Prentarinn - 01.12.1944, Blaðsíða 7

Jakob að setja
á Model 10,
fijrstu islenzku
setningar-
vélina.
Á næsta ári kom svo Linotype-vélin liing-
að, ásamt öðru til prentsmiðjunnar og hún
tók til starfa. Fyrsta hlað „Lögréttu“, sem
sett er á setningarvélina, kom út 22. júli 1914.
1 því stendur: „Þetta tölubl. af Lögréttu er
sett i seljaravélinni nýju.“ Það var prentað
í Gutenberg, því prentvélin kom ekki fyrr
en árið eftir að prentsmiðjan hóf starf sitt.
Þessi fyrsta setningarvél íslendinga, Lino-
type, Model 10, var með einu magazini, 14
stafa, og er minnsta Linotype-vél, sem hingað
hefir flutzt. Hún var samt ágæt til blaða-
setningar og fyrir smáprentsmiðjur. Með
vélinni fylgdu tvö magazín — með petit og
korpus. Korpusinn var með feitu letri, en
petítin með skáletri; lágir aksent-upphafs-
stafir. í vélinni var aðeins eitt mót. Borð-
ið var eins og á öllum vélum, sem síðar
hafa komið og niðurröðun islenzku stafanna
geið eftir fyrirsögn vestur-islenzku prent-
smiðjanna, er fyrstar notuðu Linotype við
setningu á íslenzku. Það svaraði ágætlega,
enda var sambandið milli borðs og magazins
beinna og óbrotnara en á öllum öðrum Lino-
type-vélum, er eg hefi séð. *Náðist þvi oft
ágætur hraði á vélina, þótt svo fáir stafir
væru í rennu og stundum yrði að híða eftir
stöfum. Vélin var öll eins einföld og óbrol-
in eins og framast var kostur, og eins litlu
til kostað og unnt var, sem var og eðlilegt,
þar sem þetta var tilraun, sem ósýnt var
hvernig tækist.
Fyrsta árið, eða svo, vann Jakob einn á
vélina og tók engan til náms. En á næsta
ári réð hann Þorstein Thorlacius, er þá
vann i Félagsprentsmiðjunni, til sín til þess
að læra á vélina. Vann Þorsteinn þar nokk-
urn tíma, en veiktist svo, að hann varð að
hætta prentstörfum um ófyrirsjáanlegan tíma.
Síðari hluta árs 1916 réðst ég til Jakobs
til vélsetningarnáms og byrjaði að vinna í
„Rún“ 2. jan. 1917.
Þegar eg kom þangað, var prentsmiðjan
flutt í -nýbyggt hús sitt við Ingólfsstræti —
nú hús Félagsprentsmiðjunnar. Prentsmiðj-
an var öll á einni hæð — i stóra salnum,
niðri. Setningarvélin var inni í horni —
austurhorninu — en prentvélin („Centur-
ette“) á sama stað og hún hefir staðið til
skamms tíma; hitt var allt auður geimur
að mestu leyti, því að prentsmiðjan hafði
lítið sem ekkert af lausaletri og fáa letur-
borðskápa. Bak við vélina var lítill klefi
og þar í gashreyfill, sem sneri setningar-
vélinni, en annar gashreyfill rak prentvélina.
Margskonar annmarkar voru á rekstri
setningarvélar á þessum árum, en sá einna
mestur, að rafmagn var þá ófáanlegt hér í
bænum. Og styrjaldarástæður — þá var fyrri
heimsstyrjöldin í algleymingi — gerðu það
að verkum, að ýmislegt til rekstursins var
bæði dýrt og illfáanlegt. Til dæmis voru
stafamótin í vélinni mjög farin að ganga
úr sér, — en þau þurfti að fá frá Ameríku,
eins og nú — og minnist eg þess, að eg taldi
eitt sinn 40 afleggjarastöðvanir á klukku-
tima! Annars var það alla tíð einn versti
galli þessarar vélar, að stafamótin entust
illa í henni. Upphitun í húsum almennt var
þá með gamla kolaofnalaginu. En eins og
Prentarinn 17