verið framkvæmdar. Ef menn
eru andvígir stefnu flokksins í ein-
hverju atriði og láta ekki af þeirri
andstöðu, þá er úti um þá. Það er
hægt - og kemur oft fyrir - að hand-
taka menn á laun og senda þá á brott
— hvernig sem menn vilja skilja það
— án nokkurrar málshöfðunar eða
rannsóknar, unr ákveðinn eða óá-
kveðinn tíma. Um þetta verður ekki
deilt. Rússland er í stuttu máli það,
sem átt er við, þegar talað er um
„lögregluríki“.
Þegar Rússar — eða við sjálfir —
teljum Sovétríkin meðal „frelsiselsk-
andi þjóða“, þá er það auðvitað
hreinasta vitleysa. Eins og nú standa
sakir, eru Rússar hvorki ,,frjálsir“
né „frelsiselskandi“. Eg efast ekki
um, að margir rússneskir kommún-
istar mundu hæglega geta borið fram
margt til varnar núverandi skipulagi
í Rússlandi. Það er allt annað. En
þeir hafa ekki rétt til að lýsa sjálf-
um sér með orðum, sem eiga ekki
við þá.
Enn eitt orð, sem mjög hefir verið
þvælt og misnotað á stríðsárunum,
er „óháður“. Okkur hefir oft verið
sagt, að Stalin óski eftir „frjálsu,
sterku og óháðu“ Póllandi. Idann
óskar auðvitað ekki eftir því. Hann
vill Pólland, sem má gera eins og það
vill, rneðan það gerir ekkert, sem er
Rússum á móti skapi. Það er vafa-
laust eðlilegt markmið og verjandi,
en það á ekkert sammerkt við að Pól-
land verði ,,óháð“. Sannleikurinn er
sá, að nú á dögum eru mjög fá lönd
í heiminum algerlega óháð. Það orð
táknar, að land geri það sem því sýn-
ist, hvort sem öðrum líkar betur .eða
verr. Sovétríkin eru óháð, Bandarík-
in líka og ég vona, að Bretland sé
það. En Pólland er það ekki.
Jafnskjótt og við leyfum að merk-
ing, sem á ekki við, sé4Iögð í eitt-
livert orð líður ekki á lörigu, þangað
til við förum að sæjtta okkur við
verknaði, sem eru ekki réttlætanleg-
ir.
Við skulum taka sem dæmi, er
Bretland og Bandaríkin samþykktu
með samvizkunnar mótmælum þá
kröfu Rússa, að þeir fengju þrjú at-
kvæði í öryggisráðinu — eitt fyrir
Sovétríkin, annað fyrir Ukrainu og
hið þriðja fyrir Byelo-Rússland.
Krafan um þetta er byggð á því, að
Ukraina og Byelo-Rússland væru ó-
háð lýðveldi. En þau eru það ekki.
Ekkert lýðveldanna í Sovétsamband-
inu er óháð. Satt er það að vísu, að
stjórnarskrá Stalins mælir svo fyrir,
að lýðveldi geti sagt sig úr samband-
inu, alveg eins og liún kveður á um
,,friðhelgi einstaklingsins“. En í raun
réttri er öllum lýðveldum So-vétsam-
bandsins stjórnað af tveimur stofn-
unum, sem taka við skipunum frá
Moskvu — konnnúnistaflokknum og
öryggislögreglunni. Óháður komm-
únistaflokkur er hvorki í Ukrainu
né Byelo-Rússlandi, né heldur óháð
lögregla. Stefna hvors um sig er
mörkuð af kommúnistaflokknum eða
miðsfjórn lögreglunnar. Hvað sem
stjórnarskráin segir um þetta, er það
víst, að hver sá Ukraini, sem berð-
ist fyrir því, að Ukraine gengi úr
sambandinu eða hver sá Byelo-Rússi
sem gerði það að tillögu sinni, að
Byelo-Rússland yrði gert að sjálf-
stæðu ríki, mundi eiga það víst að
verða þegar höndum tekinn, annað
hvort sem „fjandmaður þjóðarinn-
ar“ eða eitthvað því um líkt eða bara
sem „fasisti“.
Rússar nota ekki orð þessi svo
lauslega af fáfræði eða heimsku. Það
geta menn reitt sig á. Stalin veit vel
hvað orðið „óháður“ þýðir. En Rúss
ar vita, að ef menn segja eitthvað
nógu oft, þá munu margir trúa því,
hvort sem það er satt eða ekki. Orð-
ið „fasisti“ hefir réttilega orðið að
skammaryrði og svívirðingu um all-
an heim. Jæja þá, segja Rússar, ef
einhver ræðst á okkur, móðgar okk-
ur eða er okkur andvígur, þá köllum
við hann „fasista“. Einhverjir taka
Framhald á 8. síðu.