Lesbók Morgunblaðsins - 21.02.2009, Blaðsíða 9

Íslendingabók Ara fróða
er verðlögð á ríflega 5
þúsund Bandaríkjadali,
eða rétt innan við 600
þúsund íslenskar krónur
hjá Ruuds Antikvariat.
Eftir Bergþóru Jónsdóttur
begga@mbl.is
S
kálholtsbækur til sölu, var yfirskrift
auglýsingar sem birtist í Morg-
unblaðinu á sunnudag. Um var að
ræða sex bækur, fimm titla, sem auð-
sýnt var að væru fornar, prentaðar í
Skálholti á árunum 1687-1690, á þeim stutta
tíma sem prentsmiðja var starfrækt þar.
Fyrsta veraldlega prentið
Rósa Þorsteinsdóttir sérfræðingur á Stofnun
Árna Magnússonar í íslenskum fræðum segir
bækurnar merkilegar fyrir aldurinn og prent-
söguna, og þá staðreynd að þarna séu fyrstu
veraldlegu bækurnar sem prentaðar voru hér
á landi.
Gnægð andlegra bóka
Ólöf Benediktsdóttir bókasafns- og upplýs-
ingafræðingur á Árnastofnun segir að árið
1688 hafi íslensk fornrit verið gefin út í fyrsta
sinn hér á landi, af Skálholtsprentsmiðju. „Það
voru Landnámabók, Íslendingabók Ara fróða
og Kristni saga. Landnámabók var gefin út
fyrst þeirra af Einari Eyjólfssyni en prentari
var Hendrick Kruse. Í formála segir Þórður
byskup Þorláksson að svo sé Guði fyrir þakk-
andi að hér á landi sé þegar góð gnægð af and-
legum bókum en með því hann merki að lands-
menn sumir girnist líka að fá gamlar historiur
og fræðibækur þá hafi hann látið þessa gömlu
sögubók á prent út ganga.“
Á Árnasafni og í Seðlabanka
Ólöf tekur undir með Rósu um hve merkar
bækurnar séu og segir að þær hafi mikið sögu-
legt og menningarlegt gildi. „Þær eru til að
minnsta kosti á Landsbókasafninu, safni
Seðlabankans og hér á Árnastofnun. Sjálfsagt
eru þær líka til á helstu söfnum erlendis sem
eiga gamlar íslenskar prentbækur, til dæmis á
Fiske-safninu í Cornell og Konunglega safninu
í Kaupmannahöfn og líklega á fleiri bókasöfn-
um.“
Hvað kosta bækurnar?
Erfitt er gera sér í hugarlund hvað svona bæk-
ur gætu kostað. Ein þeirra, Íslendingabók Ara
fróða er til sölu á norræna fornbókanetinu Ru-
uds Antikvariat. Þar er hún verðlögð á ríflega
5 þúsund Bandaríkjadali, eða rétt innan við
600 þúsund íslenskar krónur. Ólöf segir verð
að hluta fara eftir framboði og eftirspurn, en
stundum sé afsláttur líka veittur ef fleiri bæk-
ur eru keyptar en ein og ein.
Ari Gísli Bragason bóksali nefnir einnig
ástand bókanna. Það skipti máli hvort þær séu
í góðu ástandi.
Fáir einstaklingar eiga þær allar
„Þetta fer eftir eintökunum. Ef það eru við-
gerðir á þeim, eða ef eitthvað vantar í þær
skiptir það miklu máli. Þessar bækur eru til á
söfnum, en ég býst við því að fáir einstaklingar
eigi þær allar saman. Kristnidómssagan er
kannski algengust ef ég ætti að flokka þær eft-
ir því hve mikið fágæti þær eru, og Landnáma
hefur sést nokkuð á síðustu árum, eins og saga
Ara fróða. Ég man þó ekki eftir að þessar
bækur hafi verið boðnar sem heild á mínum
ferli í fornbókasölu – í 15-20 ár.“
Veraldlegu bækurnar fágætari
Að sögn Ara Gísla voru prentaðir tæplega 50
bókartitlar í Skálholti á þeim tíma sem prent-
smiðja var þar. „Mest af því er guðsorð. Ver-
aldlegu bækurnar eru því meira fágæti og
áhugaverðari þess vegna, án þess að lítið sé
gert úr guðsorðinu.“
Bækurnar sex gætu, að mati Ara Gísla kost-
að ekki minna en tvær og hálfa milljón króna
séu þær í topp standi. „Ef þær eru viðgerðar
eða skemmdar yrði verðið þó sennilega ekki
undir 1,2-1,4 milljón króna.“
Landsmenn girntust gamlar historiur
Fáheyrt er að sex
bækur úr Skálholts-
prentsmiðjunni gömlu
séu boðnar til sölu í
einu. Allar eru þær um
veraldleg efni.
Morgunblaðið/Ómar
Saga þess haloflega herra Olafs Tryggvaskonar Kongs Prentuð 1690 í Skálholtsprentsmiðju. Þessi mynd er af eintaki Árnastofnunar, ekki því sem er til sölu.
Sex bækur prentaðar í Skálholtsprentsmiðju undir lok sautjándu aldarinnar auglýstar til sölu
Brynjólfur biskup S veinsson
Hann vann ötullega að því að
prentsmiðja yrði stofnuð í Skál-
holti og var áhugamaður um út-
gáfu. Hann mætti andstöðu
Hólabiskups í áformum sínum,
og það kom í hlut eftirmanns
hans á biskupsstóli, Þórðar
Þorlákssonar að prenta fyrstu
bókina þar.
