Lesbók Morgunblaðsins - 07.02.2009, Síða 7

n
s
-
r
il
ð
g
r
-
á
-
-
a
.
r
m,
ð
v
voru öllum gleymdar eftir módernismann. Það er
svo fallegt við Flóka að hann fer aftur fyrir mód-
ernismann og „avant gard“-ismann og leitar að
innblæstri þar, hjá symbólistunum og fleirum.“
– Hvað var það sem dró þig upphaflega að Al-
freð Flóka?
Sjón hugsar sig um og horfir á myndirnar fyrir
framan okkur. Á einni er demón með andlit lista-
mannsins í samförum við konu. „Það er þessi
hættulegi, myrki heimur, og erótíkin sem heillar
unglinginn,“ segir hann síðan. „Þegar ég kynnt-
ist manninum áttaði ég mig síðan á því hvað það
var mikið á bak við þetta. Skilgreindur tákn-
heimur. Það er engin tilviljun hvað ratar á mynd-
flötinn. Alltaf er verið að segja sögur, það er ver-
ið að kveikja á einhverjum stöðvum í undirvitund
áhorfandans, sem eingöngu færustu galdramenn
hafa lyklana að. Það heillaði náttúrlega. Síðan
var maðurinn einstaklega hlýr og skemmtilegur.
Hann hafði þennan ungling hangandi yfir sér
en sýndi mér alltaf mikla þolinmæði og virð-
ingu.“
Þegar Sjón er spurður um vinnubrögð Alfreðs
Flóka, hvort hann hafi verið sívinnandi eða
áhlaupsmaður í listinni, segir hann Flóka alltaf
hafa verið að teikna.
„Síðan undirbjó hann seríur og stærri við-
fangsefni á lengri tíma. Ég sé það núna í vinnu-
bókum hans, að hann planleggur myndir á svip-
aðan hátt og ég undirbý mig í dag þegar ég er að
skrifa sögur. Hann skissar upp senur, mynd-
rænt, en planar líka frásögnina í myndunum.
Hann vinnur mjög bókmenntalega. Enda var
Flóki afskaplega vel lesinn, og hafsjór af sögum.“
Demónar og einhverjar nætursögur
Ég skoða myndirnar á meðan Sjón og starfs-
menn safnsins færa myndir á milli veggja, spyr
síðan hvort þeim sé raðað upp þematískt.
„Að vissu leyti, þannig að fólk skynji tímabilin í
list hans. Hér eru gleðihúsið og kynferðisleg
átök,“ Sjón bendir að rauðum vegg í öðrum end-
anum, „ og þarna eru demónarnir.“ Hann bendir
á svarta vegginn hinumegin í salnum. „Þarna eru
svo safn af nætursögum …“
Sjón er aftur kominn á ferðina með innramm-
aðar myndir í höndunum; þeir hafa svo margar
myndir að hann er farinn að gera sér grein fyrir
því að þær fara aldrei allar upp á veggi.
Óttablandin virðing fyrir konunni
Við flettum gegnum röð óinnrammaðra sjálfs-
mynda sem Sjón segir Alfreð Flóka hafa gert á
fyrstu árum ferilsins, er hann var nemandi við
akademíið í Kaupmannahöfn.
„Á þessari er hann góða barnið,“ hann flettir,
„það er dekkra yfir hér, „Með hálsbólgu!“ stend-
ur á þessari, hér er skissa fyrir tréristu, og „Kvef
í apríl,“ stendur á þessari.“ Sjón fer rólega gegn-
um verkin og veltir þeim fyrir sér. „Svo koma hér
aðrar sem eru meiri karikatúr og bóhemískar.
Hér er líka sjálfsmynd með geislabaug og sígar-
ettu,“ hann lyftir henni upp, „og fullt af myndum
sem hafa ekki sést, og næst ekki að sýna allar
núna.“
– Hvar er Flóki í listsögulegu samhengi?
„Hér á landi er enginn a svipuðum slóðum og
hann. Kjarval sótti mikið í symbólismann og Ein-
ar Jónsson að sjálfsögðu, en þeir eru ekki mikið
fleiri sem voru sífellt að líta á heiminn bak við
heiminn og vinna með tákngervingu mannlegrar
tilveru. Átökin milli andans og efnisins. Hina
huldu veröld …
Síðar hafa farið að koma fram yngri listamenn.
Tarotseríur Gabríelu Friðriksdóttur koma upp í
hugann, Þórdís Aðalsteinsdóttir vinnur með fólk
og dýr, andlegt ástand er táknað með líkamlegri
útrás; margar af þessum ungu listakonum eru að
vinna með einhverskonar súrrealisma.
Ég held að Flóki hefði ekki átt í erfiðleikum
með að koma fram í dag. Á sínum tíma átti hann
erfitt innan myndlistarheimsins, á meðan hann
átti stóran vinahóp af skáldum og rithöfundum
og fann mikinn samhljóm þar, enda er hann bók-
menntalegt myndskáld.
