Íslendingur - 09.08.1984, Blaðsíða 4

4
Ritstjón: Halldór Blöndal
Btaðamaöur: Baldur Sveinbjörnsson
Auglýsingastjóri: Kristin Ottesen
Ritstjórn. sími: 21501
Auglýsingar, stmi: 21500
Áskriftargjald: kr. 130 á ársfjóröungi
Lausasala: kr. 10 eintakið
Auglýsingaverð: Kr. 140 dálksm.
Prentun: Tæknideild islendings
og Dagsprent
Upp á síðkastiö hefur borið æ meira á svokölluðum
almannatengsla auglýsingum f fjölmiðlum. í auglýs-
ingum þessum leitast auglýsendurnir við að skapa
jákvæðara viðhorf hjá þeim sem boðskapnum er
beint að. Misjafnlega vill til takast í þessu sem öðru.
Sá aðili sem hvað mest hefur veriö áberandi með
auglýsíngar þessarar ættar, er Samband íslenskra
samvinnufélaga. Hver hefur ekki heyrt boðskap eins
og t.d. „lýóræðislegustu félagasamtök landsins” og
fleira i þeim dúr, sem dundi í eyrum nær hvert kvöld
liðinn vetur.
Nú er oft litið svo á að meðal fjölmiðla sé ríkis-
útvarpið hvað hlutlausast, og hefur að auki sett sér
ýmsar reglur, um hvað megi auglýsa og hverníg. í
gegnum þessa siu hafa nefndar almannatengsla
auglýsingar SÍS sloppið, og er það miður. Miður,
vegna þess að í auglýsingum þessum er farið rangt
með staðreyndir, hálfsannleikurinn er í raun allsráð-
andi. Þessu til staófestu má líta til þeirrar staöhæfing-
ar, að hér séu á ferðinni „lýðræðislegustu félagasam-
tök landsins”.
Engum hefur hingaö til dottið í hug að fara að
auglýsa verkalýðshreyfinguna sem sérstaka lýð-
ræðisstofnun. En staðreyndin er hins vega sú, að
lýðræði verkalýðshreyfingarinnar annars vegar, og
SÍS og kaupfélaganna hins vegar, er af nákvæmlega
jafn skornum skammti. Kosningar innan félaganna
fara fram með listakosningum, þar sem sá sterkastí
hlýtur alla fulltrúana. Meó þessu móti verður „máttur
hinna mörgu” böl þeirra sem minníhlutann skipa.
Það er því sérstakt ánægjuefni, að í viðskiptaráðu-
neytinu er nú starfandi nefnd, sem vinnur að endur-
skoðun laga um samvinnufélög, og mun reyndar
Ijúka því verki fyrir haustið. Ef vel til tekst gæti svo
farið að áðurnefndar almannatengslaaugiýsingar SÍS
yrðu nær sannleikanum heldur en jafnvel SÍS virðist
kæra sig um.
Tíu á toppnum?
Nýverið komu fyrir sjónir manna skattskrár framtals-
árið 1984. Dagblöð og aörir fjölmíðlar hafa keppst við
að birta landsmönnum hverjir hafi borið hæstu skatt-
ana þetta árið. Sú þróun sem í þessum listum birtist
er mjög athyglisverð. Svo virðist sem heilbrigðisstéttir
tvær, læknar og lyfjafræðíngar séu sá þjóðfélagshóp-
ur sem mest ber úr býtum, en þessar stéttir skipuðu
flest sætin í upptalningum fjölmiðla. Þróun sem þessi
er einkar athyglisverð. Er það staóreynd að þessar
stéttir uppskeri ríkulegast hérlendis, eða er lista-
skipunin aðeins enn ein sönnun þess, að tekjuskatt-
; urinn sé enginn mælikvarði á raunverulega eftirtekju
hinna einstöku stétta.
Á undanförnum árum hafa menn tekið upp á því
að flokka skattborgara í launamenn og aðra. Með
þessari flokkun hafa menn þóttst vera að draga fram í
dagsljósið þann aðstöðumun, sem þeir telja að í því
sé fólginn að hafa rekstur með höndum. Hvað
duglegastir við þessa iðju hafa Alþýðubandalags-
menn verið, og svifist einskis í staðhæfingum sínum
um forréttindi rekstraraðilanna.
