Íslendingur - 13.08.1965, Qupperneq 5

Á HNOTSKOGI
ÖTRÚLEGT en satt samt, að
tveir litlir bókstafir breyti svo
merkingu orðs, ef þeir falla úr,
að helzt líkist byltingu í Rúss-
landi! Óráðanlegt. Þannig var
orðið, sem átti að standa í grein
minni um sagnar og sögu slóð-
ir. Óráðlegt, það orð komst
gegnum prentvélina, hvort sem
'það er villupúkanum að kenna,
eða pennaglöpum höfundar í
handriti. Samt sem áður: Tákn-
rænt fyrir margt í sögu íslend-
inga. En ég var að tala um ann
að í greininni. Dularfull fyrir-
brigði, sem áður þóttu óráðan-
leg, þ. e. óræð gáta. Annað kom
og fram í tilefni af greininni og
sem var óráðlegt, þ.e. ekki hent
í að ráðast. Valinkunnur kunn-
ingi sendi mér bréflínu og vildi
ekki kannast við að það væri
kaþólskan, sem fundið hefði
upp að telja hin heiðnu fræði
syndsamlega galdra, heldur of
næmir siðbótamenn seinni alda.
Nú er það eins og að tala við
klettinn, að mæla við mig, ef
ég vil við bregða að hugsa sjálf
ur mitt ráð. Viðurkenni ég t.d.
ekki þessa athugasemd kunn-
ingjans. Þó kemur hér nokkurt
bergmál, en að vísu ekki frá
því, sem talað væri við klettinn,
heldur ekki kletturinn að syngja
sjálfur. Því að liann veit vel, að
eyðileggingarstarf siðbótar-
manna var aðeins bergmál af
kaþólsku brautryðjendastarfi í
sama dúr. Þar söng enginn klett
ur af sjálfs sín siðbót, endur-
ómaði aðeins það sem í aldanna
djúpum lá. Jafnvel Guðbrandur
Þorláksson, sem enginn getur
horft framhjá, fremur en vold-
ugri, velhlaðinni vörðu á öræf-
um, var ekki saklaus í þessu
máli. Svo að segja eini bauta-
steinn hans er fögur útgáfa á
biblíunni, sem þó margur mundi
vilja án vera, ef Guðbrandur í
þess stað hefði safnað og Mtið
prenta stóra bók af fornum
dönskum, sem nú eru gleymd-
ir. Og séra Páll í SeMrdal, var
hann ekki ein sarofeld hljóm-
kviða og bergmál frá innsta eðli
hinnar fornu kaþólsku, eins og
fyrirrennarar hans og samtíðar
menn vítt um Evrópu. Hér má
koma að eftirmála, er lýtur að
efni, sem varð formáli að síðari
alda íslenzkri kristni, jafnvel
fram á þennan dag: Guðsorða-
bókaframleiðsM lútersks siðar
á ísMndi, varð með þeim end-
emum, að hvergi á byggðu bóli
er önnur eins hugraun að Msa.
Má svq að orði kveða, að fátt
sé nýtiMgt í þeim bókmenntum
annað en Passíusálmar Hall-
gríms Péturssonar og ræður
Haraldar NíeMsonar, að ó-
gMymdum nokkrum úrvals sálm
um núverandi þjóðkirkju, ortum
eftir 1850. Rétt er að viðurkenna
einnig Mynstershugleiðingar. En
ÍSLEKDINGUR
pví miður sést það ekki á titil-
bMðinu að þessari virðingar-
verðu og málfögru bók, að hún
er þýdd af sjálfum Fjölnis-
mönnum. Mundu þessi góðu
verk ekki vera bergmál almúg-
ans, alþýðunnar, sem alltaf hef-
ir geymt margt af því bezta,
sem með mannMgu eðli þrosk-
aðist, alla leið úr ■ heíðnum
dómi, án áhrifa frá því sem for-
ráðendur voru að gaM utan í
klettinn á mörgum stöðum og
marga stund?
Siðbótin lúterska, sem lög-
tekin var á IsMndi 1551, þrjá-
tíu og fjórum árum eftir upp-
haf sitt í ÞýzkaMndi, tók að sér
að ljúka verki hinnar síðustu
og verstu katólsku héidendis,
við að koma fyrir kattarnef
heiðnum dómi og menningar-
Mifum hans. Þegar kristni var
tekin árið 1000, munu hugir
manna lítt hafa breytzt um sinn
og heiðnin haldið velli um lang-
an aldur. Þjónar katólskrar
kristni, sem sumir voru þó mik-
ilhæfir menn, fundu þetta og
það æsti þá til orrustu. Þættir
þeir í skapgerð manna, sem
heiðið eðli hafði mótað gegnum
margar kynslóðir, strengdust
til átaka gegn heiðindómi, eða
því sem af honum var skyldast
að varðveita. Lúterstrúin hlaut
sömu örlög. Katólskan hélt þó
velli mjög lengi eftir breyting-
una. Þjónar hennar heyrðu
hina gömlu hljóma í sál sinni,
léku bara lagið til bræðravíga.