En því var haldið gegn honum. Þegar ab-
straktið var hvað harðast þá mátti ekki vera frá-
sögn í myndlist, ekkert þótti hallærislegra.
Flóki tileinkar sér aðferðir hinna stóru gömlu
myndskreyta, Dürer, Doré og fleiri, og notar
tæknina á mjög persónulegan hátt.“
Þegar Sjón er spurður um táknin í list Flóka,
talar hann um það hvernig konan birtist í verk-
unum bæði sem Eva, hin hreina mey, og hættu-
legur demón. „Hér er líka óttablandin virðing
borin fyrir konunni sem fyrirbrigði. Það er eitt-
hvað sem hann sækir líka til súrrealista, sem litu
á konuna sem dyrnar að hinu óþekkta.
Síðan er allt fullt af dulspekilegum táknum,
ritúölum og tilvísunum sem innvígðir þekkja.“
Sjón hlær hlátri manns sem hefur lyklana að
þeim skrám en hyggst ekki ljúka upp.
„Allir hafa demónarnir nöfn, og ákveðið hlut-
verk,“ bætir hann síðan við.
Kom til að hneykslast
Sýningin í Hafnarhúsinu stendur til 10. maí og
henni tengjast margir viðburðir á sýningartím-
anum, með þátttöku Sjóns og ýmissa kunnra
lista- og fræðimanna sem tengdust Alfreð Flóka.
Meðal viðburðanna eru umræður um íslenskan
symbólisma, greining á hugtakinu súrrealisma
og ljóðalestur.
„Hugmyndin er að gefa fólki tækifæri til að
kynnast bakgrunninum, hugmyndakerfum sem
Flóki sótti til, svo sem symbólisma, súrrealisma
og dulspeki,“ segir Sjón.
„Svo er líka mikill húmor í þessum myndum.
Listamaðurinn glottir við tönn þegar hann er að
teikna upp einhverja karlvesalinga sem eru í
klónum á sterkum konum, konur sem þykjast
heilagari en þær eru og annað slíkt.
Alfreð Flóki var teiknari og allt vopnasafn
teiknarans var honum tiltækt, þar á meðal karik-
atúrinn. Í mynd sem er uppfull af dulspekilegri
alvöru eða galsafenginni erótík finnurðu einnig
sprenghlægileg augnablik. Því maðurinn er alltaf
að burðast með sjálfan sig, búk sinn, á sama tíma
og hann þykist andleg vera.“
– Svo spilar hann á tabúin; það forboðna.
„Já já. Á sínum tíma kom fólk unnvörpum á
sýningar hans til að hneykslast. Til að sjá reista
getnaðarlimi og fólk við lostafullt athæfi. Mynd-
efni sem fólk hafði ekki við fingurgómana þá eins
og í dag.“
Sjón horfir yfir salinn og segir að þetta sé
heimur Flóka, þessi furðulegi heimur sé hans.
„Hér á sýningunni sést vel hvernig hann tekur
jafnt og þétt breytingum, alla sína listamannstíð.
Viðfangsefnin eru hliðstæð og hann er að vinna
úr sömu stefjum alla sína ævi, en aðferðin er allt-
af að breytast og alltaf er verið að prófa eitthvað
nýtt. Í einu yngsta verkinu er hann að vinna út
frá Stúlkunni í turninum eftir Jónas Hall-
grímsson. Elsta myndin hér er hinsvegar Djákn-
inn á Myrká. Segir það okkur eitthvað?“ spyr
Sjón og það er óljóst hvort hann viti svarið frekar
en ég.
ur og umdeildur“
íma einn umtalaðasti listamaður þjóðarinnar. Bóhem
ndir í afar persónulegum stíl sem ofbuðu mörgum en
ar opnuð í Hafnarhúsinu fyrsta yfirlitssýning á verkum
upp um langt skeið. Skáldið Sjón er sýningarstjóri.
Það er engin til-
viljun hvað rat-
ar á myndflöt-
inn. Alltaf er
verið að segja
sögur, það er
verið að kveikja á ein-
hverjum stöðvum í und-
irvitund áhorfandans, sem
eingöngu færustu galdra-
menn hafa lyklana að. Það
heillaði náttúrlega. Síðan
var maðurinn óhemju hlýr
og skemmtilegur.
Sjón
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 7. FEBRÚAR 2009 Lesbók 7
Y
rkisefnin eru nú sem fyrr umbreyttar bernskuminningar, skrýtnar fjölskyldur í skugga-
legum herbergjum, skúmaskot og niðurrifin veggfóður, fólk að gera eitthvað óprent-
hæft.“ Alfreð Flóki talar við blaðamann, það er ágúst árið 1985, og hann er að opna
sýningu sem reyndist hans síðasta. Viðtalið birtist þá í Morgunblaðinu.