Það er því ánægjulegt til þess að vita að þeirri
skoðun vex sífellt fiskur um hrygg, að tekjuskattinn
beri að afnema, og slá með því tvær flugur í einu
höggi, ná hinum raunverulegu markmiðum tekju-
skattsins og slá úr höndum skrumaranna því vopni
sem þeir mest hafa veifað, ímynduðu skattleysi þ'eirra
sem rekstur hafa með höndum. gS.
Jslcudinaur
FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 1984 FIMMTUDAGUR 9. ÁGÚST 1984
Jðlcwdinftur
5
Verslunarmannahelgin hafði verið dýrleg. Þrír
dagar í Fjörðum, gengið um Þorgeirsfjörð og
upp að Nykurvatni og síðan tjaldað eina nótt
við gamlar tóttir utan við Auðbjargarstaði í
Kelduhverfi í góðu leyfi Bjarna bónda. Það
voru því engin undur þótt konan byði upp á
aðalbláber í eftirrétt um hádegið á þriðjudag,
sem aftur varð til þess að við fórum Eyjafjarð-
arhring í „eftirrétt” eftir ferðalagið um helgina.
Þegar við ókum inn Drottningarbraut höfðum
við augun opin, ef krummi væri þar á stjái. Ég
kynntist honum lítillega um daginn þegar ég
fór að hitta Þormóð Helgason í slökkvistöðina
á Flugvellinum. Hrafninn sat kotroskinn við
bensíntankinn og hafði lyklana í nefinu, - sem
Þormóði tókst þó með lagni að ná aftur,
Krummi fékk eldspýtnastokk í sárabætur og
dundaði við að tína spýturnar úr honum, eina
og eina, þcgar ég kvaddi. Óneitanlega langaði
mig að kynnast þessum fugli eilítið betur og
festa hann á filmu. An nú var hann hvergi að
£
Það eru mikil undur, ef Eyfirðingar hafa
nokkru sinni heyjað neitt í líkingu við það,
sem nú virtist. Baldur Kristjánsson á Ytri-
• Tjörnum sagði enda að heyskapur hefði skot-
gengið og margir yrðu að slá upp af því að
sprettan væri svo mikil, - það þýddi ekki að
geyma grasið handa kúnum, af því að það
trénaði. Og svo er það góðra manna háttur að
safna á góðu árunum og geyma til þeirra
vondu, sagði hann og kunni fyrningum vel
eins og háttur er góðra búenda.
Á Ytri-Tjörnum var Sigfús Hallgrímsson frá
Ytra-Hóli gestkomandi, um nírætt og ber
aldurinn vel. Hann rifjaði upp gamla stöku
landfleyga eftir Sigfús Bjarnason, föður Helgu
konu Pálma á Akri, sem hann hafði ort þegar
þeir nafnar voru saman við slátt á Grýtu-
bakka, ungir menn;
Sólin lætur sólskinið
svíða mannagreyin
hún er bara að venja þá við
velgjuna hinumegin.
- Ég var við hliðina á nafna, þegar hann orti
hana, sagði Sigfús, og ég man, að Gísli
Jónsson var hrifinn þegar ég sagði honum það,
en hann birti vísuna í Morgunblaðinu. En
Sigfús orti aðra vísu um leið, sem ég vil láta
fylgja, þótt hún sé eins og smágrýti á móti
hinni, sem þaut um allt landið eins og vísur
Þuru í Garði, þær voru nógu einfaldar til að
læra þær undireins. Það var hljómurinn í
þeim, sem gerði gæfumuninn. En við vorum
orðnir þyrstir við slátt og nafni bað Helgu
systur sína að fara heim og sækja okkur
blöndu, en hún var treg til þess, nema fá vísu í
staðinn fyrirfram, því að hún vildi engin
eftirkaup eiga;
Helga blöndubauka tvo
ber til þræla sinna.
Ó, að hún mætti okkur svo
í öðru lífí brynna.
