Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.2009, Blaðsíða 2

U
m síðustu mánaðamót rak
ritstjóri Morgunblaðsins
tvo af nafntoguðustu
blaðamönnum sínum í
nafni skipulagsbreytinga. Ég hef
engan hitt sem tekur mark á þeirri
skýringu. Fremur hafa menn velt
vöngum yfir hvort málfrelsið sé
enn virkt á Morgunblaðinu. Þröst-
ur Helgason umsjónarmaður Les-
bókarinnar og Halla Gunnarsdóttir
þingfréttamaður eru í fremstu röð
íslenskra blaðamanna og höfðu
starfað lengur á blaðinu en margir
sem voru ekki látnir taka pokann
sinn. Getur verið að þau hafi með
skrifum sínum ögrað harðlínuöfl-
unum í Sjálfstæðisflokknum og því
verið látin fara? Brottrekstur
Þrastar og Höllu bar upp í sömu
viku og áratuga langri ríkisstjórn-
arsetu Sjálfstæðisflokksins lauk.
Var aðeins hægt að umbera skoð-
anir þeirra á meðan flokkurinn
hafði öll völd í landinu?
Síðastliðinn fimmtudag varpaði
María Kristjánsdóttir fram þeirri
spurningu hvort blaðamaðurinn
Kolbrún Bergþórsdóttir væri
reiðubúin að verja kollega sína á
blaðinu af sömu einurðinni og hún
hefur varið íslenska ráðamenn í
gegnum tíðina. María, sem er leik-
listargagnrýnandi Morgunblaðs-
ins, segir um Kolbrúnu: „Hún er jú
blaðamaður á Morgunblaðinu og
hefur verið, minnir mig, í um það
bil ár. Á þessu ári hefur fjölda ein-
staklinga sem störfuðu við hlið
hennar verið sagt upp störfum.
Fólki sem ekki hefur unnið þar
bara í ár heldur áratugum saman.
Fólki sem sett hefur svip á Morg-
unblaðið með vönduðum skrifum
og með fagmennsku í prentlistinni.
[…] Mér leikur sem sagt forvitni á
að vita hvernig Kolbrún brást við
uppsögnum þeirra? […] Segðu mér
það, Kolbrún? Gekkstu á fund yf-
irmanna þegar til dæmis Höllu
Gunnarsdóttur og Þresti Helga-
syni var sagt upp fyrir skömmu og
áminntir þá hneyksluð: Svona hag-
ar maður sér ekki! Svona hagar sér
ekki siðað og skynsamt fólk! Það
ber virðingu fyrir einstaklingn-
um!?“
Í síðustu viku greindi ég frá
gagnrýni Láru Hönnu Ein-
arsdóttur fjölmiðlarýnis, sem spyr
á bloggsíðu sinni hver hafi „hag af
því að hér ríki áfram ótti við að tjá
skoðanir sínar?“ (5.2. 2009). Brott-
rekstur Þrastar og Höllu er tilefni
skrifanna og undir lok pistilsins
vísar Lára í þekkta grein Agnesar
Bragadóttur um „Hræðsluþjóð-
félagið“ frá nóvember 2007. Þar
spyr Agnes hvort „kúgun þögg-
unar“ sé „að ná undirtökunum í
þjóðfélagsumræðum á Íslandi?“
Hún segir jafnframt: „Að und-
anförnu hefur mér oft orðið hugsað
til þess, hvað er að gerast í íslensku
samfélagi, þar sem æ fleiri virðast
óttast að koma fram með upplýs-
ingar, skoðanir, ábendingar, túlk-
anir og greiningar, undir nafni, af
ótta við hvaða afleiðingar frásagnir
þeirra kæmu til með að hafa á per-
sónulega hagi þeirra.“
Ég er ekki viss um að hræðslu-
þjóðfélagið sé svo nýtt af nálinni
þótt kannski hafi það ekki skotið
rótum jafn víða síðustu tuttugu árin
og það gerði á tímum kalda stríðs-
ins. Því miður tíðkaðist það lengi í
íslensku samfélagi að menn liðu
fyrir skoðanir sínar og voru fórn-
arlömbin ekki einungis á vinstri
væng stjórnmálanna. Hér ríkti and-
rúmsloft morðsins um áratuga
skeið eins og mætur ritstjóri sagði
eitt sinn í mín eyru. Heilar kyn-
slóðir glötuðust í grimmilegu hug-
myndastríði, líf fóru í súginn.