Næst spyr blaðamaður um þá skoðun sumra, að Flóki sé alltaf að sýna svipaðar myndir.
„Ég er alveg ósammála. Þyrfti að halda yfirlitssýningu til að fólk sæi að ég er fjölbreyttasti
myndlistarmaður norðan Alpafjalla. En af tvennu illu held ég að það sé betra að endurtaka
sjálfan sig en að endurtaka aðra eins og margir aðrir myndlistarmenn.“
Löngu fyrr, árið 1968, var Flóki einnig í viðtali hér.
„Ég held ég megi segja að ég hafi verið með kvenfólk á heilanum síðan ég var 6 ára gamall.
Það má líka sjá svo andskoti margt í gegnum kvenskrokk. Nú, kannski er það vegna þess að
konan er þægilegasta handbendi andskotans. Að minnsta kosti voru vinir mínir kirkjufeðurnir
á þeirri línu.“
– Teiknar þú ákveðna hugmynd eða eftir innblæstri?
„Ég hef svolítið frumstæða aðferð til að búa til mynd. Ég sest niður í stólinn minn og ákveð
að búa til meistaraverk.“
Ljósmyndina tók Ólafur K. Magnússon af Alfreð Flóka í Bogasalnum.
Ákveð að búa til meistaraverk
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
„Flóki var ólíkindatól. Hann
var svo mikið að leika á
fólk,“ segir Birna Þórð-
ardóttir. „Undir niðri var
ljúfur og góður drengur
sem langaði stundum að
líta út sem demón. Þessi
gríma gat komið sér ágætlega fyrir hann, hann
gat þá varið sig með henni, en það gat líka orð-
ið svolítið hlálegt, fannst mér.
Já, Flóki var yndislegur maður. Hann var
mjög gefandi; fyrir utan þessa grímu átti hann
til mikla blíðu og tillitssemi en þegar hamurinn
var kominn yfir gat holdrosinn snúið út og allt
varð öfugsnúið.“
Sögur í hundraðavís
Alfreð Flóki var einn af
barnfóstrum Helga Hjörv-
ars alþingismanns í Kaup-
mannahöfn, en þeir Úlfur
faðir Helga voru vinir. „Einu
sinni fóru pabbi og mamma
í ferð til Póllands og ég var
skilinn eftir hjá Flóka. Þegar þau komu heim
var sagt að á öllum búllunum á leiðinni frá dag-
mömmunni og heim til Flóka hefðu menn þekkt
fimm ára gamlan strákinn með fornafni og vit-
að hvernig hann vildi fá appelsínið sitt!
Flóki var óskaplega barngóður. Hann var líka
mikill sögumaður, kunni sögur af listamönnum
og skáksnillingum í hundraðavís, og ég held að
betur lesinn mann hafi ég sjaldan hitt,“ segir
Helgi.
Holdtekja anda rómantíkurinnar
Jónas Sen píanóleikari var 18 ára þegar hann
kynntist Alfreð Flóka.
„Alfreð Flóki var með greindari mönnum
Flóki var ólíkindatól
sem ég hef kynnst. Hann
var fróður og vel lesinn, og
hafði einstaklega skemmti-
lega frásagnargáfu.
Fyrir mér var hann hold-
tekja anda rómantíkurinnar,
eins og hún birtist t.d. í
tónlist Franz Liszt, þar sem aðalmótífið er hið
himneska og hið demóníska og svo er mað-
urinn á milli. Þessi tvö öfl berjast um yfirráð yf-
ir sálinni. Flóki glímdi við alkóhólisma en átti
líka mjög fallegar hliðar.“
Feiknalegur teiknari
Knútur Bruun var galleristi
Alfreðs Flóka.
„Hann var ótrúlega
skemmtilegur,“ segir Knút-
ur. „Ég þekkti hann á
þrennan hátt. Þegar ég var
ungur var hann skrýtinn
náungi sem gekk um og
teiknaði, elti stelpur og drakk vín; mikið bó-
hem.
Svo var hann með fínar sýningar í galleríinu
mínu og þá kynntist ég honum enn betur. Loks
þegar ég kom reglulega til Danmerkur að
kaupa málverk, þá kom Alfreð Flóki og stund-
um þurfti hann að fá peninga. Hann fékk ein-
hverja upphæð og ég fékk myndir. Þegar ég var
síðan búinn að stunda mín viðskipti, og áður
en ég bjó mig til heimferðar, þá fór ég gjarnan
á búllugang með Alfreð Flóka og það var gríð-
arlega skemmtilegt.
Flóki virtist hrokafullur, en það var í nös-
unum á honum. Hann var mikið ljúfmenni.
Flóki var feiknalegur teiknari. Menn geta haft
mismunandi skoðanir á myndheiminum, en
vinnubrögðin og handverkið var afbragð.“