Já, ekki er vafi á því, að ýmsir myndu þiggja
blöndudrykk með þökkum hinumegin, ef satt
er sem sagt er um velgjuna þar!
Skammt sunnan við Ytri-Tjarnir vestan við
veginn er Grásteinn, mikið Grettistak. Baldur
er ekki í vafa um, aö huldufólk býr í steininum
og segir þessa sögu til marks um þaö:
Heillavœttir heiðurskrans
hneigi að Eyjafíiði
Eitt sinn bar svo við, að húsfreyja á Ytri-
Tjörnum dreymdi það að kona kæmi til sín og
bæði um mjólkursopa, af því að kýrin væri
geld og ekkert til handa börnunum. Húsfreyja
brást vel við og setti fulla mjólkurskjólu við
Grástein á hveijum morgni og var tóm að
kvöldi. Gengur það svo í mánaðartíma, en þá
vitjar kona húsfreyju aftur í draumi og segist
ekki þurfa meir, af því kýrin sín sé borin. Og
um morgunin, þegar komið var út í fjós, er þar
grá kvíga, sem allar bestu kýr Eyjafjarðar eru
komnar af og ef til vill á landinu öllu. - Ég hef
orð á, að önnur besta kýr landsins sé í fjósinu á
Ytri-Tjörnum og spyr, hvort hún sé sægrá. -
Nei, segir Baldur og hlær við. Við höföum
sægráar kýr í gamla daga, en svo dóu þær út,
þótt leiðinlegt sé til að vita. Svo að önnur besta
mjólkurkýr landsins er þá bröndótt eftir allt
saman.
Þegar við rennum úr hlaði ber landsmálin á
góma, offramleiðslu á mjólk og kjöti og fleira í
þeim dúr, sem nauðsynlegt er talið að sporna
við. - Ég held þeim sé óhætt að sporna við
fleiru, segir Baldur, eins og offramleiðslu á
embættismönnum.
(Á blíðviðrisdegi eins og þessum er auðvelt
að láta sér þykja vænt um Eyjafjörð. Það er
þess vegna ekki undarlegt, þótt menn vilji hafa
alla gát á, að ekkert það sé gert, sem geti spillt
náttúrufari og gróðri. Álverksmiðja kemur
upp í hugann, en fyrir ekki allöngu var
haldinn fundur um þau mál í Freyvangi, þar
sem einn ræðumanna komst svo að orði, að
formælendur slíkrar verksmiðju ættu að sjá
sóma sinn í að taka ekki til máls. Af því tilefni
var kveðið:
Mörgum reynist heimskan hál,
hennar flestir þekkja kraft.
Þeir, sem vilja ekki ál,
einir mega þenja kjaft.
Það var haft orð á því við mig á þessum
degi, að ég væri talsmaður álvers við Dysnes.
Ekki læt ég samt þögnina tala fyrir mig, enda
undirbúningur slíkrar verksmiðju ekki lengra
á veg kominn en svo, að rannsóknum á
mengunarhættu er engan veginn lokið. Og
það er bjargföst skoðun mín, að þessum
rannsóknum verði að halda áfram, ekki bara
vegna álvers og annarar stóriðju, heldur til
þess að þekkja náttúru fjarðarins eins vel og
kostur er. Sumir vilja flytja inn glerál hvað
sem tautar og raular, en hafna álveri, þótt
vissir sjúkdómar, sem land okkar er laust við,
leggist bæði á glerál og lax. Allt slíkt verður að
rannsaka - betur en áður hefur verið gert og
flana ekki að neinu. En það verður líka að
hafa í huga að maðurinn verður að lifa í
landinu og hvarvetna þar sem byggðin þéttist
verður hún ekki söm og áður.)
Við gamla bæinn á Hólum: Randver, Rafn, Sigurður og Ólafur
Og við héldum áfram fram Fjörðinn. Skut-
umst niður að kirkjunni á Munkaþverá, þar
sem Jóni Arasyni hefur veriö reistur minnis-
varði og öðlingurinn séra Hákon Loftsson
hvílir, ógleymanlegur öllum sem honum
kynntust fyrir ljúft geð og ljúfan húmor. Menn
voru við veiðar við ána, þegar framar dró, og
brátt nálguðumst við Hóla. Þar bjó skáldið Jón
Sigurður Þ. Guðmundsson læknir og kona mín, Kristrún Eymundsdóttir við Grástein
Rafn Jónsson inni í gömlu skemmunni á Hólum.