Það er rétt hjá Agnesi að þögg-
unaróttinn hefur farið vaxandi í
allri umræðu hér á landi. Ég hef
með stuttum hléum skrifað pistla í
Lesbók Morgunblaðsins frá árinu
2001. Rétt eins og Agnes hef ég orð-
ið var við að lesendur eru nú fremur
á varðbergi en áður og láta síður í
ljós skoðanir sínar. Til marks um
það get ég nefnt að upp á síðkastið
hafa lesendur sem taka undir sjón-
armiðin í pistlum mínum beðið mig
um líta á bréf sín sem trúnaðarmál,
eða þá að þeir hafa sent mér stuðn-
ingsyfirlýsingar undir dulnefni og
búið svo um hnútana að ekki er
hægt að rekja netfangið til nafn-
greindra einstaklinga.
Lýðræðislegri umræðu stendur
ógn af slíku ástandi og við eigum að
kosta öllu til að andrúmsloft morðs-
ins verði ekki vakið upp aftur.
gudnieli@hi.is
Andrúmsloft morðsins
Morgunblaðið/ÞÖK
Uppsagnir María Kristjánsdóttir spyr hvort Kolbrún Bergþórsdóttir verji „kollega
sína á blaðinu af sömu einurðinni og hún hefur varið íslenska ráðamenn“.
FJÖLMIÐLAR
GUÐNI ELÍSSON
„Heilar kynslóðir
glötuðust í
grimmilegu
hugmyndastríði,
líf fóru í súginn.“
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2009
2 LesbókSKOÐANIR
Lesbók Morgunblaðsins Hádegismóum 2, 110 Reykjavík, sími 5691100, Útgefandi Árvakur hf. Ritstjórnarfulltrúi menningar, Fríða Björk Ingvarsdóttir fbi@mbl.is Auglýsingar sími 5691111 netfang augl@mbl.is Bréfsími 5691110 Prentun Landsprent
M
argar mikilvægar
lexíur má læra af
umræðu síðustu
ára. Ein er sú að sýna
reisn í sigri sem ósigri. Þá
lexíu kennir hugleiðingin
hér að neðan öllum skyn-
sömum mönnum, hvar í
flokki sem þeir kunna að
vera. Hún birtist á netinu í
nóvembermánuði 2003
og var tilefnið útgáfa
Hannesar Hólmsteins
Gissurarsonar á fyrsta bindi ævisögu hans um
Halldór Laxness:
„Hí á vinstrimenn!
Útgáfuveisla, sem var haldin nýskeð til að
fagna útgáfu ævisögu Hannesar H. Giss-
urarsonar um Halldór Laxness, líktist engu
fremur en risastóru híi á vinstrimenn. Í Rúbl-
una, hina gömlu verslun Máls og menningar,
helg vé vinstristefnu á Íslandi, streymdu vinir
og vandamenn úr Sjálfstæðisflokknum og ríkti
mikil kátína, svona eins og hjá glaðhlakkalegu
hernámsliði. Mátti þar greina Davíð og hirð
hans, ráðherraliðið, Kjartan Gunnarsson, Jón
Steinar, Gunnlaug Sævar, fyrir nú utan valda
bisnessforkólfa með sjálfan Björgólf Guð-
mundsson í broddi fylkingar.“
Skilaboðin voru – sá hlær best sem síðast
hlær! Þið áttuð menninguna lengst af en nú er-
um við búnir að taka yfir, við höfum lagt undir
okkur forlagið ykkar og nú ljúkum við því að
hertaka uppáhaldshöfundinn ykkar, sjálft
átrúnaðargoðið. Hannes undirstrikaði þetta svo
í viðtali þar sem hann sagði vorkunnlátur að
vinstri mönnum hefði verið margt ágætlega
lagið í menningarefnum en varð svo skrítinn á
svipinn og brosti því undurblíða brosi sem hann
hefur lagt sér til hin síðari ár … gudnieli@hi.is
ÞETTA HELST
Sælir eru
fátækir í anda
Hannes H.
Gissurarson
Háskólabíó við Hagatorg • 107 Reykjavík • Sími 525 4003 • Fax 525 5255 • hu@hi.is • www.haskolautgafan.hi.is
Frá Sýrlandi
til Íslands
Hér birtast þrjú rit sem tileinkuð eru hei-
lögum Tómasi postula, Tómasarguð-
spjall, Tómasarkver og Tómas saga
postula sem öll eru talin eiga uppruna
sinn í Sýrlandi. Um verkið segir Viður-
kenningarráð Hagþenkis að það sé
„ánægjulegt dæmi um afrakstur sam-
starfs tveggja fræðimanna af ólíkum
fræðasviðum“. Höfundar: Jón Ma. Ás-
geirsson og Þórður Ingi Guðjónsson.