Barátta með oddi og egg er ein-
kenni ísMnzkra ráðamanna, sá
„ismi“,, sem viðurkenndur skal,
ráði niðurlögum jafnvel þeirr-
ar fyrnsku, sem liggur eins og
falinn eldur í þjóðareðlinu. En
múgurinn hugsar sitt og er
seinn til breytinga. Hann varð-
veitir forn verðmæti af aMfli,
meðan stætt er á hólminum, en
hlýtur afhroð og geldur Torfa-
lögin — í þögn. Meðan heiðnir
forráðamenn berjast fyrir kat-
ólsku, breyta síðan eftir nokkr-
ar kynslóðir um hjúp og berjast
sem katólskir fyrir lútersku og
eyðileggja mikið af bókum og
öðrum menningarverðmætum,
með ofstæki og galdrahjátrú,
þegar þeir eru orðnir lúterskir,
— situr alþýða manna þrumu-
Mstin og skilur hvað er um
að vera. Hér er aðeins valda-
barátta gömlu Sturlunga-aldar
í algMymingi. Tímarnir hafa
bara breytt aðstæðunum og
menningarformunum. Upp yfir
gnæfir svo einstaka trúarhetja.
Sagnfræðingar valda sjálfum
sér mikilli fyrirhöfn við heila-
brot um, hvers vegna Sturlunga
öldin bjó yfir svo miklum and-
stæðum, sem raun ber vitni. —
Annars vegar blómgast sagna-
list og bókagerð meðal frið-
samra viturra spekinga. Hins-
vegar blikar á vígreiðir grimm-
lundaðra ofstopamanna sem að
vísu eru það mikil glæsimenni,
og atgervismenn, og komast svo
skyndilega í fremstu raðir, að
svo virðist sem ýmsir þeirra
hafj stokkið alskapaðir út úr
höfðí hinnar grísku Aþenu. Hér
liggur hundur grafinn, þótt
grunnt sé á honum. Meðan rit-
spekingar horfa skyggnum aug
um á örlög þjóðar sinnar og
skapa af tilefnum og með sökn-
uð í huga, bókmenntir um
horfna gullöld í hillingum, sníð
ur sundurlaust þjóðfélag, —
sem eins og íslenzkur úrvals-
höfundur hefir sagt, var að
verða forngripir meðal þjóð-
anna, — afreksþrá og frægðar-
löngun ungra vaskleikamanna
of þröngan stakk á eina hlið, of
í'úman á aðra.' Allt tekur að
loga í óeirðum. Sturlu Sighvats
syni hinum vígsterka og ætt-
mönnum hans, hafa eflaust bor
ist'fregnir af ógnarveldi Djengis
Khans og Ogdai Khans, sem
náði alla leið inn í Evrópu. Slíkir
menn geta orðið fyrirmyndir.
Þeir eru stjörnurnar á himni
samtíðarinnar. Auk þess getur
20. aldar mönnum orðið erfitt
að neita því, að Hú’nablóð hafi
runnið í æðum einhverra land-
námsmanna, og þá niðja þeirra.
Um þjóð Djengis Khans er það
vitað, að hún var af Húna-ætt-
um. Og þó að allt þetta sé um
svo langan veg að sækja, að
fararefni hrökkvi fáum, verður
jafn kostnaðarsamt að neita lík
indum. En eins og vit og snilld
Snorra Sturlusonar minnir á
herstjórnarlist mongólsku Khan
anna, svo draga sér í lagi íslenzk
ar galdra-ofsóknir dám af vatns
veitu-eyðileggingum Mongóla í
Mesópótamíu. S. D.
HERFERD GEGN HUNGRI
Ávarp framkvæmdanefndar HGH
TVEIR M'iðj-U'-hlutar -mann-
kyns, um tvö þúsund milljón
ir manna, búa við hungur.
. • - • * < *' '*•'■■''.■ *.
Bilið milli þessa' h{utg mapn-
kynsins og íbúa iðnþróaðra
ríkja breikkar stöðugt, eins
og sjá má af því, að s.l. ára-
tug hafa meðaltekjur vaxið
um 200 dollara á hvert
mannsbarn víða á vestur-
löndum, en ekki nema um
10 dollara á mann í vanþró-
uðum ríkjum. Enda er ævi-
skeið íbúa vanþróaðra landa
30—35 ár eða helmingi
styttra en í Evrópu.
Öllum, sem kynnt hafa sér
þessar staðreyndir, má vera
ljóst að heill mannkyns er
undir því komin, að þetta bil
verði brúað.