Hinriksson fyrir rúmri öld í þrjú ár: „Festi
hann þar eigi yndi, sem sjá má á kvæðum
hans. Átti hann þá og í mörgu erfitt. Heilsan
tók að bila. Breyttir staðhættir. Umskipti
snögg og óvænt að mörgu. Gekk búskapur þar
til rýrðar,”i skrifar Mývetningur um hann í
formála ljóðabókar hans. Þó orti Jón í bréfi til
Jóns bónda á Hrísum, eftir að hann hafði flutt
aftur heim í Mývatnssveit að Helluvaði:
Heillavættir heiðurskrans
hneigi að Eyjafirði.
Blómgist ættir allar hans
unz að hættir sköpun manns.
Vitnisburðurinn er ekki dónalegur eftir á að
hyggja og hátturinn hringhend stikluvik. Heið-
rekur skáld Guðmundsson segir, að Jón hafi
verið fyrsta þingeyska skáldið sem var „íhug-
ult” í sínum skáldskap.
Ég hafði orð á því við Ólaf Jónsson bónda á
Hólum, hversu endasleppur búskapur Jóns
hafði veriðj en hann gerði lítið úr: - Hér er lítið
um vetrarbeit, sagði hann, og Jóni hefði
búnast vel,l ef hann hefði verið hér lengur, því
að Hólar hafa alltaf verið góð heyskapaijörð,
en hann var; vanur vetrarbeitinni í Mývatns-
sveit.
- Staðurinn var vígður til starfs í júní 1965
og hef ég verið hér öll sumrin síðan. Oftast
nær voru börnin í þijár vikur, en nú höfum við
stytt tímann niður í hálfan mánuð, af því að
okkur hefur fundist dvalarkostnaðurinn svo
mikill. Og sannleikurinn er sá, að okkur
virðast tímarnir erfiðari núna en áður, það er
eitthvað mjög þröngt um hjá fólki.
- Það er alveg ómetanlegt að hafa haft
Þóreyju fyrir ráðskonu hérumbil frá byrjun
eða síðan 1966. Hún ber mikla umhyggju fyrir
börnunum og er alltaf tilbúin með góðan mat
á réttum tíma, en hefur stúlku sér til aðstoðar,
sem hefur séð um að halda öllu hreinu og er til
aðstoðar í eldhúsinu líka. Hún er foringi í
stúlknaflokknum.
- Ég man ekki eftir eins góðu og jafn góðu
sumri og nú fyrir æskulýðsstarf. Dagurinn í
dag er fyrsti dagurinn sem ekki er hægt að
fara út á vatnið. Og hér er margt til skemmt-
unar útivið: Fótboltakeppni og íþróttamót,
þar sem keppt er við unglinga frá ýmsum
tímum því að metin eru skráð. Nú í sumar var
Ef maður gefur sér tíma, er hægt að lesa
langa sögu í gamla bænum á Hólum, sem
vitaskuld er friðlýst þjóðargersemi. En þótt
ríkið og þjóðminjavörður fyrir þess hönd megi
ekki til þess hugsa, að hróflað sé við spýtu,
kemur það í hlut þeirra bræðra Ólafs og Rafns
að geyma bæjarins. Og torfbæirnir eru frekir á
viðhald, - þeir síga niður og eru alltaf á
niðurleið. Sl. sumar endurbættu þeir búrið,
sem er gegnt reykhúsinu, og það leyndi sér
ekki, að Rafni þykir vænt um gömlu viðina.
Hann leiddi mig inn í skemmu og sýndi mér
stoðirnar sterkar og ófúnar, úr dökkum við,
hörðum, sem hann kunni ekki skil á. - Þeir
byggja ekki svona núna, sagði hann og strauk
hendi um þvertréð.
