Sjómaðurinn - 01.01.1941, Qupperneq 9

SJÓMAÐURINN
3
„Þegar eg var að alasl upp, voru í Vestmanna-
eyjum aðeins þrjár verzlanir, og allar i höndum
erlendra kaupmanna. Eg ólsl upp við harðrétti
það, sem þessi einokun skapaði og elckert mótaði
skapgerð mina og lifsskoðun, eins mjög og sú
kúgun, sem almenningur varð að þola af liendi
þessarar einokunar. Sjómennirnir seldu allan afla
sinn til þessara verzlana og fengu aðeins vörur
fyrir. Það var ekki viðlit fyrir litilsmegandi al-
þýðufólk, að rísa upp og reyna að hagnýta sér
lífsbjörgina, svo að liún yrði jafn mikils virði
fyrir það og aflinn raunverulega var.
Allmargir hátar voru gerðir út um þetta leyti.
Attu verzlanirnar suma þeirra, en stærstu bænd-
ur áttu nokkra háta i samlögum. Stærstu hátarnir
voru um 6 tonn að stærð og vor 18—20 á hverj-
um hál. Sjósóknin var vitanlega ákaflega erfið og
ekki liægt að sækja nema stutt, lengst mun liafa
verið farið nokkuð suðauslur af eyjunum á svo-
kallaðan „Ledd“. Á þessum tíma voru líka stund-
aðar hálcarlaveiðar og lágu hátar úti við þær veið-
ar. Einkennilegt finnst mér það, að það var eig-
inlega ekki farið á hákarlaveiðar nema i slæmu
veðri, lielzt i éljagangi og útsynningi.
Aðhúnaðurinn á sjónum var ekki upp á marga
fiska. Sjómenn fóru ekki með nesti með sér og
skil eg ekki livers vegna, en vitanlega var þeim
færður matur og kaffi strax og þeir lentu. Eins
og að líkindum lætur voru skipin alllaf sett upp,
þegar komið var, og fram,, er róið var. Var þetta
mjög erfitt, en þetta þekldst úr ölhun verstövum.
Þó að Vetsmannaeyingar lifðu að langmestu
leyti af sjóföngum, höfðu þeir mjög lifsframfæri
af fuglatekju og einnig af húskap. I Vestmanna-
eyjum voru um þetta leyti 48 jarðir. Grasnyt
Eyjanna var skipt í 48 jarðir og átlu jarðirnar
einnig nytjar í úteyjunum, bæði til hagagöngu og
fuglatekju, og má segja, að þessu hafi verið mjög
viturlega fyrir komið. Sama var að segja um reka,
liver jörð átti ákveðinn stað.
Eg missti föður minn aðeins 12 ára gamall, og
aí því að eg var elztur af 5 hræðrum, fannst mér
að mesta ábyrgðin livíldi á mér og fór þvi að
braska i ýmsu. Árið 1897, aðeins 1(5 ára gamall,
eignaðist eg „part“ í skipi. Það var aðeins sjöundi
partur Jiess, en karlarnir vildu gjarna hafa mig
ineð, vegna þess, að ég var fjandi duglegur í þvi,
að útvega sild til beitu. Eg var þá þegar búinn
að komast í samband við enska linuveiðara og
naði í síld frá þeim. — Eg vil i þessu sambandi
ininna á það, að svo rík var einokunin í Vest-
niannaeyjum á þessum tíma — og hafði raunar
alltaf verið — að þeir, sem skulduðu lijá kaúp-
mönnunum fengu ekki út veiðarfæri lil útgerðar
sinnar, eða annað, nema að skila aflanum strax
- blautum upp úr sjónum. Beita var raunveru-
lega alveg nýtt fyrir sjómennina, áður liöfðu þeir
rent önglunum berum, og sá, sem gal því útveg-
að beitu, var ákaflega mikils metinn og gelið þér
ímyndað yður, hvort eg liafi ekki fundið til mín
vegna síldarútvegananna.
Nú fór alll að ganga með meiri liraða. Eg' varð
einn þeirra allra fyrstu lil að brjótast undan veldi
selstöðukaupmannanna. Eg setli upp mína eigin
verzlun, undir nafni móður xninnar þó, eignaðist
einn bát að fullu, verkaði sjálfur fislc minn að
öllu leyti. Varð eigin liúsbóndi og rak minn útveg
i samkeppni við hina erlendu kaupmenn — og
gegn þeim. Eg verð að játa, að mér fannst þetta
vera hrautryðjendastarf, því að draumur minn
var sá, að verzlunin yrði innlend og atvinnureksl-
urinn yfir höfuð að tala.
Vald einokunarinnar fór sifellt minnkandi, en
verzlun mín og úlgerð óx hröðum skrefum. Jafn-
framt óx frelsi eyjaskeggja, og afkoma þeirra
batnaði stórkostlega. Það var vor i loftinu og vor-
hugur í mönnum, jafnt þeim betur stæðu, sem,
hinum fátæku, því að allir, undantekningarlaust,
nulu góðs af þeirri byltingu, sem var liafin.
Þetta sjáið þér bezt af því, að hver umbót, sem
gerð var, skapaði knýjaudi nauðsyn fyrir annarri.
Þó að afturhald teldi úr og ofsækti nýjungar, þá
sigruðu þær samt fyrir atbeina framadjarfra
manna.
Á árinu 1904 Ixyggði eg fyrstu verzlunarhús min
— og þótti mér það sögulegur viðburður i starfs-
sögu minni. Á þessu ári gerðist fleira merkilegt.
Þá tókst mér að senda fyrsta fisk-„slattann“ til
Spánar frá Vestmannaeyjum,, og nokkuð af
hrognum líka. Var það í fyrsta skipli, sem slíkt
var gert á nafn íslenzkrar verzlunar- og útgerð-
armanns. Um þetta leyti eru mótorarnir fyrst að
koma til sögunnar. Eg fór eina ferð mína þá lil
útlanda, og eg keypti fyrsta mótorinn, sem kom
til Suðurlandsins. Þennan mótor keypti ég í Dan-
mörku og var það Dan-mótor. Keypti eg þessa
tegund vegna þess, að liún var auðveld i með-
förum. Jafnframt keýpti eg efni í vélbál og kom
með hvort tveggja heim samtímis. Hinn kunni
hátasmiður Bjarni Þorkelsson byggði bátinn fyr-
ir mig og var hann 6 tonn að stæi-ð. Mótorinn
kostaði 2 þúsund krónur, en báturinn með úl-
búnaði 4 þúsund krónur. Þessi bátur hlaut i skírn-
inni liið veglega nafn „Eros“, en einhvernveginn