Allsherjarþing Sameinuðu
þjóðanna samþykkti árið
1961, að samtökin skyldu
beita sér fyrir því, að hag-
vöxtur vanþróaðra ríkja
verði a. m. k. 5% árlega fyr-
ir lok þessa áratugs. U Thant
framkvæmdastjóri Samein-
uðu þjóðanna, hefir lýst því
yfir, að með þessu móti megi
tvöfalda lífskjör íbúa van-
þróaðra ríkja innan næstu
25—30 ára. Matvæla- og land
búnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna hóf þegar skipu-
lagningu á svonefndri Her-
ferð gegn hungri, en það er
sjálfboðastarf, sem nú er
rekið víða í löndum, og fer
vaxandi. Vandamál vanþró-
aðra ríkja er fólgið í því, að
þau skortir bæði fjármagn
og þekkingu til þess að nýta
auðlindir sínar sjálf. Her-
ferð gegn hungri miðar að
því, að íbúar iðnþróaðra
ríkja hjálpi íbúum vanþró-
aðra landa til þess að hjálpa
sér sjálfir. Þessi viðleitni
hefir þegar borið mikinn
ávöxt, en betur má.
Þó að þjóðartekjur íslend-
inga séu þriðjungi meiri en
bezt gerist í vanþróuðum
ríkjum, hafa íslendingar enn
ekkert lagt fram til þessa
mikla sjálfboðastarfs. — Nú
hafa 11 landssambönd æsku-
fólks, Æskulýðssamband ís-
lands, stofnað framkvæmda-
nefnd Herferðar gegn hungri
sem mun kynna vandamál
vanþróaðra ríkja héi'lendis
og vinna að því, að íslend-
ingar leggi fram sinn skerf
í þessum alheimsátökum við
hungrið. íslendingum mun
auðskilið, hvern ábyrgðar-
hlut þeir bera í þeirri bar-
áttu.
- Skroppið austur í Svartárkot
ÓMAR FRÁ ÆVIDÖGUM, nefn
ist ljóðabók, sem blaðinu hefir
borizt, eftir Kristin Bjarnason,
afkomanda Bólu-Hj álmars, óg
er hún nær 11 arkir að stærð.
Ekki hefur oss gefist tóm til
að lesa hana vandlega, en henn
ar mun verða getið nánar síð-
ar.
SKINFAXI 1964 og 1,—2. h.
1965 hefur blaðinu borizt. — í
fyrra árgangi skrifar Stefán Ól.
Jónsson um starfsíþróttir (sem
sumir vilja kalla keppni í starfs
leikni), þar er útvarpsræða
Christian Brönding um norræn
an lýðháskóla á íslandi, skák-
þáttur, afrekaskrá UMFÍ, frá
héraðssamböndunum o. m. fl.
í nýjasta heftinu er skýrt frá
tilhögun hins merka Laugai'-
vatnsmóts UMFÍ, sem nýlega
var haldið sem eitt fjölmenn-
(Framhald af blaðsíðu 8).
Við spyrjum hann um bíla-
ferðir, og telur hann þær fara
vaxandi. Á einni viku í sumar
hafi m. a. 9 háfjallabílar rennt
þar um hlað ýmist ofan af ör-
æfum eða á leið inn á þau. Þá
berst tal okkar að veiðivötnun-
um tveim, sem þar er skammt
á milli, og hann fræðir okkur
um það, að minkurinn sé orð-
inn ískyggilega ágengur við
vötnin. Sonur hans hefur feng-
izt við minkaveiði og náð 17
minkum í vor með aðstoð ágæts
minkahunds úr búi Carlsens
minkabana. Sennilega hefur sá
hundur verið annar tveggja, er
geltu að okkur, er við ókum í
hlaðið. Minkarnir halda sig
asta íþróttamót, sem háð hefur
verið á landinu til þessa, stutt
lýsing af skólasetrinu Laugar-
vatni e. Bjarna Bjarnason skóla
stjóra, minningar nokkurra ung
mannafélaga frá fyrri lands-
mótum, knattspyrnuþáttur,
skákþáttur, afrekaskrá o. m. fl.
Ritstjóri ritsins er sr. Eiríkur J.
Eiríksson þjóðgarðsvörður.
mikið við þessi silungsvötn inn
af Bárðardal, búa um sig í bökk
um þeirra, og mun ærið verk-
efni að halda þeim í skefjum,
hvað þá útrýma þeim af þess-
um slóðum. Þá hafa einnig ver-
ið unnin 4 greni í afréttum og
byggð og hefur minkabaninn
Tryggvi sonur Harðar, einnig
lagt hönd að verki þar ásamt
Þóri Ingjaldssyni á Öxará sem
annast hefur grenjaleitir og
grenjavinnslu nokkur undanfar
in ár. Meindýrin geta oft tafið
bóndann frá hinum daglegu bú
störfum, og er hætt við, að slík
aukastörf fari fremur vaxandi
en minnkandi.
Ef betur hefði staðið á, mund
um við hafa forvitnast um ým-
islegt fleira, og var þó förin
ekki farin í því skyni, heldur
til að sjá eitthvað af landinu
okkar, meðan aðrir landar eyða
sumarleyfinu í Suðurlöndum
eða vestan hafs.
En þess vil ég að lokum geta,
að nafn þessa stórbýlis inn af
Bárðardal er næsta villandi.
Mætti höggva aftan af því fjóra
stafi. J.