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 21. FEBRÚAR 2009 Lesbók 9BÓKMENNTIR
Í
bók sinni Auðlegð Íslendinga, Reykjavík, 1995, segir Böðvar Kvaran:
„Ekki fer milli mála að sautjándu aldar bækur prentaðar á Íslandi hafa lengi verið mjög
fágætar og því í háu verði. Á það sérstaklega við um hinar svonefndu veraldlegu bækur frá
Skálholti. Má vera að efni bókanna hafi ráðið hér miklu, þar sem fornsögurnar hafa vafalítið
þótt eftirsóknarverðar til lestrar eða a.m.k. tilbreyting frá öðru lesefni, sem á boðstólum var.
Óhætt mun að segja að flestir af stærri söfnurum síðari áratuga hafi átt eintök af forsögum
Þórðar biskups, jafnvel allar, en því er varla til að dreifa lengur. Er alger undantekning, ef þær
koma fram í sölu hér heima, en þess helzt að vænta hjá merkari fornbóksölum erlendis.
Þannig voru allar umræddar bækur boðnar til sölu í tvennu lagi á uppboði í Ósló snemma
árs 1991. Annars vegar útgáfurnar fjórar frá 1688 og var áætlað verð til leiðbeiningar vænt-
anlegum kaupendum 150.000 norskar krónur, en hins vegar Ólafs saga Tryggvasonar frá
1689-90 sem var metin á 100.000.
Er skemmst frá því að segja að ekki komu fram boð á uppboðinu í samræmi við þessar áætl-
anir og voru bækurnar því dregnar inn. Þá kom ein hinna fyrrnefndu bóka, Landnáma, fram hjá
þekktri fornbókaverzlun í New York stuttu síðar, gott eintak, en verðið hátt, 7.500 dollarar.
Sést af þessum dæmum að umræddar bækur eru ekki árennilegar, ef þær bjóðast, enda þótt
þær séu metnar verulega hærra erlendis en hér heima.“
Grönlandia edur Grænlands saga ur islenskum Sagna bookum og annalum og a latinskt maal.
Kristendooms saga hliodande um þad hvornenn christen tru kom fyrst a Island at forlage
þess haloflega herra Olafs Tryggvasonar Noregs kongs.
Schedæ Ara prests froda um Island.
Sagan Landnama um fyrstu bygging Islands af Nordmönnum.
Saga þess haloflega herra Olafs Tryggvasonar Kongs. Fyrre parturinn. Hliodar um Ætt upp-
vögst og athafnir Olafs kongs, aþur hann kom til Ríkis í Norvegi með ödru því fleyra er þar at
hnygur.
Saga þess haloflega herra Olafs Tryggvasonar. Seirne partur. Hliodande um þa Atburdi er
skiedu sydann Olafur Kongur kvam til Ríkis í Norvegi.
Skálholtsbækurnar
Ekki árennilegar ef þær bjóðast E
igandi Skálholtsbókanna, sem ekki vill
gefa upp nafn sitt, kveðst ekki vita nokk-
urt dæmi til þess að svo margar bækur úr
Skálholtsprentsmiðju hafi komið á markað í
einu. „Ólafs saga Tryggvasonar var til sölu 1992
í Ósló – það var sæmilegt eintak, ekki gott. Um
aðrar sölur veit ég ekki.“
Eigandinn segir eintökin sín einstök. „Þau
eru allavega ekki til betri í heiminum. En hvort
til eru jafngóð eintök skal ég ekki segja um.
Ólafs saga Tryggvasonar er mjög sérstök, með
þessu sjaldgæfa titilblaði. Halldór Her-
mannsson lýsir titilblaðinu í Islandicu og það er
vitað um nokkur eintök bókarinnar í heiminum
sem hafa það. Sumir hafa látið sér detta í hug
að það hafi verið prentað seinna, en það er þá
allavega mjög langt síðan það var. Bækur með
þessu titilblaði voru komnar í umferð fyrir
1800, þannig að það eru þá að minnsta kosti
200 ár síðan það hefur verið falsað ef sú er
raunin.“
Seljandinn segir eintök sín góð, og nánast
gallalaus, fyrir utan smávegis viðgerðir á Grön-
landiu. „Hitt er nánast stráheilt.“
Eigandinn segir erfitt að segja til um verðið,
en að Sothebys uppboðshúsið í London hafi vilj-
að fá bækurnar á uppboð þar í júní. „Mér fannst
þó rétt að bjóða bækurnar til kaups á Íslandi, til
þess að Íslendingar hefðu þá það forskot ef
menn vildu halda þeim hér á landi. Sérfræð-
ingur þaðan sagðist myndu setja lágmarksverð
á bindin tvö af Ólafs sögu Tryggvasonar, 17 þús-
und pund en telja að sagan muni seljast á mun
hærri upphæð. En það er erfitt að reyna að
meta upphæðirnar, því þetta er einstakt og erf-
itt að segja til um verð á einhverju sem aldrei
hefur komið í sölu.
Þessar bækur hafa verið á Íslandi síðustu 70-
80 árin og jafnvel lengur. Ég keypti þær fyrir all-
mörgum árum, og áður voru þær í eigu þjóð-
þekkts manns.“
Eigandinn kveðst selja bækurnar til að verja
fasteignir.
Íslendingar
fá forskot