Þeir sögðu okkur frá Hóla-Magnúsi, sem
þarna bjó fyrir tæpum tveim öldum og byggði
stofuna, sem enn stendur en var endurreist
fyrir síðustu aldamót. Hann lauk ævi sinni á
Brimarhólmi, eftir að hafa drekkt ungri stúlku
vanfærri fram við Úlfá, en var að vísu ekki
maður til að gera það einn, heldur fékk annan
til liðs við sig.'Og launaði svo greiðann með
því að senda hann með bréf út að Látrum, en
einhver varð til að opna bréfið, áður en
þangað kom, og skilaboðin voru að stytta
bréfberanum aldur. - Varð Hóla-Magnús
undrandi, þegar bréfberinn birtist snarlifandi,
sagði Ólafur og hló við.
Gamli bærinn er í vörslu þjóðminjavarðar
og hefur verið teiknaður hátt og lágt af Herði
Ágústssyni, hver sprunga, kvistur og misfella.
Og nákvæmur var hann. Honum hafði láðst
að kafa inn í eitt skotið í reykhúsinu, svo að
hann hringdi norður og bað Rafn að bæta úr
vanrækslunni, sem hann vitaskuld gerði. En
reykingarlyktin verður ekki teiknuð á blað né
taðkögglarnir í horninu, en hvort tveggja þetta
veldur því, að mann fer óðar að langa í
hangiket og spyr, hvort það sé nokkur leið að
fá reyktan magál eða læri fyrir jóhn.
í sumarbúðum KFUM og KFUK við Hóla-
vatn er gott að koma. Þar voru þau Björgvin
Jörgensen og Þórey Sigurðardóttir fyrir, hlý og
elskuleg, og að þessu sinni var helgistund af
því tilefni, að Skúli Svavarsson kristniboði
hafði komið í heimsókn með norskan æsku-
lýðsleiðtoga, Gunnar Hamnöi, sem sagði við
börnin þegar okkur bar að: Þegar Jesús vill
gera eitthvað stórt og merkilegt, þá byrjar
hann með börnunum.
Síðan var sálmurinn „Ég er gestur, ég er í
útlegð” sunginn og tóku börnin vel undir, þótt
þau væru hvorki gestir né í útlegð á þessum
stað. Björgvin fórust m.a. svo orð:
Nokkrir drengir á Hólum: Efri röð ffá vinstri: Gestur
Valur Svansson, Jóhann Geir Jónsson, Þór Steinars-
son, Páll Tómas Finnsson, Jóhann Þór Sigurvinsson
og Logi Þór Laxdal.
Neðri röð: Sverrir Halldórssonm Jón Hrói Finnsson,
Steindór fvar ívarsson og Elmar Amarsson.
slegið hástökksmetið fyrir 12 ára. Það gerði
Jón Hrói Finnsson frá Akureyri, en hann stökk
1,20, en gamla metið var 1,15, sem fimm
drengir höfðu stokkið.
- Á virkum dögum höfum við biblíulestra,
sem er námskeið í aðalatriðum kristindómsins,
og á hverju kvöldi eru kvöldvökur, þar sem
margt er til skemmtunar. Á sunnudögum
klukkan hálfellefu er guðsþjónusta með pistli
og guðspjalli, sem drengirnir lesa, og síðan er
smápredikun, hæfileg fyrir krakkana. Á
veturna, í október eða nóvember, höfum við
unglingamót og þá er guðsþjónusta í Hóla-
kirkju, þar sem sóknarpresturinn, séra Bjart-
mar Kristjánsson þjónar fyrir altari.
Það kom upp úr dúrnum, þegar vitnaðist
um blaðamanninn, að hann væri frá íslend-
ingi, að einn blaðburðarstrákur var í hópnum,
Páll Tómas Finnsson, 9 ára. - Það er gaman
hér, alveg þrælgaman, sagði hann. Við förum í
leiki og það er synt alveg á fullu í vatninu.
- Hvar?
- Aðallega í vík, sem kölluð er Drulluvík.
- Hún heitir Helguvík, sagði annar.