Svo fagur-
grænar og
frjósamar
Kristín Guðrún Jóns-
dóttir og Erla Er-
lendsdóttir völdu og
þýddu.
Smásagnasafn með
sögum frá þremur
eyríkjum í Karíba-
hafi: Kúbu, Púertó
Ríkó og Dóminíska
lýðveldinu. Sögurnar
spanna 20. öldina og voru valdar með það í huga að
gefa yfirsýn yfir helstu strauma og höfunda eyjanna
á öldinni. Þær eru fjölbreyttar að efni og gerð og
varpa ljósi á sögu og líf fólks á systureyjunum þrem-
ur. Sögurnar fjalla um þræla, byltingar, sjálfstæðis-
baráttu, kúgun, harðstjórn, ást, samkynhneigð, stöðu
kvenna, sjálfsímynd og margt fleira.
Ritstjórarnir skrifa inngang um sögu landanna og
smásögunnar þar á tuttugustu öld.
Hugur
20 árg. 2008
Þema Hugar á þessu
tuttugasta afmælisári
tímaritsins er kínversk
heimspeki og endur-
speglar það þá þörf að
innleiða nýjar menning-
arlegar áherslur í heim-
spekina. Ritstjóri ræðir
fyrst við hinn mikilsvirta
samanburðarheimspek-
ing og konfúsíska um-
bótahugsuð, Henry
Rosemont Jr., um þróun og áhrif konfúsíusarhyggju í
samtímanum. Tvær frumsamdar greinar eftir íslenska
höfunda um kínverska heimspeki er að finna í heftinu.
Ragnar Baldursson skrifar fróðlegan inngang að einu
vinsælasta kínverska heimspekiritinu á Vesturlöndum,
Daodejing eða Bókinni um veginn og dygðina.
Jón Egill Eyþórsson leiðir svo lesendur um undraheim
eins torskildasta grundvallarrits kínverskrar heim-
speki, Yijing, eða Breytingaritningarinnar. Auk þema-
greinanna birtast í Hug að þessu sinni sjö greinar, en
þar af eru sex frumsamdar af íslenskum heimspeking-
um.
Ritið 2 / 2008
Hlýnun jarðar
Vísindamenn vara nú
eindregið við að tími
til aðgerða sé orðinn
afar naumur, eigi
börn okkar og barna-
börn ekki að þurfa að
þola meiri sviptingar í
náttúrunni en þekkst
hafa í manna minn-
um. Þema Ritsins að
þessu sinni tekur mið
af þessu. Í heftinu setja virtir íslenskir raunvís-
indamenn fram niðurstöður sínar um loftslags-
breytingar og hlýnun jarðar. Þar að auki taka
innlendir og erlendir fræðimenn til greiningar
þá furðulegu orðræðu sem „afneitunariðnaður-
inn“ gat af sér og helst má rekja til frjáls-
hyggjumanna og áhrifa þeirra á fjölmiðla.
Höfundar greina um hlýnun jarðar eru George
Monbiot, Guðni Elísson, Halldór Björnsson og
Tómas Jóhannesson, Snorri Baldursson og
Þorsteinn Vilhjálmsson.
Rithöfundur
Íslands
Alda Björk
Valdimarsdóttir.
Listamaðurinn og
rithöfundurinn Hall-
grímur Helgason
hefur verið áberandi
í íslensku menning-
ar- og fjölmiðlalífi.
Hann hefur sent frá
sér ljóð, skáldsögur
og leikrit, auk fjölmargra greina og pistla um
margvísleg málefni sem lýsa sterkum skoðunum
hans á íslenskri menningu og samfélagi. Í þessu
verki er fjallað um skáldskaparferil hans og sjónum
þá einkum beint að skáldsögunum Þetta er allt að
koma, 101 Reykjavík, Höfundi Íslands, Roklandi og
Herra alheimi, auk þess sem vikið er að ljóðasafni
hans og leikritinu Skáldanótt. Verkin eru skoðuð í
ljósi hugmynda um höfundarímyndina, bók-
menntahefðina og karnívalið svo fátt eitt sé nefnt,
auk þess sem fjölbreytileg staða Hallgríms í menn-
ingarlífinu er könnuð.
Nýtt Fólk
Í þessari bók sinni fjallar Ragn-
heiður Kristjánsdóttir um og
leitar svara við ýmsum spurn-
ingum um myndun íslensks
þjóðríkis og stjórnmál á upp-
hafsárum verkalýðshreyfingar
1901–1944. Í umsögn Viður-
kenningarráðs Hagþenkis segir
að verkið sé „frumleg nálgun á
tveimur lykilþáttum íslenskrar
samfélagsþróunar, þjóðernis-
hugmynda og stéttaátaka“.