- Nei, hún heitir Baðvík sagði sá þriðji, og
undir það tók Björgvin og bannaöi þeim að
nefna víkina ljótum nöfnum, en bætti við:
Víkin er í landi Vatnsenda. Botninn er dökkur
úr mómold, svo að drengirnir sökkva í leirinn,
en vatnið er heitara þarna en annars staðar,
þegar sólskin er. Drengirnir eru mikið í vatn-
inu, busla þar og baða sig, og geta farið í
sturtu, þegar þeir koma inn.
- Hvernig eyðið þið deginum, spyr ég Pál
Tómas, sem er minn drengur af eðlilegum
ástæðum.
- Við vöknum klukkan hálfníu og förum
venjulega út að fána og hyllum hann, nema
hvasst sé eins og í morgun. Síðan erbiblíulestur
og svo borðum við og eigum frí fram að
hádegi nema við förum í vinnu við að hreinsa
fjöruna. Það er óvenjulega lágt í vatninu núna
svo að við tínum burt steina, svo að betra sé að
vaða. Síðan er farið í leiki og íþróttir og á
kvöldin er kvöldvaka. Þá er sungið og leikið,
lesin framhaldsaga eða stuttar sögur, farið
með gátur eða sagðir brandarar.
- Og hvað þykir þér skemmtilegast?
- Að vera úti á vatni í kanó eða í íþróttum.
- Og gerið þið stundum prakkarastrik?
- Nei, - það er allavega lítið af þeim.
Þegar hér er komið sögu hefur Þórey reitt
fram kaffl með góðu meðlæti og síðan förum
við að tygja okkur. Það er greinilegt á um-
hverfinu, að landið er ekki síður ræktað en
unga fólkið, sem þarna er. Sumarbúðirnar
hafa 10 hektara lands, afgirt, sem borið er á
reglulega og tré gróðursett, en það háir
ræktuninni, að blessaðar kindurnar kunna
betur við sig innan girðingar en utan og eru
sólgnar í nýgræðinginn. Allt er samt á réttri
leið og hefur Skúli Svavarsson mestan veg og
vanda af því.
Og nú fer að verða áliðið. Við rennum í
hlaðið á Skáldstöðum, köstum kveðju á
Ármann Skjaldarson bónda, sem ekki er fyrir
að láta ónáða sig á mjaltatíma fremur en aðrir
eyfírskir bændur. En erindið var ekki síður að
ganga upp að gamla bænum á Skáldstöðum,
þar sem Kjartan Júlíusson slcáldbóndi haföi
lifað í einsemd og síðar í farsælu sambýli við
Finnbjörgu Stefánsdóttur konu sína. Þau voru
einlæg í sínu lífssniði og lítið um nútíðina með
öllu sínu umstangi og erli. Ég hygg að Kjartan
hafi ekki gert víðreist, en á Brekkuöxlinni
þekkti hann hverja þúfu og fór ævinlega þá
leið heiman af bæ og heim. þegar hann hélt á
vit öræfanna og haföi hund sinn með sér,
eitthvert nesti og svaf í plastpoka, ef ég man
rétt. Bók hans Regin fjöll að haustnóttum og
aðrar friöjur, verður hveijum ógleymanleg,
sem hana les. Kjarngott mál og einlægt,
hreinn hugur og frásagnargleði. Það þarf ekki
að leiða Halldór Laxness til vitnis um það, - en
skemmtilegt hlýtur að hafa verið að hlusta á
tal þessara tveggja ólíku manna, heimsmanns-
ins og sveitamannsins, sem enga reynslu áttu
eins en drógust saman eins og járn að segli.
Gamli bærinn hans Kjartans er á sínum
stað, en hann er horfinn til annarra heima og á
þar að baki lengri og strangari göngu um
ókunnar slóðir en í þessu lífi, en ekki er ég í
vafa um að veganestið mun duga honum þar
eins og hér til að komast heim að bæ. Þar mun
hann bíða Finnbjargar, sem nú er á Skjaldar-
vík og hlakkar til endurfundanna.
H.BI.
Hér áttu Kjartan og Finnbjörg mörg spor í gantla
bænum á Skáldstööum.